طرح جهانی جا گذاشتن کتاب هنوز مشتری جذب می‌کند

ترویج فرهنگ کتابخانی به فعالیت‌های خیریه و کودکان نیازمند محدود نمی‌شود. درحالی‌که در بسیاری از نقاط دنیا سرانه مطالعه پایین است و فرهنگ استفاده از اینترنت و ابزارهای تکنولوژیک این آمار را بیشتر به خطر انداخته، در جهان برنامه‌های زیادی برای ترغیب به کتاب خواندن اجرا می‌شود؛ بعضی در یک منطقه یا یک کشور رواج پیدا کرده‌اند و بعضی هم در جهان گسترش پیدا کردند.

«کتابت را جا بگذار» یک برنامه جهانی است که در مدت کوتاهی همه‌گیر شد و در بسیاری از کشورها رواج پیدا کرد. شاید شما هم در کتابخانه یا مکانی عمومی به کتابی برخورده باشید که جایی رها شده و در صفحه اولش یادداشتی نوشته شده: «این کتاب را بخوانید و جا بگذارید تا دیگران هم بتوانند از آن استفاده کنند.» شما مامور بعدی خواندن این کتاب هستید و آن را در سفرش تا رسیدن به دست همه آنهایی که قرار است سر راهش قرار بگیرند همراهی می‌کنید. این پروژه جهانی داستانی طولانی دارد. پروژه‌ای که با عنوان BookCrossing شناخته شده است.

این عبارت از نام یک سایت اینترنتی گرفته شده است. سایتی که در آن می‌توانید به‌صورت رایگان عضو یک باشگاه کتاب شوید و هدفش این است که از کل جهان یک کتابخانه بسازد. شما کتابتان را رها می‌کنید و کتاب دیگری را که رها شده پیدا می‌کنید. کتاب‌ها دیگر صاحب مشخصی ندارند و متعلق به همه‌اند. حتی می‌توانید از صاحب بعدی کتاب‌تان خبر بگیرید و کتاب‌هایی را که دارید به دست آنهایی برسانید که دنبالش می‌گردند.

رد و بدل کردن کتاب‌ها انواع مختلفی دارد؛ بعضی آنها را در مکان‌های عمومی رها می‌کنند تا یک خواننده اتفاقی و گذری پیدا کنند. بعضی کتاب‌های‌شان را با اعضای یک گروه یا حلقه مطالعاتی تعویض می‌کنند و به جای آن کتابی دیگر دریافت می‌کنند یا اینکه عضو سایت‌هایی مثل BookCrossing.com می‌شوند تا کتاب‌هایشان را عوض کنند و بدانند کتاب قبلی را دست چه کسی جا گذاشته‌اند و نظر او درباره‌اش چیست. شبکه اعضای این سایت بسیار گسترده‌تر از آن چیزی شده که سازندگانش انتظار داشته‌اند. عده‌ای که دور هم جمع شده‌اند تا به‌طور هدفمند کتاب‌هایی را که دنبالش می‌گردند، پیدا کنند و کتابی دیگر را با صاحبش تاخت بزنند.

ایده این سایت را نخستین بار رون هورن‌بیکر در ماه مارس 2001 مطرح کرد. او با همکارانش سایت را طراحی کرد و در مدت کوتاهی به شهرت جهانی رساند. در آوریل 2003 این سایت بیش از 113هزار نفر عضو داشت و در سال 2004 واژه bookcrossing به دیکشنری آکسفورد راه پیدا کرد. تا سال 2010 این سایت بیش از 871هزار عضو گرفته بود و بیش از 6میلیون کتاب هم در آن به گردش درآمده بود. در مارس 2012 اعضای سایت به یک میلیون نفر رسیدند و آمار کتاب‌هایی که در این حلقه بزرگ رد و بدل می‌شوند از 8 میلیون و 500هزار جلد گذشتند. افزایش اعضای این سایت و کتاب‌هایی که در میان اعضایش خوانده می‌شود هنوز هم رو به افزایش است.

در سال 2007 سنگاپور نخستین کشور رسمی برای میزبانی BookCrossing شد. کتابخانه ملی این کشور با این برنامه همراهی کرد تا 2000 مکان در کشور به‌عنوان مراکز تعویض کتاب تعیین شود. در سال 2008 این کار در ابوظبی آغاز شد و در 2010 هم سیبریا وارد بازی شد. بعد از آن کشورهای دیگری هم وارد این جریان شدند و نقاطی را برای تعویض کتاب تعیین کردند.

حالا هر کس که بخواهد به‌طور رسمی عضوی از برنامه رها کردن کتاب در مکان‌های عمومی باشد می‌تواند در سایت عضو شود. البته گزینه ناشناس ماندن هم وجود دارد و لازم نیست حتما با اسم و رسم خودتان این کار را بکنید. در این سایت می‌توانید فهرستی از کتاب‌هایی که تازه به چرخه اضافه شده‌اند ببینید و به اصطلاح سایت، به «شکار کتاب» بروید. این کار کمی زحمت دارد؛ باید راه بیفتید و به مکانی بروید که کتاب در آنجا رها شده است و برش دارید. در ایران هم بعضی از گروه‌ها برنامه‌هایی برای تاخت زدن کتاب‌های‌شان برگزار کرده‌اند و برای عمومی‌تر کردن آن از ایونت‌های شبکه‌های اجتماعی استفاده کرده‌اند. شهر کتاب‌ها هر از گاهی با چنین برنامه‌هایی همراهی می‌کنند و مکانی برای تعویض کتاب می‌شوند.

برنامه رها کردن کتاب با انتقادهایی هم روبه‌رو شده است. مثلا جسیکا آدامز نویسنده رمان که معتقد است این کار از ارزش کتاب می‌کاهد و منجر به کاهش فروش کتاب می‌شود. در نهایت نویسندگان ضرر می‌کنند و کتاب‌های‌شان به فروش بالا دست پیدا نمی‌کند چرا که می‌شود کتاب‌ها را رایگان به دست آورد. البته بسیاری از مشتریان رها کردن کتاب، با این نظر مخالفند و معتقدند این سایت خوانندگان را به کتاب‌هایی وصل می‌کند که نخوانده بودند و شاید هیچ وقت پیدا نمی‌کردند، نه کتاب‌هایی که می‌توانستند بخرند. علاوه بر این، آنها معتقدند سایت افراد بیشتری را تشویق به خواندن به‌عنوان یک تفریح می‌کند و در نهایت مطالعه را افزایش می‌دهد، همین‌طور صحبت کردن درباره کتابی که خوانده‌اند و از آن لذت برده‌اند.