ایران و روسیه شرکای راهبردی در عرصه گاز

کارشـنـاسـان بر این باورند که ایران تهدیدی برای روس‌ها در دوران پساتحریم خواهد بود از این رو روس‌ها از رقابت‌های غیرسازنده در عرصه گاز با ایران پرهیز خواهند کرد. علاقه‌مندی روس‌ها برای سرمایه‌گذاری در حوزه گاز ایران در بخش‌های مختلف از جمله ذخیره‌سازی گاز و خط لوله نیز تاییدکننده نگرانی روس‌هاست. با این حال می‌توان امیدوار بود که ایران از شرایط کنونی برای به قدرت رسیدن خود در عرصه گاز استفاده کند.

علاقــه‌منــدی روس‌هــا برای حضور در طرح‌های ذخیره‌سازی گاز ایران موضوعی است که توسط حمیدرضا عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز اعلام شد تا روس‌ها در فصل تابستان از ما گاز خریداری کرده و با ذخیره‌سازی در مخازن زیرزمینی، در فصل زمستان، آن گاز را به ما بفروشند. البته روس‌ها درخواست‌هایی را برای مشارکت در طرح‌های احداث خطوط انتقال گاز مطرح کرده‌اند. امضای تفاهم‌نامه‌ای با شرکت گازپروم روسیه یکی از این موارد است.

محمــدصــادق جـوکــار، دکترای روابط بین‌الملل و تحلیلگر دیپلماسی انرژی درباره علل همکاری روس‌ها با ایران در حوز گاز به «فرصت امروز» می‌گوید: «روس‌ها احساس می‌کنند که ایران در دوره پساتحریم تهدیدی برای آنها محسوب خواهد شد، زیرا تمایل دارد به بازارهای سنتی این کشور ورود کند. از سویی مشتری‌های روسی از جمله اتحادیه اروپا و ترکیه به دنبال کاهش وابستگی‌شان به این کشور هستند.»

بازی روس‌ها با ایران

وی به با بیان اینکه علاقه‌مندی روس‌ها برای حضور در طرح‌های گازی ایران در حقیقت نوعی رفع رقیب و کسب منفعت است، می‌افزاید: «برخی از موسسات روسی پیش‌بینی می‌کنند که در یک دهه آینده سهم بازار گاز روسیه کاهش یابد و نصیب ایران شود از این رو تلاش دارند تا با همکاری با ایران، ما را به سمت بازارهای شرق و جنوب آسیا هدایت کنند.»

به گفته جوکار، روسیه نگاه راهبردی به ایران دارد و این نگاه در دیدار اخیر پوتین با مقام معظم رهبری به صراحت عنوان شد که باید از رقابت‌های غیرسازنده در عرصه گاز پرهیز شود زیرا روس‌ها انتظار دارند که در شرایط کنونی که این کشور با اتحادیه اروپا در چالش به سر می‌برد و ابزارهای قدرت‌نمایی آن گاز است ایران خود را به‌عنوان گزینه مطمئن در این حوزه معرفی نکند. در مجموع روس‌ها در دوره پساتحریم، ورود ایران به بازار بین‌المللی در زمینه گاز و نفت را تهدیدی برای بازار انرژی خود نمی‌خواهند بدانند.

وقوع بحران اوکراین و تحریم مسکو توسط غرب، مسکو را وادار کرده بیشتر از گذشته با ایران در بخش انرژی همکاری کند. احداث خط لوله ٣٠٠ کیلومتری گاز از ایرانشهر به چابهار به ارزش ٧٠٠ میلیون دلار از مهم‌ترین طرح‌هایی است که شرکت‌های روسی، خواستار اجرای آن هستند، گرچه هنوز قراردادی امضا نشده است اما در خصوص ذخیره‌سازی گاز توسط روس‌ها نظر علیرضا کاملی، مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز را جویا شدیم.

وی با اشاره به اینکه هنوز مذاکرات جدی برای تحقق یافتن ذخیره‌سازی گاز توسط روس‌ها در ایران به نتیجه نرسیده است، به «فرصت امروز» می‌گوید: «در حال مذاکره هستیم تا ظرفیت‌های دو کشور بررسی شود که در چه زمینه‌ای به همکاری مشترک دست یابیم. اینکه در کدام بخش باشد هنوز مشخص نیست و در آینده نزدیک مشخص خواهدشد.» گرچه این مقام مسئول در شرکت ملی پاسخ صریحی نداد اما تلاش روس‌ها برای همکاری باایران را تایید می‌کند.

این در حالی‌است که ایران دو مخزن بزرگ ذخیره‌سازی گاز طبیعی در سراجه قم و شوریجه سرخس را دارد و دارای رتبه پنجم ذخیره‌سازی گاز طبیعی در دنیا و اول در خاورمیانه است. البته چندین طرح بزرگ ذخیره‌سازی گاز در استان‌های گلستان، فارس و تهران را به دلیل کمبود اعتبارات و فناوری‌های جدید معلق مانده و هنوز مشخص نشده است که روس‌هاتمایل دارند این طرح‌ها را تکمیل کنند یا خیر، به دنبال طرح‌های جدید هستند.

چالش اصلی ذخیره‌سازی تعیین قیمت گاز است

کمالی، کارشناس در حوزه گاز درباره علاقه‌مندی روس‌ها برای ذخیره‌سازی گاز به «فرصت امروز» می‌گوید: «این کار درستی است که در مناطق گنبد نمکی بتوانیم گاز ذخیر‌سازی کنیم تا در فصل سرد از آن استفاده کنیم اما تاکید من روی سرمایه‌گذاری در مبحث ال ان جی است زیرا نگرانی نسبت به نشت گاز وجود ندارد.با این حال به دلیل مشخص نبودن قیمت خریدوفروش گاز، روس‌ها مایل به سرمایه‌گذاری در این بخش نیستند.»

وی با اشاره به اینکه معضل اصلی در به تحقق رسیدن ذخیره‌سازی گاز، عدم جرات در اعلام فروش گاز است، ‌می‌گوید: «باید مطالعات انجام شود که چه قیمتی برای فروش و چه قیمتی برای خرید مناسب است. در صورت مشخص بودن می‌توان به سرمایه‌گذاری به روش BOT و BOO امیدوار بود در غیر‌این‌صورت روس‌ها ناچار خواهند شد به روش EPCF ورود کنند که این روش سرمایه‌گذاری نیست.»

این کارشناس معتقد است قیمت خرید گاز از روسیه به روش ذخیره‌سازی بر مبنای گاز خریداری شده از ترکمنستان می‌تواند باشد که نرخ آن بیست و چند سنت است و قیمت فروش به روس‌ها برای ذخیره‌سازی می‌تواند همان نرخی باشد که دولت گاز را به صنعت پتروشیمی واگذار می‌کند تا بتواند در فصل سرما از روس‌ها خریداری کند. بدون شک ذخیره‌سازی برای ماسودآور است.

اما جواد یارجانی، کارشناس بین‌المللی در حوزه انرژی درباره ذخیره‌سازی گاز توسط روس‌ها به «فرصت امروز» می‌گوید: «اینکه بتوانیم گاز مازاد تابستان را در کشور ذخیره کنیم تا در زمستان مورد استفاده قرار گیرد، کاری کارشناسی است و باید محقق شود اما اینکه در این میان کشور روسیه برنده باشد یا ایران باید بگویم که نوع قرارداد تعیین‌کننده است.

باید قراردادها به‌گونه‌ای تنظیم شود که درهر دو کشور سود لازم را ببرند.»وی معتقد است در برابر سوزاندن گاز و ذخیره‌سازی آن قطعا ذخیره‌سازی کاری قابل قبول است و باید از طرح‌های ذخیره‌سازی گاز در کشور حمایت شود.