کمای تولید صنعتی از افت فشار تقاضا

تقاضا برای خرید تولیدات صنعتی ایران از زمستان پارسال با ضعف روبه‌رو شد. این رخوت و سستی از یک سو به دلیل کاهش قدرت خرید شهروندان ایرانی بود که هنوز کاهش 20درصدی قدرت خرید آنها به دلیل رشدهای منفی سال‌های 91 و 92 جبران نشده است و از طرف دیگر به دلیل کاهش رشد اقتصادی چین است. ادامه رکود مسکن و همچنین انتظارات خوش‌بینانه برای کاهش قیمت‌ها و اجتناب از خرید نیز مزید بر علت شد تا تولید صنعتی به دلیل افت فشار تقاضا به کما برود.

موتور رشد تولید و فروش شماری از بزرگ‌ترین فعالیت‌ها از زمستان 1393 خاموش شد و تا امروز به مدت پنج فصل در موقعیت رکود تولید و فروش قرار دارند. به همین دلیل است که رشد تولید ناخالص داخلی احتمالا در سال 1394 در بهترین وضع شاید نیم درصد باشد. شاخص فروش صنعتی و شاخص تولید به مثابه دو شاخص اساسی بخش صنعت در ایران مطابق آمارهای ارائه شده از سوی موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی شرایط تاسف‌باری داشته است.

در حالی که شاخص‌های تولید و فروش صنایع بورسی در تمام فصول سال 1393 با رشد مثبت مواجه شدند، رشد بخش صنعت در این سال متوازن نبود و به‌طور کلی، با تکیه بر بهبود محسوس صنعت خودرو و استفاده از ظرفیت‌های خالی این صنعت، حاصل شد. افت تقاضای اقتصاد سبب شد که در فصل اول سال 1394 شاخص‌های تولید و فروش صنایع بورسی با رشد منفی مواجه شوند. همین عامل در فصل دوم سال 1394 نیز مهم‌ترین علت کاهش شاخص‌های تولید و فروش صنایع بورسی بوده است.

افت تقاضای اقتصادی از یک سو به دلیل کاهش قیمت نفت و تاثیر کاهنده آن بر درآمدهای دولت و به تبع آن کاهش تخصیص اعتبارات عمرانی و از سوی دیگر،‌ به دلیل کاهش تقاضای بخش خصوصی و همین‌طور کاهش تقاضای جهانی برای کالاهای واسطه‌ای،‌ شکل گرفته است. در گزارش یاد شده، تحولات صنعت مهم ایران در نیمه اول سال بررسی شده است که می‌خوانید.

صنعت خودرو در سرازیری

شاخص‌های تولید و فروش صنعت خودرو که با تکیه بر کاهش محدودیت‌های ناشی از تحریم و تقاضای انباشته سال‌های 1391 و 1392 از رشدی قابل توجه در فصول مختلف سال 1393 برخوردار شدند، از ابتدای سال 1393 روندی متفاوت در پیش گرفته‌اند. رشد منفی شاخص فروش و افزایش قابل توجه موجودی انبار در فصل اول سال 1394 سبب شد که در فصل دوم، خودروسازان سطح تولید خود را به شدت کاهش دهند. شاخص تولید صنعت خودرو در این فصل با 22.4 درصد رشد منفی نسبت به فصل مشابه سال قبل مواجه شده است.

این کاهش محسوس، با توجه به سهم بالای صنعت خودرو در صنایع بورسی، یکی از عوامل رشد منفی شاخص تولید صنایع بورسی در این فصل بوده است. همچنین،‌ به دلیل ارتباط این صنعت با صنعت فلزات اساسی و صنعت لاستیک، کاهش تولید آن، صنایع مذکور را در فصل دوم سال 1394 تحت تاثیر منفی قرار داده است. شاخص تولید صنعت خودرو در فصل دوم سال 1394 در سطح 53.4 واحد قرار دارد که بیانگر آن است که در مقایسه با سال 1390 که این شاخص در سطح 100 واحد قرار داشته است، این صنعت همچنان بسیار پایین‌تر از ظرفیت تولید خود فعالیت می‌کند.

در فصل دوم سال 1394 شاخص فروش صنعت خودرو رشد منفی 9.0درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد. تداوم رشد منفی شاخص فروش صنعت خودرو نشان می‌دهد که همانند فصل اول، افت تقاضا به دلایلی از قبیل کاهش قدرت خرید خانوارها و نیز تعویق تقاضا به دوره بعد از اجرای توافق هسته‌ای در این فصل نیز تاثیرگذار بوده است.

فلزات اساسی در بخش منفی

در فصل دوم سال 1394، صنعت فلزات اساسی همانند فصل اول این سال با رشد منفی شاخص‌های تولید و فروش مواجه شده است. شاخص تولید در مقایسه با شاخص فروش از رشد منفی بیشتری در این فصل برخوردار است (منفی 28.6 در مقایسه با 23.5) که می‌تواند به عنوان اقدامی برای تعدیل موجودی انبار افزایش یافته در سال 1393 تلقی شود. تداوم کاهش تخصیص اعتبارات عمرانی و همچنین کاهش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در ساختمان از عوامل رشد منفی شاخص‌های تولید و فروش این فعالیت در فصل اول و دوم سال 1394 بوده‌اند. علاوه بر این عامل، رشد منفی شاخص تولید صنعت خودرو نیز تاثیری کاهنده بر شاخص‌های تولید و فروش صنعت فلزات اساسی در این فصل داشته است.

صنعت سیمان، چسبیده به زمین

در ادامه روند نزولی که از تابستان سال 1392 آغاز شده است، در فصل دوم سال 1394 نیز شاخص‌های تولید و فروش صنعت سیمان به ترتیب با رشد منفی 19.6 و 20.4 درصدی مواجه شده‌اند. رکود در بخش مسکن، کاهش پروژه‌های عمرانی و مشکلات مربوط به بازارهای مهم صادراتی دلایل اصلی روند نزولی شاخص‌های تولید و فروش صنعت سیمان بوده‌اند. رشد بیش از پیش طرح‌های تولیدی سیمان و بهره‌برداری بسیاری از طرح‌ها در سال‌های اخیر ظرفیت تولید و میزان عرضه سیمان را، مازاد بر نیاز داخلی، افزایش داده است. امکان صادرات به ویژه به کشور عراق سبب شد که در سال‌های گذشته بخشی از ظرفیت صنعت سیمان به این امر اختصاص یابد.

با وجود روند کاهشی صادرات سیمان (شامل سیمان و کلینکر) از ابتدای سال 1393، حدود 15 درصد از سیمان تولیدی کشور در فصل اول 1394 در بازارهای صادراتی عرضه شده که از این میزان بیش از 50 درصد در بازار عراق به فروش رسیده است، بنابراین می‌توان گفت سهم بازار عراق از کل فروش صنعت سیمان کاملا قابل توجه است. آمار تجارت گمرکی کشور نشان می‌دهد که در فصل دوم سال 1394 صادرات سیمان نسبت به فصل اول این سال حدود 25 درصد کاهش یافته است.

صنعت شیمیایی یک در میان منفی و مثبت

صنعت شیمیایی به دلیل کاهش محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های اقتصادی و به‌ویژه به دلیل تامین پایدار گاز خوراک پتروشیمی‌ها در فصول سوم و چهارم سال 1393 از رشدی قابل توجه در شاخص‌های تولید و فروش برخوردار شد. در فصل اول سال 1394 رشد شاخص‌های این صنعت همچنان مثبت اما با شتاب کمتری تداوم یافته است.

در فصل دوم سال 1394، صنعت شیمیایی از معدود صنایعی است که شاخص تولید آن از رشد مثبت برخوردار شده است. با این وجود، براساس آمارهای تجارت گمرکی کشور، ارزش و مقدار صادرات محصولات شیمیایی به‌طور محسوس کاهش یافته و شاخص فروش صنعت شیمیایی را در این فصل تحت تاثیر کاهنده قرار داده است. رشد منفی شاخص فروش صنعت شیمیایی در فصل دوم سال 1394 می‌تواند بر رشد تولید این صنعت در فصل بعد، اثر محدودکننده داشته باشد.