کشاورزی یا اتلاف منابع؟

یکی از مشکلات اساسی کشاورزی ایران خرد بودن زمــین‌های کشــاورزی و خرده مالکی است. با گذشت زمان و جابه‌جایی نسل‌ها زمین‌های کشاورزی نیز خردتر و کوچک‌تر شده‌اند. از سوی دیگر تلاش برای انحلال شرکت‌های سهامی زراعی و موافقت با تغییرکاربری بهترین زمین‌های کشاورزی، همچنین تخصیص اراضی ملی به سازمان‌ها و نهادهای دولتی در قطعات کوچک‌تر همچنان ادامه دارد. این درحالی است که دولت از یک‌سو به دنبال اجرای طرح تجمیع و یکپارچه‌سازی زمین‌های کشاورزی در قالب تعاونی‌هاست. در عمل آنچه اتفاق می‌افتد و شاهد آن هستیم کوچک و خردتر شدن زمین‌های کشاورزی پس از مرگ هر مالک و صاحب زمین است و طرح‌های ناکارآمدی که به خرده‌ مالکی بیشتر کمک می‌کند.

اما در زمین‌های خرد و کوچک بدون تجمیع و یکپارچه‌سازی نیز می‌توان کشاورزی اقتصادی و پررونقی ایجاد کرد. اجرای الگوی کشت، تولید محصولات ارگانیک و سالم، تولید سبزی و صیفی از جمله این راهکارهاست. ایران با داشتن اقلیم‌های متفاوت و شرایط آب و هوایی خاص در تمامی فصول سال می‌تواند به یکی از مناطق مهم در تولید سبزی و صیفی در منطقه تبدیل شود. البته اقتصادی کردن کشاورزی معیشتی ایران به برنامه‌ریزی و حمایت‌های دولت نیاز دارد.

تولید سبزی و صیفی در جنوب به‌صرفه نیست

کرامت وکیلی‌پور، رییس مجمع ملی خبرگان کشاورزی ایران، به «فرصت امروز» می‌گوید: پیش از این تنها در مناطق گرمسیر به‌ویژه جنوب کشور تولید سبزی و صیفی خارج از فصل انجام می‌شد اما اکنون گلخانه‌ها در سراسر کشور گسترش یافته‌اند. حتی در مناطق سردسیر مانند شمال غرب کشور نیز در فصل سرد گلخانه‌ها سبزی و صیفی تولید می‌کنند.

وی، درخصوص به صرفه بودن تولید سبزی و صیفی حتی در زمین‌های خرد و کوچک اظهار می‌کند: طبعا باید چنین باشد اما گرانی نهاده‌ها، هزینه‌های گزاف حمل‌و‌نقل و پرت زیاد سبزی و صیفی دیگر برای کشاورزان جنوبی در خارج از فصل نیز به صرفه نیست. این کشاورز هرمزگانی و نمونه کشوری ادامه می‌دهد: در زمستان گذشته گوجه‌فرنگی در هرمزگان کیلوگرمی 120 تومان خریداری می‌شد. درحالی‌که هزینه تمام شده آن بیش از 160 تا 170 تومان بدون محاسبه هزینه حمل بود. در این صورت حتی تولید سبزی و صیفی در خارج از فصل نیز برای کشاورزان صرفه اقتصادی ندارد.

خرید نهاده‌ها نقدی
فروش محصول نسیه

وکیلی‌پور توضیح می‌دهد: اگر صنایع تبدیلی و تکمیلی گسترش و هزینه‌های حمل‌و‌نقل و نهاده‌ها کاهش یابند همچنین بازار صادراتی مناسبی در منطقه ایجاد شود، تولید سبزی و صیفی می‌تواند به یکی از فرصت‌های اقتصادی مناسب تبدیل شود. البته دولت باید از بخش کشاورزی نه در حرف و شعار، بلکه در عمل حمایت کند و یارانه به تولید دهد. وی تصریح می‌کند: این درحالی است که دولت عملا کشاورزی را رها کرده و تنها به نرخ‌گذاری محصولات تولید شده می‌پردازد. دولت نهاده‌ها را به‌صورت نقدی به کشاورزان می‌فروشد، گندم و ذرت ما را می‌خرد و هر زمان که دلش بخواهد پرداخت می‌کند و ما جرات نمی‌کنیم حرفی بزنیم. وضعیت بانک و تسهیلات نیز همین‌گونه است و برای یک روز دیرکرد باید جریمه بپردازیم. این کشاورز نمونه کشوری ادامه می‌دهد: ما بدون حمایت‌های دولت نمی‌توانیم به کشاورزی رونق دهیم و کشاورزی معیشتی را اقتصادی کنیم. کشاورز روزبه‌روز عقب می‌رود و روستاها خالی می‌شوند. دولت اگر نمی‌خواهد حمایت کند، در همه زمینه‌ها خود را کنار بکشد تا کشاورزان هم تکلیف کار خود را بدانند.

بی‌ثباتی در قیمت محصولات کشاورزی

موسوی، کارشناس معاونت باغبانی وزارت جهاد کشاورزی، در گفت‌وگو با «فرصت امروز»، با اشاره به ثابت نبودن قیمت‌ها در کشور اظهار می‌کند: در کشور ما قیمت‌ها روند ثابتی ندارد و در یک زمان قیمت محصولی افت می‌کند و در زمان دیگر تا چند ده برابر افزایش می‌یابد. این روند کاهشی و افزایشی در طول سال وجود دارد و ضرر و زیان کشاورز با افزایش قیمت‌ها جبران می‌شود. سر جمع سالانه نرخ بازدهی مناسبی عاید کشاورز می‌کند.

سیستم شناسه بهره‌بردار در دست اجرا

وی ادامه می‌دهد: اگر الگوی کشت در کشور اجرا شود بسیاری از مشکلات کنونی کشاورزی نیز برطرف می‌شوند. در حال حاضر، کشاورزان ما الگوی کشت را با سیگنال‌هایی که از بازار می‌گیرند، تعیین می‌کنند. ما باید سیستم اطلاعات متمرکز کشاورزی را در کشور ایجاد کنیم تا کشاورزان بتوانند اطلاعات محصولات مختلف و نیازهای بازار را در اختیار داشته باشند و براساس نیاز بازار کشت کنند. در چنین سیستمی میزان نیاز و مصرف داخلی، افزایش تولید و صادرات محصولات اعلام می‌شود. این مقام مسئول وزارت جهاد کشاورزی خبر می‌دهد: وزارت جهاد کشاورزی سیستم شناسه بهره‌بردار را در دست اجرا دارد و بسیاری از اطلاعات در حال ثبت است. این سیستم اطلاعات جامع متمرکز را رصد می‌کند و به‌صورت آنلاین در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد. اگر این سیستم به اتمام برسد، فرصت مناسب و عالی را برای تولیدکنندگان و کشاورزان ایجاد می‌کند.

تولید زیان‌آور محصولات کشاورزی

کوهسار خالدی، پژوهشگر اقتصاد کشاورزی، به این موضوع از نگاه اقتصادی بودن منابع آب و خاک ارزشمندی که در اختیار داریم می‌نگرد و به «فرصت امروز» می‌گوید: باید دید که آیا با این منابع آب و خاک کمیاب و ارزشمندی که داریم، کشاورزی معیشتی به صرفه است؟ آیا زمین‌های کشاورزی ما ارزش کاشت و تولید محصولاتی کم قیمت را دارد؟ چنین تولیدی اتلاف منابع نیست؟ این استاد دانشگاه، می‌افزاید: در کشور ما کشاورزان برخی مواقع چاره‌ای جز این ندارند و با آلارم‌هایی که از بازار می‌گیرند کشت و تولید محصول می‌کنند. برای نمونه در سیستان و بلوچستان کم‌آب، کشت هندوانه با آب بری زیاد انجام می‌شود و این تولید از دیدگاه علمی پیامدهای ناگواری دارد و از نظر فردی نیز چنین تولیدی زیان‌آور است.

خرید تضمینی با یک قیمت غلط است

وی تصریح می‌کند: بسیاری از کشاورزان ما اصلا نمی‌دانند هزینه و فایده چیست. در برخی مواقع کشاورز بین ضرر 100، 70 و 50 درصدی در می‌ماند و ناچار حاضر است کمترین زیان را ببیند. سود آن پیشکش! کشاورز ما تحلیل‌های این‌چنینی دارد و به برگشت بخشی از هزینه‌ها تن می‌دهد. خالدی پیشنهاد می‌دهد: دولت با کمک بخش‌خصوصی باید به کمک و حمایت بیاید و با ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی، شرایط بهتری برای کشاورزان و تولیدکنندگان ایجاد کند. وی به خرید تضمینی برخی کالاها و محصولات کشاورزی اشاره و اظهار می‌کند: این سیاست حمایتی است اما قیمت تمام شده یک محصول در مناطق مختلف یکسان نیست و میانگین‌گیری قیمت محصول در تمامی مناطق و اعلام یک قیمت مشخص، غلط است. قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی باید منطقه‌ای و استانی تعیین شود نه کشوری.