فرصتی برای احیای دشت‌ها باقی نمانده است

نگاه‌های یک‌سویه و سطحی به کشاورزی در سال‌های گذشته بدون توجه به منابع آبی و در پی آن برداشت‌های نامتعارف و مدیریت نامناسب در نظام‌های بهره‌برداری، وضعیت منابع آبی کشور را به جایی رسانده که بحران آب در کنار توافق هسته‌ای به مهم‌ترین بحث روز و نگرانی مسئولان تبدیل شده است. چالش آب و پیامدهای ناگوار اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی آن موضوعی است که بسیاری از کارشناسان اقتصادی، سیاسی و جامعه‌شناسی به آن پرداخته‌اند و زینهارهایی هم داده‌اند. از آنجایی که مالکیت و مدیریت منابع آبی کشور در اختیار دولت و وزارت نیرو (نماینده دولت) قرار دارد بنابراین مدیریت منابع آبی نیز متوجه این وزارتخانه است.

اجرای طرح تعادل بخشی منابع آب‌های زیرزمینی پس از 7 سال

در سال 1385 به منظور جلوگیری از بروز خسارت بیشتر به آبخوان‌های كشور و به تعادل رساندن آنها، طرحی با عنوان تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی با 12 پروژه تهیه و اجرا شد. پس از حدود هفت سال از اجرای آن، طرح بازنگری و به روز شد و با عنوان برنامه احیا و تعادل بخشی منابع آب‌های زیرزمینی در دست اجراست.

برای اجرای این طرح و رسیدن به اهداف آن وزارت جهاد کشاورزی نیز باید با وزارت نیرو همکاری کند. بخش کشاورزی به‌عنوان بیشترین مصرف‌کننده آب می‌تواند نقش مهمی در اجرا و به نتیجه رسیدن این طرح ایفا کند. به همین منظور ماه گذشته وزیر نیرو و کشاورزی در نشست با مدیران ستادی و استان‌ها نخستین گام را در تعامل و همکاری برای تعادل بخشی منابع آب‌های زیرزمینی برداشتند.

آب و محیط‌زیست، چالش پیش‌روی کشور

مشارکت مردمی یکی از برنامه‌های اصلی در اجرای طرح تعادل بخشی منابع آبی است و ایجاد تشکل آب‌بران در قالب تعاونی‌ها می‌تواند به این طرح جامه عمل بپوشاند. سازمان تعاون روستایی نیز وظیفه ساماندهی و مدیریت تشکل یا تعاونی آب بران را برعهده خواهد داشت.

حسین صفایی، رئیس سازمان مرکزی تعاون روستایی، در گفت‌وگو با «فرصت امروز»، یکی از مسائل مهم و چالش‌برانگیز سال‌های آینده را موضوع آب و محیط‌زیست می‌داند و می‌گوید: در برنامه ششم توسعه اقتصادی بر این دو موضوع به‌عنوان اصلی برای تمرکز برنامه‌ها و بوم‌ها پیش‌بینی شده است. در بخش آب (سطحی و زیرزمینی) با شرایط سختی روبه‌رو هستیم و باید تدابیر ملی و همه‌جانبه‌ای را برای مقابله با آن و پایداری محیط‌زیست که امنیت غذایی کشور را تأمین می‌کند، اجرا کنیم.

معاون وزیر کشاورزی با اشاره به طرح تعادل بخشی منابع آب‌های زیرزمینی و لزوم همکاری‌های دو وزارتخانه نیرو و کشاورزی، می‌افزاید: اجرای این طرح دشواری‌هایی دارد و وزارت نیرو وظیفه تخصیص منابع آبی را دارد و وزارت کشاورزی هم به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده منابع آبی باید برنامه‌هایی را شروع کنند.

ایجاد 1200 تعاونی آب بران

وی درباره تشکل آب‌بران و وظیفه سازمان تعاون روستایی در مدیریت و ساماندهی آن اظهار می‌کند: سازمان تعاون روستایی به اعتبار اینکه حمایت و پشتیبانی تشکل‌های کشاورزی را دارد مسئولیت ساماندهی تعاونی آب‌بران نیز به این سازمان سپرده شده است. بنابراین یکی از موضوع‌هایی که از امسال بر آن تمرکز داریم، اجرای تکالیف تشکل‌های کشاورزی در این طرح است.

رئیس سازمان تعاون روستایی ادامه می‌دهد: نخستین گام ایجاد 1200 تعاونی (تشکل) آب‌بران در کشور است. هر تشکل شامل کشت و صنعت، سهامی زراعی یا تعاونی‌های تولید که آب مصرفی‌شان از چاه‌ها و ذخایر زیرزمینی است باید تعاونی آب‌بران را تشکیل دهند تا منابع آبی مدیریت و مصرف بهینه شود. زمین‌هایی که از آب‌های زیرزمینی تغذیه می‌کنند باید در سیستم مدیریت یکپارچه منابع آب در قالب تعاونی آب بران قرار بگیرند.

تشکل آب‌بران، ماموریت جدید وزارت کشاورزی

وی به اهداف و برنامه‌های تعاونی آب بران اشاره و اظهار می‌کند: نصب کنتورهای هوشمند، تحویل حجمی آب به کشاورزان عضو، پایش مصرف آب و مدیریت کشت از اهداف اصلی تعاونی آب بران است که برای آن برنامه‌ریزی شده. بر همین اساس وزارت کشاورزی از سوی شورای عالی آب ماموریت دارد که این تعاونی (تشکل) آب بران را تشکیل دهد و ساماندهی کند. برنامه زمان‌بندی نداریم اما باید در کوتاه‌ترین زمان تشکل را ساماندهی کنیم تا در مقابله با وضعیت بحران آبی که کشور را فرا‌گرفته، به نتایج و اهداف برسیم.

صفایی دیگر وظیفه تعاونی آب‌بران را در بخش آب‌های سطحی می‌داند و می‌گوید: بهره‌برداری از آب‌های در اختیار کشاورزان، نگهداری و حفاظت از تأسیسات شبکه‌های آبیاری، پمپاژ، زهکشی (خوزستان)، مدیریت توزیع و تقسیم آب از ماموریت‌های اصلی تعاونی آب بران است. این مسئله بسیار با اهمیت است و با توجه به تحلیل منابع آب‌های زیرزمینی، سرعت استفاده از منابع باید کند شود تا فرصت احیای دشت‌ها فراهم شود.

اختلاف دیدگاهای وزارت نیرو و کشاورزی پابرجاست

بخش کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده منابع آبی است و در بحران آب نیز مقصر اصلی شناخته می‌شود. وزارت نیرو میزان مصرف آب در بخش کشاورزی را بیش از 90 درصد می‌داند درحالی‌که این آماروارقام مربوط به دهه 40 است و از آن زمان تاکنون هیچ سازمان یا دستگاهی گزارش دقیق و درستی از میزان مصرف آب در بخش کشاورزی ارائه نداده است.

حمیدرضا چیت‌چیان در نشست مدیران ستادی و استانی وزارت نیرو و کشاورزی که محمود حجتی نیز حضور داشت، با اشاره به این آمارها گفت: میزان مصرف بخش کشاورزی از منابع آبی کشور هر چقدر باشد تغییری در اوضاع کنونی و بحران آب ایجاد نمی‌کند. در همان نشست اما حجتی از کشاورزان دفاع کرد و با بیان اینکه این آمارها درست نیست، افزود: بخش کشاورزی به اقتضای کارشان در همه کشورها بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب هستند. ما همچنان در میزان مصرف آب در بخش کشاورزی حرف داریم.

آمارها براساس گزارش‌های مستند ارائه شود

با این اختلاف دیدگاه‌ها و آمار و ارقام آیا می‌شود به همکاری دو وزارتخانه در مدیریت منابع آب که یکی مسئول تخصیص است و دیگری مصرف‌کننده، امیدوار بود؟ صفایی در پاسخ به این پرسش «فرصت امروز»، با استناد به سخنان حجتی مبنی بر اینکه بخش کشاورزی در همه جای دنیا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب است، تصریح می‌کند: این نوع نگاه دولتی و اعداد و ارقامی که اعلام می‌شود، تلقی درستی نیست. بخش کشاورزی تأمین‌کننده محصولات کشاورزی و امنیت غذایی کشور است و بر همین اساس سهم بیشتری در مصرف آب دارد.

معاون وزیر کشاورزی ادامه می‌دهد: تمامی تلاش وزارت کشاورزی و مسئولان این است که هدررفت آب و اتلاف منابع و محصول را کاهش دهیم. از کشت محصولات آب‌بر در مناطق خشک و کم‌آب جلوگیری و کشت محصولات راهبردی جایگزین شود. ما توافقی روی اعداد و ارقام نداریم. درخواست وزارت کشاورزی این است که تخصیص آب از پایین‌دست بر عهده ما باشد و این موضوع را از طریق معاونت آب و خاک پیگیری می‌کنیم. تا زمانی که گزارش مستند و دقیقی از میزان مصرف آب در بخش کشاورزی ارائه نشود، تحلیل‌ها در زمینه میزان مصرف آب واقعی نخواهد بود.