دست اندازهای ارزی مهار تورم

قیمت دلار در مسیر کاهش قرار گرفته و چند هفته ای است که از مرز 50 هزار تومان پایین آمده است. نوسان کاهشی نرخ ارز در این روزها بازارها را در یک حالت تعلیق و انتظار قرار داده و به نظر می رسد اکثر سرمایه گذاران منتظرند تا تکلیف خبرهای سیاسی با کلیدواژه توافق مشخص شود. اگرچه بسیاری از بازارها از جمله بازار مسکن پیشتر نیز در رکود قرار داشته و افت قدرت خرید مردم به این شرایط رکودی دامن زده است، اما کاهش قیمت دلار در چند روز گذشته باعث تعمیق این رکود شده است. وضعیت کنونی، نمونه بارز پیش بینی ناپذیری اقتصاد ایران است. هرچند شنیده ها حکایت از آن دارد که به جای احیای برجام، صحبت ها بر سر یک توافق موقت است، اما اصلا مشخص نیست که این روند چند هفته یا ماه طول خواهد کشید. همین فضا باعث شده تا سرمایه گذاران از بازارها کناره گرفته و در یک فضای بلاتکلیفی قرار گیرند؛ چراکه عموما افراد در زمان ثبات بازارها اقدام به سرمایه گذاری می کنند. کارشناسان، افت شاخص ارزی در روزهای اخیر را ناشی از اخبار سیاسی و پیشخور شدن توافق هسته ای می دانند؛ هرچند برخی تحلیلگران، آن را به سرکوب قیمت ارز و جمع شدن فنر ارزی نسبت می دهند. از آنجا که مذاکرات هسته ای، مهمترین مولفه تعیین کننده نرخ ارز است، به نظر می رسد فضای بازار ارز تا زمان احیای برجام و یا توافق موقت به همین صورت - در فضای تعلیق و اغما - باقی بماند؛ یعنی بازار ارز با کوچک ترین سیگنال سیاسی دستخوش نوسان قیمتی شده و در این مسیر سایر بازارها را با خود همراه خواهد کرد.

«سی امین همایش سالانه سیاست های پولی و ارزی» با محوریت «تثبیت اقتصادی؛ حکمرانی و سیاستگذاری» هفته گذشته به همت پژوهشکده پولی و بانکی در بانک مرکزی برگزار شد. یکی از پنل های این همایش به «سیاست ارزی و تثبیت اقتصادی» اختصاص داشت و صاحب نظران به بحث و تبادل نظر در این زمینه پرداختند. گزارش «فرصت امروز» از این نشست را در ادامه می خوانید.

عوامل نوسان ساز بازار ارز

در ابتدای نشست، «ناصر خیابانی»، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبائی به ارائه مقاله مشترک خود با خانم «شلاله صحافی زاده» با عنوان «عوامل نوسان ساز بازار ارز در کشورهای صادرکننده نفت؛ مورد ایران» پرداخت و یافته هایش را با حاضران اینطور به اشتراک گذاشت: «تجربه رفتار بازار ارز اقتصاد ایران در چهار دهه اخیر، دلالت بر این واقعیت دارد كه وجود بحران های سیاسی، اقتصادی و سیاستگذاری های پولی و ارزی باعث شده است تا سوداگری در بازار ارز تبدیل به یك فعالیت جذاب و سودآور برای فعالان بازار ارز و عموم مردم شود. كندوكاو در حافظه بلندمدت ایرانیان، دلالت بر شكل گیری انتظارات تورمی و انتظارات كاهش ارزش پول ملی دارد كه عمدا علاوه بر عوامل سیاسی، ریشه در سیاست های بعضا متناقض اقتصادی به ویژه در رابطه با سیاست پولی و ارزی دارد که این امر به نوبه خود منجر به كاهش اعتماد مردم به سیاست های دولت و بانك مركزی در تحقق وعده ها در رابطه با ثبات قیمت ها و كنترل نوسانات ارزی شده است.

تمركز روی رفتار بازار ارز نشان می دهد كه در اكثر دوره ها، نرخ ارز از تعادل بلندمدت خود به دور بوده است. در زمان وفور درآمدهای نفتی، بانك مركزی با دخالت بیش از اندازه و سرازیر كردن دلارهای نفتی، نقش بازار ارز را در تعیین ارز تحت الشعاع قرار داده و نظام شناور مدیریت شده ارزی را بیشتر به نظام ثابت ارزی سوق داده است. از همین رو به  طور محسوسی در این دوره ها، نرخ ارز در سطحی پایین تر از میزان تعادل بلندمدت خود تعیین شده است. در مقابل در زمان كاهش درآمدهای دلاری نفت و تحریم های شدیدی كه اقتصاد ایران در دهه حاضر با آن مواجه بوده است، نرخ ارز بالاتر از میزان تعادل بلندمدت خود (كه توسط عوامل بنیادی اقتصاد تعیین می شود) تعیین شده است و نتیجه این انحرافات، ارسال علامت های غلط به کارگزاران اقتصادی و بی ثباتی اقتصادی بوده است. این انحرافات در رفتار نرخ ارز همواره به دنبال خود تعدیلات شدید نرخ ارز را به  دنبال داشته است كه نتیجه آن، افزایش هزینه های اقتصادی، رفاهی و اجتماعی بوده است. در این راستا نكته بسیار حائز اهمیت، نهادینه شدن این بی ثباتی و نااطمینانی رفتار نرخ ارز در حافظه كارگزاران اقتصادی است كه تفكیك عوامل بنیادی اقتصادی و نویز را از نوسانات نرخ ارز برای آنها مشكل می سازد.»

از سیاست ارزی تا تثبیت اقتصادی

به عقیده این استاد دانشگاه، «مكانیزم های انتقال شوك قیمت نفت به بازار ارز از سه كانال اثر رابطه مبادله، اثر تراز تجاری و ثروتی و تداوم سرریز تكنولوژی حاصل از ورود جریان های نفتی كشورهای تولیدكننده و صادركننده نفت بوده است. به نظر می رسد یكی از دلایل مهم پایین بودن نفوذپذیری تكنولوژی به كشور، تحریم های اقتصادی است كه با كاهش شدید درآمدهای نفتی باعث انحراف رو به پایین تولید از تولید جهانی شده است. یافته های این مطالعه به  وضوح دلالت بر نقش كلیدی نفت در امكان برقراری رابطه بلندمدت بین تولید حقیقی داخلی و تولید حقیقی خارجی دارد. در كشورهای صادركننده نفت، مجرای حائز اهمیت و كلیدی برای ورود تكنولوژی، ورود دلارهای نفتی و تبدیل آن به سرمایه گذاری است كه امكان تداوم رشد اقتصادی در بلندمدت را میسر می سازد. درآمدهای حاصل از صادرات نفت، یكی از مهمترین نیروهای پیشران در پایداری رشد بلندمدت اقتصادی در ایران است كه باعث ماندگاری بلندمدت رشد در حدود 2درصد می شود. بنابراین كاهش درآمدهای نفتی، با ایجاد اختلال جدی در روند رشد بلندمدت اقتصاد و جا ماندن اقتصاد ایران از روند رشد و تكنولوژی اقتصاد جهان باعث افزایش و نوسان شدید قیمتی در بازار ارز شده است.

یك استاندارد انحراف معیار افزایش در نرخ اسمی ارز (به اندازه 5 درصد افزایش) نرخ تورم را بعد از دو تا سه فصل حدود 0.8 درصد افزایش می دهد. دوره ماندگاری تورم در واكنش به افزایش نرخ ارز دو سال است. همچنین افزایش نرخ اسمی ارز (به اندازه 5 درصد)، تقاضای پول را به  طور آنی به اندازه 1.5 درصد افزایش می دهد. افزایش تقاضای پول عمدتا از طرف دولت و بنگاه های اقتصادی در ایران شكل می گیرد؛ به طوری كه با افزایش نرخ ارز، هزینه وارداتی دولت و بنگاه ها برای واردات كالاهای اساسی و واسطه ای افزایش می یابد. مشخصا در این شرایط، دولت به استقراض بیشتر از بانك مركزی و بنگاه ها به تسهیلات بیشتر از سیستم بانكی نیاز دارند كه خود باعث تورم بیشتر و  آن نیز به نوبه خود باعث افزایش بیشتر نرخ ارز می گردد. در این شرایط، دور باطل افزایش نرخ ارز ادامه یافته و مشخصا امكان اعمال سیاست پولی انقباضی توسط مقامات پولی را با مشكل مواجه کرده و محدود می سازد. اگر بانک مرکزی عمدتا به دنبال بازار متشکل ارزی است، باید به این بازار عمق ببخشد و بازیگر اصلی آن باشد.»

نسبت نرخ ارز با کنترل تورم

در ادامه این نشست نیز «علی مدنی زاده» رئیس دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، بحث خود را با مسئله تورم آغاز کرد و گفت: «تورم در بلندمدت مسئله پولی است و با افزایش سطح قیمت ها متفاوت است. درست است که در اثر ورود شوک های منفی به اقتصاد، سطح قیمت ها به نسبت دستمزدها افزایش می یابد، اما این به مفهوم تورم نیست. درست است که نوسانات متغیرهای کلان اقتصادی که درونزا نیز هستند ناشی از شوک  های وارد شده به اقتصاد است، اما بخشی از آن به واکنش سیاستگذار مرتبط است و اگر سیاستگذار واکنش مناسبی در مواجهه با شوک ارائه کند، می تواند تورم را به عنوان نقطه شروع کنترل نماید و به تبع آن، سایر متغیرهای کلان اقتصادی نیز ثبات پیدا می کنند. در حقیقت، این سیاست ها هستند که تعیین کننده متغیرها هستند. اگر شوک  به اقتصاد وارد شود باید فقط سطح عمومی قیمت ها را تحت تاثیر قرار دهد و نباید منجر به تورم شود. اگر تورم ایجاد کرد، یعنی اقتصاد کشور مریض است و راهکار آن، وجود سیاست های پولی و ارزی فعال، اصلاح سیستم بودجه و حل و فصل ناترازی بانک هاست.»

همچنین «عباس عرب مازار»، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی در این نشست، نوسانات اقتصادی را جز جدایی ناپذیر اقتصاد دانست و گفت: «نوسانات اقتصادی جز جدایی ناپذیر اقتصاد است، اما آنچه مهم است، این است که این نوسانات از یک حد قابل قبولی عبور نکنند. سیاست های تثبیت اقتصادی نیز بسیار مهم هستند و تثبیت هموار کردن مسیری است که متغیرهای اقتصادی آن را دنبال می کنند. در چند سال اخیر تمرکزمان روی نوسانات تورم و تولید است و مطالعات مختلف نشان داده که در کوتاه مدت و بلندمدت نرخ ارز می تواند تورم را تحت تاثیر قرار دهد. با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی حاضر ابزار مدیریت عرضه و تقاضای ارز، عمق دادن به بازار متشکل ارزی است. باید نرخ ارز مرجع از بازار غیررسمی به بازار رسمی منتقل شود و  به جای حجم رشد نقدینگی روی مدیریت نقدینگی متمرکز شد.»

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com