دفاع دبیر انجمن آب معدنی از سلامت آب‌های بسته‌بندی

بحران کم آبی کشور را فراگرفته و چالش‌هایی برای بخش‌های کشاورزی، صنعت و آشامیدنی ایجاد کرده است. کاهش بارندگی و مدیریت نامناسب منابع آب‌های زیرزمینی، نه‌تنها بر میزان ذخایر آبی تأثیرگذار بوده، بلکه بر کیفیت آن نیز اثر فراوان گذاشته است. شور شدن آب‌های زیرزمینی، لب شوری خاک، ورود پساب‌ها و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی تمامی بخش‌های مصرفی مانند کشاورزی، آشامیدنی و صنعت را با چالش‌هایی همراه کرده است.

در بخش آب‌های آشامیدنی شهرها و روستاهای کشور به‌جز موارد کمبود، در کیفیت آن نیز بحث‌هایی وجود دارد. به‌ویژه در کلانشهرها خبرهایی از وجود نیترات و فلزات سنگین در اثر نشت پساب‌های صنعتی، کشاورزی و خانگی به منابع آبی منتشر می‌شود اما مسئولان مربوط این خبرها را تکذیب و رد می‌کنند.

سرانه مصرف ایرانی‌ها 6 برابر کمتر از اروپا

گرچه آخرین بررسی مشترک وزارت نیرو و وزارت بهداشت که در اطلاعیه‌ای منتشر شده، آب آشامیدنی در لوله‌کشی شهری و روستایی را از سلامت لازم برخوردار می‌داند و مسئولان اعلام می‌کنند که مردم با خیال راحت می‌توانند آب لوله‌کشی را مصرف کنند اما بخشی از مردم همچنان به این اطلاعیه‌ها بی‌اعتمادند. در همین حال سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت طرح بررسی سلامت آب‌های بسته‌بندی را نیز در دست دارد. پیشینه صنعت بسته‌بندی آب در ایران به دهه 50 می‌رسد اما تقریباً از یک دهه اخیر تولید و مصرف آب‌های معدنی و آشامیدنی رونق بیشتری گرفت. هم‌اکنون تولید صنایع آب بسته‌بندی و معدنی در کشور سالانه به یک میلیارد و 400 میلیون لیتر می‌رسد و سرانه مصرف آب بسته‌بندی نیز 15 تا 20 لیتر در سال است. این میزان در کشورهای اروپایی بین 110 تا 120 لیتر است و سرانه مصرف همسایگان ما در سواحل جنوبی خلیج فارس به 100 لیتر می‌رسد.

اوج‌گیری شایعات در پیک مصرف تابستانی

پیمان فروهر، دبیر انجمن آب‌های معدنی و آشامیدنی، در گفت‌وگو با «فرصت امروز» از انتشار برخی اخبار کذب مبنی بر آلودگی آب‌های بسته‌بندی ابراز نارضایتی می‌کند و می‌افزاید: هر سال در پیک فصلی و اوج مصرف شاهد انتشار اخبار دروغ و شایعاتی مبنی بر نامطلوب بودن آب‌های بسته‌بندی هستیم. به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی این شایعات و تخریب‌ها بیشتر رواج دارد. آب ماده حساسی است و تفاوت آن با سایر محصولات غذایی این است که سلامت محورترین محصول دنیاست؛ نه شکر دارد، نه قند و چربی و نه روغن، همچنین نسبت به تغییرات هم حساس است.

آب‌های بسته‌بندی بدون نگهدارنده

دبیر انجمن آب‌های معدنی و آشامیدنی، وجود هرگونه ترکیبات نگهدارنده در آب‌های بسته‌بندی را رد و اظهار می‌کند: نه‌تنها در ایران بلکه در صنعت آب دنیا نیز هیچ ماده‌ای برای نگهدارندگی آب استفاده نمی‌شود. برخی از عناصر و مواد تنها برای ضد عفونی کردن به کار می‌روند. درخصوص فلوراید در آب نیز باید گفت فلوراید خاصیت نگهدارنگی ندارد. براساس مطالعات زمین‌شناسی با اطمینان می‌گویم که فلوراید در آب‌های زیرزمینی ایران زیر یک است.

تاریخ مصرف یک ساله قانون نانوشته جهانی

موضوع دیگری که در آب‌های بسته‌بندی شایع شده مربوط به تاریخ مصرف آن است. فروهر در این خصوص می‌گوید: در تمام دنیا تاریخ مصرف آب‌های بسته‌بندی یک سال است و این زمان در هیچ کجای استانداردهای بین‌المللی نیامده است. حتی در کدکس (اروپا) که مرجع همه کشورهاست تاریخ مصرف برای آب بسته‌بندی ذکر نشده است. اگر آبی که در بطری نگهداری می‌شود، در فرآیند سالم تولید شود، در بطری محکم باشد و در جای نسبتا مطلوب نگهداری شود می‌توان آن را تا سه سال نگهداری کرد. به همین دلیل آب بسته‌بندی نخستین گزینه در لحظات اضطرار است و می‌توان آنها را انبار کرد. وی ادامه می‌دهد: هیچ استاندارد مکتوبی برای تاریخ مصرف آب بسته‌بندی در دنیا نوشته نشده است اما یک قانون نانوشته‌ای بین همه تولیدکنندگان آب بسته‌بندی در جهان وجود دارد که تاریخ مصرف را یک سال تعیین می‌کنند.

تابش کوتاه‌مدت نور خورشید تأثیری بر کیفیت آب معدنی ندارد

دبیر انجمن آب‌های معدنی و آشامیدنی به نگهداری آب‌های بسته‌بندی در معرض نور خورشید اشاره و اظهار می‌کند: نه‌تنها آب هیچ محصول غذایی دیگری هم نباید در معرض تابش نور خورشید قرار بگیرد. این مختص آب نیست اما شوربختانه برخی فروشندگان اقدام به این کار غلط می‌کنند و محصولاتی مانند نان، پفک، چیپس، نوشیدنی‌ها و سایر محصولاتی که در مغاره‌ها جا نمی‌شوند را بیرون و در معرض نور خورشید قرار می‌دهند. این خلاف است و به ساختار کوچک مترمربعی فروشگاه‌ها و اقلام زیاد در آنها برمی‌گردد. بنابراین اصل کار غلط است و ما نیز آن را نمی‌پذیریم. وی قرار گرفتن بسته‌های آب معدنی در معرض تابش خورشید را در مدت زمان کم خالی از اشکال می‌داند و می‌افزاید: مطالعات علمی بسیاری در مراکز علمی جهان روی این موضوع انجام شده است. نتایج بررسی‌های انجام شده روی تأثیر آفتاب (سان لایت افکت) بر بسته‌بندی در زمان‌های طولانی (چند هفته و چند ماه) نشان داده که تمام اتفاقات در بطری زیر حد مجاز برای مصرف انسان بوده است. تنها کمی تغییر ارگانیکی آن هم پس از چهار ماه زیر آفتاب بودن بطری دیده شده و آب کمی طعم پلیمر و بسته‌بندی گرفته است. این تغییر اندک، تأثیری در سلامت مردم ندارد. فروهر تصریح می‌کند: آب‌هایی که در فروشگاه‌های ایران گاهی مواقع تنها یکی دو روز زیر نور خورشید قرار می‌گیرند، هیچ مشکلی در کیفیت آب ایجاد نمی‌کند. در دنیا به آن توجهی نمی‌کنند چون هیچ اتفاقی برای آن نمی‌افتد و این موضوع ثابت شده است. البته چنین شایعاتی در جهان نیز وجود داشته و شرکت‌ها و تولیدکنندگان آب‌های بسته‌بندی به سمت استفاده از نایلون شیرینگ‌های پرینتد رفتند. در ایران نیز کمپانی‌های بزرگ از این بسته‌بندی استفاده می‌کنند تا هم از نور مستقیم آفتاب روی محصول حفاظت کنند و هم تبلیغات‌شان را روی این بسته‌بندی درج می‌کنند. وی تأکید می‌کند: اگر چه این گام هم از سوی تولیدکنندگان آب آشامیدنی برداشته شده اما واقعیت علمی این است که تابش خورشید در چند روز تأثیری بر آب ندارد. کسانی که نگران این موضوع هستند باید بازه‌های زمانی چهار تا شش ماه را در نگهداری آب‌های بسته‌بندی در نظر بگیرند نه یکی، دو روز و یکی، دو هفته.

در دمای انجماد واکنش شیمیایی انجام نمی‌شود

فروهر به موضوع دیگری در آب‌های بسته‌بندی اشاره و اظهار می‌کند: شایعه دیگر، یخ بستن آب بسته‌بندی و سرطان‌زا بودن آن است. درست پس از اوج گرفتن این شایعه، به مؤسسه جان هاپکینز نامه نوشتم و از پروفسور رولف هایدن خواستم نظرشان را در این مورد بگویند. ایشان در پاسخ به نامه من با حالت تمسخر گفت که در دمای انجماد، صفر و نزدیک به صفر، 99 درصد واکنش‌های شیمیایی متوقف می‌شوند پس هیچ خطری وجود ندارد و اینها جز شایعه چیزی نیست. مردم نباید نگران باشند. آب بسته‌بندی سالم‌ترین و ایمن‌ترین محصولات غذایی است.

وی در ادامه تأکید می‌کند: صنعت آب‌های بسته‌بندی چیزی به نام نگهدارنده ندارد. برای ضد‌عفونی هم از روش‌های متداول استفاده می‌شود. در آب‌های معدنی طبق استانداردهای ایران که از کدکس پیروی می‌کند، اجازه تغییر شیمیایی محصول را نداریم. بنابراین اجازه نداریم، با آب‌های معدنی طبیعی هر کاری بکنیم. تنها کاری که می‌کنیم فیزیکال تریت منت است که آب از فیلتر فیزیکی و مِش‌های میکرونی عبور می‌کند و استیج آخر آن دو دهم میکرون یعنی سایز باکتری‌های بیماری‌ز است.

آب معدنی بدون فرآیندهای شیمیایی

این کارشناس صنایع آب‌های معدنی می‌گوید: در آب معدنی اجازه افزودن کلر، تابش اشعه یو وی و افزایش گاز ازون نداریم اما از آب ازون‌دار برای شست‌وشوی بطری‌ها استفاده می‌شود. بطری‌ها به این روش سیفتی (ایمن) و جداره بطری‌ها با پاک‌ترین آب که ازون‌دار است ضدعفونی می‌شوند. وی ادامه می‌دهد: ازون یک ترکیب اکسیدکننده است و باکتری‌ها را از بین می‌برد و هر عاملی که قابلیت اکسیدشدن داشته باشد را نیز اکسید می‌کند و چون آب معدنی طبیعی است باید به تمامی محتویات طبیعی موجود در آن احترام گذاشت تا بالانس و مینرال‌های آن تغییری نکنند.

فروهر در تفاوت آب‌های معدنی با آب آشامیدنی می‌گوید: در آب‌های آشامیدنی اما هر فرآیندی که در علم تصفیه و ضد‌عفونی آب وجود دارد استفاده می‌شود. در این کارخانه‌ها معمولاً از روش کلرزنی (که تقریباً در ایران حذف شده)، روش‌های جدید مانند تابش یو وی و تزریق گاز اوزن استفاده می‌شود. ازون بعد از سه ربع، یک تا دو ساعت تبدیل به اکسیژن محلول در آب می‌شود و باقیمانده ندارد. این روش در دنیا متداول و بسیار قابل اعتبار است.

آب‌های بسته‌بندی، ایمن و سالم

وی در توضیح این روش‌ها، می‌افزاید: تابش اشعه یووی هم مرسوم است، طول موجی داریم که سیتوپلاسم باکتری‌ها را از بین می‌برد. وقتی آب از کنار لامپ یووی با طول مشخص و انرژی مشخص رد می‌شود ضدعفونی می‌شود و باقیمانده هم ندارد. بنابراین در کارخانه‌های آب‌های آشامیدنی، ازون، یووی و یو اف آزاد است. البته یو اف به دلیل اینکه فیزیکال است در فرآیند آب معدنی هم استفاده می‌شود. یو اف از میکرو فیلتر (ام اف) یک استیج جلو‌تر است و سیفتی بالاتر دارد. با این تفاسیر آب بسته‌بندی برای مصرف‌کننده بسیار ایمن است و مردم با خیالی آسوده می‌توانند مصرف کنند.

این کارشناس صنایع آب‌های بسته‌بندی و آشامیدنی تصریح می‌کند: من به‌عنوان یک شهروند ایرانی به هموطنانم می‌گویم که آب بسته‌بندی بخورند. ما برای همکاران مان در وزارت نیرو احترام قائل هستیم و تلاش‌های مسئولان وزارت نیرو در تأمین آب‌های آشامیدنی را انکار نمی‌کنیم. به نظر من اخلاقی نیست که برای جذب مشتری و ارتقای صنعت آب بسته‌بندی، صنعت آب کشور را به چالش بکشیم. این موضوع به امنیت ملی مربوط است. وی می‌افزاید: هنوز آبی که در لوله‌های شهرمان جریان دارد قابل اعتماد است اما در کنار آن به مردم توصیه می‌کنیم که از آب معدنی برای آشامیدن استفاده کنند.

***

طرح سلامت آب در نوبت بررسی سازمان غذا و دارو

پس از انتشار اخباری مبنی بر نامطلوب بودن آب‌های آشامیدنی در شبکه‌های اجتماعی، وزیر بهداشت دستور طرح بررسی سلامت آب را به سازمان غذا و دارو داد.

دکتر شکوفه نیکفر، معاون تحقیق و توسعه سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با «فرصت امروز» با اشاره به فعالیت‌های وزارت بهداشت در زمینه سلامت جامعه، می‌گوید: وزارت بهداشت فعالیت‌های خوبی در زمینه سلامت انجام داده است. در بخش مواد‌غذایی، برنامه‌های جدیدی داریم. یکی از این برنامه‌ها، نصب برچسب چراغ‌های راهنمایی روی محصولات غذایی است که قرار است برای اطلاع مصرف‌کنندگان روی محصولات غذایی ثبت و درج شود.

وی هدف از اجرای این برنامه‌ها را آموزش مردم در بخش محصولات غذایی می‌داند و می‌افزاید: مردم باید بیاموزند غذاهایی که به آنها کمتر آسیب می‌زند را مصرف کنند. باید حق انتخاب نوع محصول را به مشتری بدهیم. همچنین مسائل اقتصادی نیز بر مصرف‌کننده فشار نیاورد تا افراد بسته‌های غذایی مناسب‌تر تهیه کنند. معاون رئیس سازمان غذا و دارو اظهار می‌کند: در بخش نظارت بر تولید محصولات غذایی و آشامیدنی نیز برنامه‌ها باید تکمیل شوند تا نظارت‌های بهتری انجام گیرد. اگر محصولاتی در سیستم نظارتی ما (سازمان غذا و دارو) بیاید که آلودگی‌های آن محرز شود، نه‌تنها ما از ادامه تولید آنها جلوگیری می‌کنیم بلکه مردم نیز از آن محصول استفاده نمی‌کنند و کم‌کم آن محصول بازار مصرف را از دست می‌دهد.

وی ادامه می‌دهد: برندهای غذایی حتی برندهای بزرگ نیز گاهی تخلف می‌کنند که یکی از دلایل آن دسترسی‌های ارزان‌تر به مواد اولیه است. البته تمامی بنگاه‌های اقتصادی و تولیدی تمایل شان به تهیه مواد اولیه ارزان است اما این مسئله نباید بر کاهش کیفیت محصول نهایی تأثیر بگذارد. نیکفر می‌گوید: بر همین اساس، سازمان غذا و دارو برنامه‌های جدی برای نظارت بر مواد و محصولات غذایی و آشامیدنی دارد. سازمان برای اجرای این برنامه‌های نظارتی، آزمایشگاه‌ها و سیستم‌های نظارتی خود را تجهیز کرده است تا جلوی تقلب‌ها و تخلف‌ها را بگیرد. ما بر اجرای کامل برنامه تحول سلامت که پیشگیری هم در آن دیده شده است، تأکید داریم. در این برنامه مدون، نحوه زندگی مردم برای جلوگیری از بیماری‌های مزمن نیز دیده شده است.

وی می‌افزاید: در زمینه محصولات آشامیدنی که آب‌های آشامیدنی نیز در آنها جای دارد، آب‌های بسته‌بندی (معدنی و آشامیدنی) زیر نظارت سازمان غذا و دارو است. به این ترتیب نظارت بر تولید آب‌های بسته‌بندی بر عهده ما است اما آب شرب شهرها بر عهده سازمان غذا و دارو نیست. معاون تحقیق و توسعه سازمان غذا و دارو با اشاره به کیفیت و سلامت آب‌های معدنی و آشامیدنی، می‌گوید: با توجه به حساسیت موضوع، شخص وزیر بهداشت دستور به بررسی سلامت آب‌های آشامیدنی داده‌اند.

وی تأکید می‌کند: برای نمونه موضوع فلوراید در آب‌های بسته‌بندی، یکی از این خبرها بود. این ماده به‌عنوان مکمل برای محصولاتی که فلوراید کمی دارند، خوب است اما زیاد آن مضر است و به دندان‌ها آسیب می‌زند. همچنان که کمبود آن هم ضرر دارد. در طرح بررسی سلامت آب تمامی المنت‌های سلامت آب پایش می‌شود و فلوراید هم یکی از این موارد است. این طرح