آمریکا از ایران، آب سنگین می‌خرد

مقامات بلندپایه آمریکایی گفته‌اند که دولت باراک اوباما در راستای تعهد به توافق هسته‌ای با ایران می‌خواهد 23‌تن آب سنگین از ایران بخرد، ماده‌ای که یکی از عناصر اصلی ساخت بمب اتم است. چیزی که خرید این ماده را توسط وزارت انرژی آمریکا تسریع بخشیده نگرانی از این است که ایران ظرفیت لازم برای کاهش فوری ذخیره این عنصر را که یکی از بندهای توافق هسته‌ای است ندارد.

براساس توافق هسته‌ای، ایران باید منابع آب سنگین خود را در سال‌های اولیه توافق زیر 130 تن و در سال‌های بعد از آن زیر 90 تن نگه دارد. با این حال مقامات آمریکایی گفته‌اند که ایران برای پیدا کردن مشتری در بازارهای بین‌المللی به مشکل برخورده است و این خطر وجود دارد که حجم ذخیره آب‌سنگینش از سطح مورد تایید بالا بزند. گفته می‌شود ارزش قراردادی که بین ایران و آمریکا بسته می‌شود 8.6میلیون دلار است.

ارنست مونیز وزیر انرژی آمریکا در گفت‌وگو با وال‌استریت‌ژورنال گفته است: «ایده اصلی این است: ما آب‌سنگین ایران را آزمایش کرده‌ایم. محصول واقعا خوبی است و انتظارهای ما را برآورده می‌کند و ما کمی از آن را خواهیم خرید. این کار یک اعلامیه در سطح جهان به شمار می‌رود با این مفهوم که اگر می‌خواهید از ایران آب سنگین بخرید می‌توانید این کار را بکنید. این کار قبلا هم انجام شده است و حتی آمریکا هم این کار را کرده است.»

آب‌سنگین یک محصول شیمیایی نزدیک به آب است و یکی از ملزومات اصلی ساخت بمب اتمی به شمار می‌رود. مسئولان آمریکایی گفته‌اند که در هفته پیش رو 32‌تن آب سنگین ایران توسط سازمان انرژی اتمی ایران با کشتی به آزمایشگاه ملی اوک ریج در تنسی فرستاده خواهد شد. آنجا از این آب سنگین برای انجام کارهای تحقیقاتی استفاده خواهد شد. بخشی از این آب سنگین هم می‌تواند به شرکت‌های خصوصی که در زمینه تولید نیمه‌رساناها یا تجهیزات فیبر‌اپتیک فعال هستند فروخته شود. 

منتقدان توافق هسته‌ای دولت باراک اوباما، به‌خصوص آنها که در کنگره هستند، گفته‌اند که نگرانی‌های درباره خرید آب‌سنگین از ایران وجود دارد. رئیس کمیته روابط خارجی کنگره اد رویس 18 آوریل در نامه‌ای به آقای مونیز از او خواسته بود تا درباره این توافق شفاف‌سازی کند. او به‌صورت مشخص پرسیده بود که دولت آمریکا چطور می‌خواهد پول آب سنگین را به ایران پرداخت کند و چطور می‌تواند تضمین کند که این پول در فعالیت‌های نظامی استفاده نخواهد شد. او نوشته بود: «چه تضمینی می‌توانید بدهید که پول مالیات‌ مردم آمریکا که به ایران داده می‌شود در برنامه هسته‌ای ایران استفاده نشود؟ یا در فعالیت‌های منطقه‌ای ایران در خاورمیانه؟»

مونیز گفته است که به نظر دولت آمریکا تنها یک بار آب‌سنگین از ایران خواهد خرید اما شرکت‌های آمریکایی در آینده می‌توانند مثل دیگر مشتری‌های معمولی از ایران خرید کنند. او در مصاحبه خود گفت: «ما قرار نیست برای همیشه مشتری آنها باشیم. شاید برخی از شرکت‌ها در آمریکا بخشی از پایگاه مشتریان باشند. آنها بعدا این را خواهند فهمید. ایرانی‌ها اگر می‌خواهند به تولید (آب‌ سنگین) ادامه بدهند، باید حضور خود را در بازارهای جهانی تثبیت کنند.»

توافق خرید، آخرین تماس از سری تماس‌های مستقیم بین واشنگتن و تهران بعد از دهه‌ها روابط خصمانه است. به‌عنوان بخشی از توافق هسته‌ای، آمریکا و قدرت‌های جهانی تحریم‌های مشخصی را که علیه ایران در جریان بود لغو کردند و وزارت خزانه‌داری آمریکا در ماه‌های اخیر به شرکت‌های آمریکایی از جمله بوئینگ مجوز داده است تا به بازار ایران برگردند. 

براساس گزارش مقامات رسمی آمریکایی، جان کری وزیر امور خارجه آمریکا دیروز در نیویورک با محمد جواد ظریف همتای ایرانی خود ملاقات کرد تا درباره راه‌هایی که ایران بتواند زودتر از لغو تحریم‌ها منتفع شود صحبت کنند. ایران از این موضوع گلایه کرده است که نتوانسته میلیاردها دلار پول نفت خود را که در خارج از کشور بلوکه شده‌اند، برداشت کند. قوانین ایالات متحده آمریکا همچنان ایران را از ورود به سیستم مالی آمریکا یا استفاده از دلار برای معامله منع می‌کند. برخی مقامات آمریکایی می‌گویند که دولت باراک اوباما به دنبال راهی است تا به ایران کمک کند تجارت خود را دلاریزه کند، بدون اینکه مستقیما به سیستم مالی آمریکا دسترسی داشته باشد. 

دولت آمریکا مشخص نکرده است که وزارت انرژی چطور می‌خواهد پول آب سنگین خریداری شده از ایران را بپردازد. مقامات ایرانی با اشاره به فروش آب سنگین به آمریکا آن را گام زودهنگامی برای صادرات تولیدات علمی و هسته‌ای ایران می‌دانند. تهران، در راستای این توافق، قبلا هم اورانیوم غنی‌شده ضعیف خود را به روسیه و قزاقستان فروخته است.

علی‌اکبر صالحی، رئیس آژانس انرژی اتمی ایران همین ماه در گفت و گو با رسانه‌های دولتی گفته بود: «در مورد آب سنگین، ما یکی از چند کشور در حال توسعه هستیم که می‌تواند آب سنگین خود را تولید کند و حالا به بازار بین‌المللی وارد شده‌ایم. ما به تازگی توانسته‌ایم بیشتر از 30 تن آب سنگین بفروشیم و از این حیث همسطح دیگر کشورها (فروشنده) هستیم.»

برخی کارشناسان معتقدند این رفتار آمریکا به نوعی سوبسیددادن به برنامه هسته‌ای ایران است تا توافق هسته‌ای را زنده نگه دارد. آنها می‌گویند که با تولید آب سنگین توسط تهران همچنان یک نگرانی باقی می‌ماند، به‌خصوص وقتی که محدودیت‌ها براساس توافق در 10 تا 15 سال آینده کاملا برداشته شوند. دیوید آلبرایت، رئیس موسسه تحقیقاتی علم و امنیت بین‌المللی می‌گوید: «ما نباید برای چیزی که آنها اصلا نباید تولید کنند پول بپردازیم.»

آمریکا به‌صورت داخلی آب سنگین تولید نمی‌کند و در سال‌های اخیر این ماده را از کانادا و دیگر کشورها خریداری کرده است. به گزارش مسئولان وزارت انرژی، آمریکا سالانه 75 تن آب سنگین وارد می‌کند. تام میسون، رئیس آزمایشگاه اوک بریچ گفته است که یکی از آزمایشگاه‌های او به نام اسپلیشن نوترون سورس، اخیرا بازطراحی شده است تا به جای آب سبک از آب سنگین استفاده کند. او همچنین به این موضوع اشاره کرده است که بعد از آنکه برنامه‌های برای خرید آب سنگین از جاهای دیگر به سرانجام نرسید، ایران به‌عنوان منبع خوب برای خرید ظاهر شد. او در یک گفت‌وگو گفت: «آب سنگین در آمریکا تولید نمی‌شود. از نقطه نظر زمانی، باید بگویم که همه چیز خیلی اتفاقی جور شد.»

علاقه آمریکا به محدود کردن رآکتور اراک یکی از موضوعات مهم در نزدیک به دو سال گفت و گو بین قدرت‌های جهانی و تهران بود، مذاکراتی که در ماه جولای سال گذشته به توافق رسید. این طور به نظر می‌رسید که اراک بیشتر برای ساخت پلوتونیومی که قابلیت استفاده از سلاح هسته‌ای دارد طراحی شده و کاربردهای علمی و تجاری محدودی داشت. ایران از سال 2000 به بعد به‌صورت پنهانی یک کارخانه تولید در اراک تاسیس کرد تا عملیات رآکتور اراک را تغذیه کند. براساس توافق هسته‌ای، ایران تاسیسات اراک را با کمک چین بازطراحی خواهد کرد. ایران همچنین متعهد شده است که برای 15 سال تولید آب سنگین خود را محدود کند. 

مونیز در گفت و گوی خود گفت: «همه فراموش کرده‌اند که سال‌های خیلی پیش نبود که تهدید بزرگ رآکتور اراک معرفی می‌شد. ما باید به آن رسیدگی می‌کردیم و حالا به آن رسیدگی شده است.»