گفت وگوی «فرصت امروز» با بنفشه خاتمی، هنرمندی که روی ابریشم نقاشی می کند / نقش و نگار روی دیبای رنگین

نقش، طرح و رنگ. طراحی از نقوش دنیای اطراف روی پارچه های ابریشمی که لطافت و ظرافت به زیبایی با هم ترکیب می شوند و دست ساخته ای بدیع را رقم می زند. دیبای سفید با پرداخت دست هنرمند نقش و نگار نو به خود می گیرد و طرحی از دل طبیعت در دل آن جای می گیرد. هنر خاور دور بعد از گذشت سال ها توسط یک هموطن هنرمند و خوش قریحه مورد استفاده قرار گرفته و با نوآوری در این زمینه هنری، آثار درخور توجهی خلق کرده است.

بنفشه خاتمی متولد 1350 تهران است. لیسانس صنایع دستی را از دانشگاه الزهرا در سال 1376 گرفته و قبل از ورود به دانشگاه، به کارهای هنری علاقه مند بوده و طراحی مدل از طبیعت انجام می داده است. در دانشگاه و هنرستان کاردانش کاشان صنایع دستی تدریس می کرده و سابقه فعالیت در رشته های شیشه، سفال و منبت را هم در کارنامه دارد.

خاتمی در آلمان معماری خوانده و در پایتخت کشور فرانسه کار نقاشی روی پارچه های ابریشمی را انجام می دهد. وی به سه زبان زنده دنیا، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی تسلط کامل دارد. «فرصت امروز» با این هنرمند خوش ذوق و باسلیقه به گفت وگو نشسته است.

خاتمی در مورد شیوه کاری و نحوه ورودش به این رشته هنری می گوید: قبل از اینکه بخواهم این کار را به صورت جدی و حرفه ای دنبال کنم، به بیشتر فعالیت های هنری علاقه مند بودم. قبل از ورود به دانشگاه به طور گذرا و موردی کارهای هنری را دنبال می کردم. مثلاً طراحی مدل از طبیعت را انجام می دادم.

در دانشگاه، رشته صنایع دستی را انتخاب کردم که در این رشته باید کارهای مختلفی انجام داد و یکی را به عنوان کار گرایش اصلی برگزید. من هم گرایش فرش را انتخاب کردم و پس از فارغ التحصیلی به کار تدریس هم پرداختم.

در سال 2000 میلادی به آلمان رفتم و در شهر هامبورگ در رشته معماری مشغول به تحصیل شدم. چون دروس ارائه شده و مفاهیم رشته معماری از اساس با صنایع دستی فرق داشت، باید از اول شروع می کردم.

وی در مورد ادامه تحصیل در رشته معماری می  گوید: رشته معماری را خیلی دوست داشتم و راغب بودم در این حوزه هم فعالیتی داشته باشم؛ ولی چون رشته دبیرستانم در مقطع دیپلم رشته تجربی بود، این امکان وجود نداشت که معماری بخوانم. در آلمان این فرصت برایم فراهم شد که یکی از علایقم را از مسیر تحصیل دنبال کنم. به همین خاطر سه سال در این رشته مشغول بودم.

فعالیت هنری

خاتمی در مورد حرفه اصلی هنری اش این طور توضیح می دهد: هنر نقاشی روی پارچه و ابریشم را از کارگاه باتیک یاد گرفتم. باتیک یکی از تکنیک های کار روی پارچه است. یعنی نقاشی و چاپ روی پارچه در این تکنیک جای می گیرد. این را هم اضافه کنم که باتیک یکی از دروس اختیاری من در رشته صنایع دستی بود که گذراندم. بعد از رفتن به آلمان و تحصیل در رشته معماری در کشور فرانسه ساکن شدم.

علت این کار شغل و محل زندگی همسرم بود که در پاریس سکونت داشت. در سال 2003 به پاریس نقل مکان کردم و پس از مدتی متوجه شدم که امکان کار کردن در رشته فرش مهیا نیست. چون به نقاشی و طراحی تسلط داشتم و گرایشی هم به کار ابریشم و نقش روی این پارچه ها داشتم، قصد کردم در این زمینه فعالیت کنم. خلاصه مشغول شدم و حتی یک نمایشگاه هم در پاریس شرکت کردم و بیشتر و بهتر با ریزه کاری های این هنر و مواد و مصالحی که در آن به کار می رود آشنا شدم.

پس از اتمام نمایشگاه و کمی کسب تجربه خودم در منزل شروع به کار کردم. پس از مدتی در نزدیکی محل سکونت ما یک فرهنگسرای محلی بود که از طرف این فرهنگسرا فراخوان دادند افرادی که در این منطقه ساکن هستند و از هنر و خلاقیت بهره ای دارند، نمونه  هایی از کارهای شان را ارائه بدهند تا در نمایشگاه آخر سال شرکت داده شوند.

من هم در این نمایشگاه شرکت داشتم و افراد و مسئولانی که در این فرهنگسرا عضو بودند خیلی مشتاق بودند که این کار را ببینند و یاد بگیرند. حتی به من گفتند که تمایل به تدریس و آموزش این کار دارید؟ من هم از خدا خواسته گفتم چرا که نه! این قضیه مربوط به هفت سال پیش است. پس از آن از مراکز و فرهنگسراهای دیگر هم به من پیشنهاد شد که این هنر را در جاهای دیگر آموزش بدهم.

خاتمی در مورد ادامه فعالیت هنری اش و کنکور پیشه وری فرانسه توضیحات جالبی می دهد که موفق به دریافت مدال از دانشگاه سوربن و اخذ درجه هنری از وزارت آموزش عالی فرانسه شده است.

وی در ادامه می افزاید: این مدال یکی از بالاترین درجات هنری در این کشور است که به هنرمندان اعطا می شود. معادل فارسی آن می شود درجه و رتبه پیشه وری و در فرانسه به هر کسی که بگویید این مدال را گرفته ام شما را تحسین می کنند. این مدرک معادل لیسانس است و دارنده آن می تواند با رعایت برخی از ضوابط در مراکز مشخص شده در دانشگاه ها تدریس کند. این مدال و درجه را در سال گذشته (2015) میلادی گرفتم که بیست و پنجمین دوره برگزاری این کنکور سراسری بود.

این کنکور هر چهار سال یکبار برگزار می شود که من در سال 2013 ثبت نام کرده بودم و دو سال بعد آزمون گرفته شد. این امتحان به صورت تئوری و عملی است که در مرحله اول باید پنج نمونه کار عملی ارائه شود تا مورد ارزیابی قرار بگیرد که متقاضی در سطح این آزمون است یا نه، که حکم ورودی این کنکور است. به من اعلام کرده بودند که باید پنج تکنیک مجزا و جداگانه روی ابریشم اجرا کنم و تحویل بدهم که یکی از کارهای من سه ماه زمان برد.

وی در مورد تأثیر رشته معماری بر کارهای فعلی  اش می گوید: در بیشتر کارهای من ردی از معماری دیده می شود. اعم از طراحی، رنگ بندی، فرم و سایر مسائلی که به معماری مربوط می شوند.

خاتمی تأثیرگذاری محیطی شهر محل سکونتش را کتمان نمی کند و می افزاید: پاریس واقعاً شهر قشنگی است و در کنار زیبایی خاصی که دارد، بسیار الهام بخش است. شما هر وقت که بخواهید می توانید در این شهر آثار هنری متعددی را ببینید و لذت ببرید. معماری شهر، وجود مراکز فراوان هنری، موزه ها، گالری ها، سالن های تئاتر همگی فرد را در معرض انتخاب های مختلف و متنوع قرار می دهند.

شیوه کار

خاتمی در مورد شیوه کاری اش و چگونگی انجام کار روی پارچه می گوید: پارچه هایی که مورد استفاده قرار می گیرند، پارچه های سفید ابریشمی هستند که خودشان به چند دسته تقسیم می شوند، مانند: حریر، کرپ دوشین، پونژه و ساتن. انتخاب پارچه برای تکنیک و فرمی که می خواهم روی پارچه انجام بدهم بسیار مهم است و هر تکنیکر طرح و نقش خاص خودش را دارد. طرح هایی که اجرا می کنم همه شان کار خودم است و اصلاً کپی برداری نیست.

من چون کارشناس فرش هستم خیلی به نقوش سنتی علاقه دارم و از این طرح های قدیمی و سنتی در کارهایم استفاده می کنم. مثلاً گل شاه عباسی را به جای گلبرگ با ماهی های ریز و کوچک کار کرده ام. ممکن است کاری را چند بار تکرار کنم ولی هربار با رنگ آمیزی مختلف صورت می گیرد. همان طور که گفتم هر پارچه ای برای یک کار مناسب است.

مثلاً روسری سایه روشن با پارچه پونژه کار می کنم یا برای تابلوهای پارچه ای از ساتن ابریشم، که جلوه و درخشندگی خاصی دارد. برای پوستر هم از تکنیک باتیک استفاده می شود. همگی این پارچه ها در اول کار سفید هستند و طرح روی آن پیاده و رنگ آمیزی می شود. در اول کار دورگیری می شود که با موم یا سرتی انجام می شود. بعد از این کار رنگ آمیزی صورت می گیرد و بعد از آن داخل پارچه مخصوصی لوله شده و داخل دستگاه مخصوص بخار قرار می گیرد.در داخل دستگاه تحت حرارت بخار آب به مدت دو ساعت قرار می گیرد. بعد از بیرون آوردن قابل استفاده و شست وشو هستند.اگر کاری باشد که با موم درست شده باشد، بعد از خروج از دستگاه بخار با بنزین شسته می شود تا لکه های پارچه گرفته شود و بعد از آن قابل استفاده است.

الان کارهایی دارم که شش – هفت و حتی 10 سال است که مورد استفاده است و پس از این همه سال هنوز خراب نشده است. سرتی یا گوتا روشی است که برای دورگیری پارچه ها استفاده می شود. سرتی نام فرانسوی و انگلیسی آن گوتا است. همه این کارها را در منزل انجام می دهم. در حال حاضر حدود 50 نفر شاگرد و هنرآموز دارم که رنج سنی آنها از 23 تا 90 سال هستند و بیشترشان را خانم ها تشکیل می دهند. البته آقایان هم چندان بی  تفاوت نیستند و  گاه شرکت می کنند.

ابزار کار

وی در مورد ابزار کار این رشته هنری می گوید: این حرفه ابزار خیلی پیچیده ای ندارد. بیشتر رنگ ها هستند که اهمیت دارند که طیف رنگ های موجود به بیش از 200 رنگ می رسد. خودم معمولاً از 12 -13 رنگ استفاده می کنم و در حین کار آنها را تلفیق کرده، طیف های مختلفی پدید می آورم. بعد از آن قلم شانتینگ است که برای کار با موم است که نامش هم اندونزیایی است و مربوط به جنوب شرقی آسیا می شود. قلم های آبرنگی وسایل مخصوص رنگ آمیزی هستند که مورد استفاده قرار می گیرند.

خاتمی در مورد فروش و عرضه این پارچه ها که با دست مزین شده اند می گوید: استقبال که خیلی خوب است و همه وقت سفارش داشته ام. مشتری هم به اندازه کافی هست که باعث شده به این حرفه به عنوان شغل نگاه کنم و درآمد زایی داشته باشم، هم تدریس و آموزش و هم انجام عملی کار روی پارچه های ابریشمی. هزینه انجام طرح های هنری روی پارچه از مصالح و مواد مورد استفاده تا مرحله نهایی شدن حدود 60 یورو تمام می شود.

این رقم هزینه تولید و پدیدآوری آن است. نرخ نهایی دستمزد براساس مقدار وقتی که برای آن گذاشته ام محاسبه می شود. حداقل دستمزد در فرانسه ساعتی 10 یورو است که براساس ساعت کاری و روزهای وقت گذاشته شده تعیین می شود. معمولاً بیشتر کارها چیزی نزدیک به 300 یورو در معرض فروش قرار می گیرند. البته کارهای فاخر و پر زحمت تا 1500 یورو قیمت می خورند. یک کار معمولی حدود سه تا 40 روز زمان برای اجرا می برد. بعضی از کارهای بزرگ تر که تابلو هستند تا سه ماه وقت می گیرد.

خاتمی با اشاره به اینکه در نمایشگاه های کشورهای فرانسه و آمریکا نیز حضور داشته است، گفت: همیشه دوست داشتم در ایران، نمایشگاهی برای هموطنان خود داشته باشم تا با ارائه تجربیاتم به مردم بگویم که با طرح های ایرانی می توانیم چه آثاری را روی ابریشم ایجاد کنیم که کاربردی نیز باشند.

ارتباط با نویسنده: ali_elmi1361@yahoo.com