گفت و گوی «فرصت امروز» با فاطمه عیدیون، بانوی علامت ساز / حاصل ضرب ظرافت و فولاد

علم و علامت و داستان آن تیغه های مزین به فانوس پر رنگ و نقش و هر آنچه که زیبایی را بسازد، حداقل تاکنون امری مردانه و در حوزه فعالیت مردان به شمار می رفت. چه به لحاظ ساخت و چه به لحاظ حمل و برگزاری مراسم ویژه با این ابزارهای سنتی. اما مثال نقض تمام مردانه بودن این هنر، خانمی به نام فاطمه عیدیون است که پدرش از علامت سازان مشهور بوده و بیش از 30سال در این حوزه فعالیت کرده است.

الان هم فاطمه 29ساله این هنر را از پدر به ارث برده و با سر انگشتان هنرمندش علم ها و علامت هایی با نقش و خط به مراتب ظریف تر راهی بازار می کند. در واقع طراحی نقوش سنتی و خوشنویسی روی علامت های مذهبی عنوان هنری است که فاطمه به آن اشتغال دارد. برای بررسی بیشتر این هنر و بازار کارش،  «فرصت امروز» گفت وگویی با او انجام داده تا از چم و خم کارش بگوید.

عیدیون هنرش را در نمایشگاهی چهار روزه در محل سازمان میراث فرهنگی به نمایش گذاشته است. نمایشگاهی از علم ها و علامت ها، سپرها، کلاهخودها و. . . که همگی مزین به هنری هستند به نام طراحی نقوش سنتی و خوشنویسی بر فولاد. این هنرمند جوان که هشت سال در این حرفه فعالیت دارد، دارای مدرک درجه 3هنری و مدرک ممتاز خوشنویسی خط ثلث و نستعلیق از انجمن خوشنویسان کشور است.

فاطمه می گوید: آثار موجود در این نمایشگاه به روش سوزن زنی روی فولاد انجام شده که از طراحی نقوش تا اجرای آنها را بنده انجام داده ام و هدفم از به نمایش گذاشتن این آثار، معرفی هنر سوزن زنی بر آهن و فولاد است که کاربردی ترین اجرای این هنر روی علامت های مذهبی و اجزای آن است.

ساز و کار یک هنر

فاطمه در مورد ساز وکار این هنر و نحوه انجامش می گوید: در این هنر ابتدا طرح و نقش کشیده شده بر کاغذ را روی آهن و فولاد انتقال می دهیم، سپس داخل طرح با مایع جوهری  (لاکی تیره رنگ و دست ساز) پر می شود و سپس با قلم نوک  تیز چوبی  (شبیه به قلم خوشنویسی) به صورت سوزنی روی خطوط طرح را می کشیم تا خطوط نمایان شوند و در نهایت کار در اسید خوابانده می شود تا برجسته کاری انجام شود.

وی در ادامه در مورد قدمت این کار در ایران می گوید: این هنر از دوره قاجار مرسوم بوده و می توان گفت حدود 150سال قدمت دارد، هرچند هنوز در هیچ جایی ثبت نشده است. درحالی که به عنوان هنری که صبغه های اعتقادی هم در ایران دارد باید توجه بیشتری از این جهت به این هنر شود.

وی ادامه می دهد: به همین دلیل پروپوزالی جهت ثبت هنر سوزن زنی روی فولاد و آهن به سازمان میراث فرهنگی ارائه داده ام که امیدوارم توجه کافی به آن بشود و این هنر با ثبت شدن در میراث فرهنگی از خطر فراموشی نجات یابد.

شاگردی نزد پدر

من با شاگردی نزد پدرم، مرحوم عباس عیدیون که استاد این رشته بود به این کار هنری مشغول شدم و سعی در زنده نگه داشتن آن دارم.

فاطمه با بیان این جمله ادامه می دهد: آثاری نیز که در این نمایشگاه به نمایش گذاشته ام شامل: علامت پنج تیغه سبک گل و مرغ، خوشنویسی داخل ترنج و شمایل امامی، علامت تک تیغه سبک گل و مرغ، خوشنویسی داخل ترنج، صفحه های عاشورایی، شمایل امامی، علامت تک تیغه با همان مشخصات تیغه قبلی اما متفاوت در طراحی جزییات، علامت سه تیغه دکوری با مشخصات دو تیغه قبل اما متفاوت در طراحی جزییات، دو عدد سپر  (روی یکی تماما صفحه های عاشورایی) و دیگری آراسته با تذهیب و خوشنویسی، یک عدد تیپ  (تیغه کوچک) شمایل حضرت ابوالفضل و طرح ملیله پرنده روی دم طاووس هستند.

فاطمه همچنین می گوید با اینکه هشت سال از زمان کار حرفه ای اش می گذرد اما در واقع از 15سالگی و در کنار پدرش کار کرده و در این هشت سالی که پدرش مرحوم شده این هنر را به اصطلاح زمین نگذاشته و همیشه انجامش داده است.

این هنرمند همچنین در ادامه اضافه می کند: با توجه به مردانه بودن این رشته من تنها بانویی هستم که در طراحی نقوش سنتی با اجرای سوزن زنی روی علامت های مذهبی و اجزای آن فعالیت می کنم و این باعث تعجب اساتید در جلسه ارزشیابی هنرمندان نیز شد که البته مفتخرم به اینکه سعی دارم با علاقه و تلاش خود این رشته را از منسوخ شدن برهانم.

گذری بر آثار بانویی علم ساز

این هنرمند در پاسخ به این پرسش که آیا آماری از تعداد کارهایی که تاکنون ساخته و انجام داده دارد، می گوید، بیش از 40اثر دارد که تنوع زیادی دارند از انواع علم ها با تیغه های یک تا 11 تیغه، کلاهخود، سپر و. . .

فاطمه روزی 10ساعت کار می کند؛ 10ساعت در گیرودار طرح و نقش و خط روی فولاد آبدیده. البته کار با فولاد موجب نشده که این هنرمند روحیه ظریفش را از دست بدهد و می گوید: آثار او را به دلیل همین ظرافت بالایی که دارند، در بازار می خواهند چون بعضی از مردانی که در این بازار فعالیت می کنند کارهای شان بیشتر برای کسب درآمد است و کارهای بازاری ارائه می کنند که به لحاظ هنری ظرافت های لازم را ندارند. به همین دلیل هم در بازار اصفهان و هم در بازار تهران آثار من را به دلیل توجه به ریزه کاری ها و ظرافت های شان می پسندند و همین امر موجب شده که من هیچ گاه بی کار نمانم و تقریباً در همه ماه های سال مشغول به کار هستم.

وی در مورد میزان زمانی که مثلاً برای ساخت یک سپر که به اصطلاح جزو کارهای پر نقش و نگار هم باشد، صرف می کند، می گوید: برای طرح و نقش و خوشنویسی چنین کاری تا روزی پنج ساعت زمان صرف می کند و چنین سپری تا سه هفته زمان می برد.

وی همچنین با اشاره به قیمت چنین اثری می گوید: این سپر را با ویژگی هایی که اشاره کردم تا یک میلیون تومان از من خریداری می کنند.

درآمدزایی از نقش ها و خط ها

یکی از سوالاتی که ممکن است در ذهن هر فردی ایجاد شود، مربوط به درآمدهای حاصل از این هنر است. از طرفی این آثار مربوط به ایام خاصی از سال است و به نظر می رسد که در همه فصل های سال بازار پررونقی نداشته باشند، اما عیدیون در این رابطه می گوید: درست است که تنها ایام خاصی مانند ماه رمضان، محرم و صفر است که این علامت ها و وسایل  مورد استفاده قرار می گیرند اما چون اصولا این وسایل درمدت زمانی چندین ماهه تهیه می شوند و تنها نقش آثار گل و مرغ و نقاشی و خط روی آنها چندین ماه زمان می برد که مراحل ساخت اولیه شان را هم باید به این زمان اضافه کنیم، بنابراین هنرمندان این رشته کمتر بیکار می مانند و تنها دلیلی که ممکن است فردی در صورت داشتن چنین هنری بیکار بماند این است که این هنر را به خوبی نیاموخته باشد و اثر هنری اش ارزش بالایی نداشته باشد. به طور کلی از حدود چهار ماه قبل از آغاز دهه محرم سفارش ها را می گیریم و این سفارش ها تا ماه صفر هم ادامه دارد.

عیدیون همچنین در مورد درآمد ماهانه ای که از این هنر دارد، می گوید: در ماه های عادی سال که به ایام ویژه استفاده از این وسایل نزدیک نیستیم درآمدی تا دو میلیون و نیم در ماه دارم و این درآمد در ماه های نزدیک به محرم یا رمضان تا 4میلیون تومان در ماه افزایش می یابد.

وی پرداختن به این کار و این هنر را کسب وکارهای پردرآمد برآورد کرده و می گوید: جوانان با آموزش این هنر می توانند راه کسب وکار مناسبی را برای خود باز کنند و ادامه می دهد: امروز جوانان رویکرد مناسبی به این هنر و به طور کلی علامت سازی دارند. کما اینکه خود من نیز قصد ندارم این شغل را کنار بگذارم و تا زنده ام می خواهم این هنر را به عنوان یک شغل قابل دفاع و دارای درآمد مناسب ادامه دهم.