وزارت نیرو، آب نداشته را به پای کشاورزان می‌نویسد

هر روز بر دامنه‌ و گستره چالش بحران آب در کشور افزوده می‌شود و آتش آن بیش از همه خرمن کشاورزان را دربرمی‌گیرد و می‌سوزاند. بخش کشاورزی و کشاورزان به‌عنوان قطب تولید غذا و همچنین نخستین حقابه‌داران در کشور، این روزها حال خوشی ندارند و هر روز عرصه بر آنها تنگ‌تر می‌شود. گرچه بسیاری از کارشناسان و مسئولان وزارت کشاورزی، اسـتـادان دانـشــگاه‌ها و بهره‌برداران این بخش باور دارند که مصرف بیش از 90 درصدی آب در بخش کشاورزی وصله ناجوری به کشاورزان است اما مسئولان وزارت نیرو همچنان بر این طبل توخالی می‌‌کوبند. درحالی‌که بخش بزرگی از حقابه‌های دیرینه کشاورزی در اختیار بخش‌های دیگر مانند صنعت و شرب قرار گرفته و بخش گسترده‌ای از زمین‌های کشاورزی تغییر کاربری داده‌اند، همچنین با حساب تبخیر سالانه 5 تا 6 میلیارد مترمکعبی آب پشت مخزن سدها و هرزروی بخش زیادی از آب‌ها از سد تا مزرعه، آیا باز هم می‌توان چنین اتهام و ادعایی را پذیرفت؟

مصرف 70 درصدی آب واقعی در کشاورزی

دکتر رمضان طهماسبی، کارشناس آب، آبیاری و زهکشی، با رد این ادعای وزارت نیرو مبنی بر مصرف بیش از 90 درصدی آب در بخش کشاورزی، تصریح می‌کند: دست‌کم 15 تا 20 درصد این آبی که وزارت نیرو ادعا می‌کند، وجود خارجی ندارد. امروزه کشاورزی بیش از 70 درصد از میزان واقعی آب موجود در کشور را مورد استفاده قرار نمی‌دهد.

این استاد دانشگاه و کارشناس کشاورزی، ادامه می‌دهد: بقیه مقدار آبی که وزارت نیرو به کشاورزان حواله می‌دهد یا به‌موقع در اختیار کشاورزان قرار نمی‌گیرد یا اصلا در حوضه‌های آبریز وجود ندارد. بـسـیـاری از حقابه‌های کشاورزان که از نهرها به‌صورت سنتی از سال‌ها پیش وجود داشته نیز بدون هماهنگی آنها با زهکشی از بالادست رودخانه‌ها به تاراج رفت و اکنون به زمین‌های‌شان آبی نمی‌رسد. این ذی‌نفعان و حقابه‌داران از حقابه‌های سنتی خود نیز محروم شده‌اند.

نیمی از آورد رودخانه‌ها کاهش یافته

طهماسبی تاکید می‌کند: از سوی دیگر حفر چاه در حال حاضر نیز با سخت‌گیری‌های زیادی همراه است و بخشی از کشاورزان برای تامین آب مورد نیاز زمین‌های‌شان دچار مشکل هستند. وی با استناد به کتاب‌های منتشر شده وزارت نیرو در سال 92، اظهار می‌کند: طبق آمارهای وزارت نیرو در 10 ساله 81 تا 91 بین 40 تا 50 درصد از آورده رودخانه‌های کشور کاهش یافته است. درحالی‌که آب مصرفی در بخش‌های صنعت و شرب را نمی‌توان کم کرد و خواه ناخواه تامین آب این بخش‌ها از بخش کشاورزی انجام می‌شود. بنابراین چگونه مصرف آب کشاورزی کاهش نیافته است و مسئولان همچنان آمارهای گذشته را مبنا قرار می‌دهند؟

مصرف 80 درصدی آب در کشاورزی عادی است

محمدمهدی قاسمی، رییس سازمان جهاد کشاورزی استان فارس نیز با اشاره به سخنان اخیر چیت‌چیان، وزیر نیرو مبنی بر مصرف بیش از 90 درصدی آب در بخش کشاورزی، به «فرصت امروز» می‌گوید: مصرف آب در بخش کشاورزی بیش از 70 تا 80 درصد نیست و این میزان مصرف برای بخشی که تولید غذا می‌کند در همه جای دنیا عادی و طبیعی است، کسی هم نمی‌تواند بگوید ما نیازی به تولید غذا در کشور نداریم. وی می‌افزاید: وزارت نیرو در محاسباتش، میزان مصرف آب در بخش‌های صنعت و شرب را که دارای کنتور هستند از میزان کل آب موجود در کشور کم می‌کند و هر چه که مانده پای کشاورزی و کشاورزان می‌گذارد. این نحوه محاسبه نادرست است و باید میزان آبی را حساب کرد که سر مزرعه به کشاورزان داده می‌شود. این کارشناس کشاورزی به پرت آب در رودخانه‌ها و پشت سدها اشاره و اظهار می‌کند: در برخی از رودخانه‌های کشور تا 80 درصد پرت آب داریم و این ربطی به کشاورزی ندارد. سر جمع، کل مصرف آب در بخش کشاورزی اکنون به بیش از 80درصد نمی‌رسد.

راندمان آبیاری بیش از 50 درصد

میزان راندمان و بهره‌وری از آب در بخش کشاورزی نیز یکی دیگر از موضوعات مورد بحث است که این روزها با اختلاف‌نظر کارشناسان و مسئولان همراه است. درحالی‌که وزیر نیرو میزان راندمان آب در بخش کشاورزی را تا 33 درصد می‌داند اما مسئولان و کارشناسان بخش کشاورزی نظر دیگری دارند. طـهـمـاسبی، کارشناس آبیاری و زهکشی در مخالفت با این نظر چیت‌چیان، می‌گوید: راندمان آبیاری در ایران برخلاف گفته‌های وزیر نیرو به بیش از 50 درصد می‌رسد. این نه به خاطر مهارت کشاورزان بلکه به دلیل بحران و کمبود آب در کشور است، آنها چاره‌ای جز افزایش بهره‌وری و راندمان آبیاری ندارند و باید به این سمت بروند. ما تحقیقات موردی در این زمینه داشته‌ایم و نشان می‌دهد که راندمان آبیاری در این مزارع بدون استثنا 51 تا 61 درصد است. وی ادامــه می‌دهـد: در استان‌هایی مانند مازندران و گیلان که زمین‌های کشاورزی از پنج تا 50 متر اختلاف سطح دارند، آب از طریق زهکشی چندین بار در مزارع می‌چرخد و مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته شاید در مواردی راندمان آبیاری به 35 تا 40 درصد هم برسد اما بسیار کم است.

بحران آب چالش اصلی کشاورزان فارسی

قاسمی، رییس سازمان جهاد کشاورزی فارس نیز این ادعای وزیر نیرو را رد و اظهار می‌کند: برخلاف گفته‌های ایشان، راندمان آبیاری در کشاورزی بیش از این عدد و رقم است. به‌ویژه در سال‌های اخیر که وزارت جهاد کشاورزی سیستم‌های آبیاری نوین و تحت فشار را در دستور کار دارد و به خوبی اجرا می‌کند. با اقداماتی که وزارت جهاد کشاورزی کرده و کشاورزان نیز همکاری داشته‌اند، راندمان آبیاری در کشور بالاتر رفته و به بیش از 40 درصد رسیده است. وی تاکید می‌کند: بحران آب اکنون به چالش اصلی بسیاری از کشاورزان به‌ویژه در استان فارس تبدیل شده است و مسئولان مربوط باید با همکاری‌های بین بخشی به حل مشکل بپردازند.