قطار اقتصاد منطقه بر ریل ایران، ترکمنستان و قزاقستان

جمهوری اسلامی ایران دارای وضعیت ژئواستراتژیکی است که می‌تواند فرصت‌های بی‌شمار اقتصادی را به‌وجود آورد. از این رهگذار، ایران در نخستین گام خود راه‌آهن سراسری مشهد- سرخس- تجن را در اردیبهشت 1375  به‌عنوان بخشی از مسیر جاده تاریخی ابریشم مورد بهره‌برداری قرار داد که براساس آن کشور ترکمنستان از راه ایران به دریاهای آزاد ارتباط داشته باشد؛ اقدامی که اقتصاددانان از آن به‌عنوان احیای دوباره جاده ابریشم یاد کردند. پس از آن بار دیگر دومین خط آسیای مرکزی به خلیج فارس (خط آهن ایران، ترکمنستان و قزاقستان) آماده بهره‌برداری شده و زیر عنوان «کریدور شمال به جنوب» قرار است مسیر دسترسی کشورهای آسیای مرکزی و حتی روسیه را به دریای آزاد فراهم آورد. با راه‌اندازی این خط راه‌آهن، دسترسی کشورهای آسیای مرکزی به آب‌های آزاد فراهم شده و این کشورها از بن‌بست خارج می‌شوند. 

با راه‌‏اندازی مرحله اول این خط آهن، قرار است سالانه سه تا پنج میلیون تن و در فازهای بعدی نیز سالانه 10 تا 12 میلیون تن کالا جابه‌جا شود. کارشناسان بخش حمل‌و‌نقل بین‌المللی معتقدند، با راه‌اندازی این خط آهن، بیش از 600 کیلومتر از طول مسیر حمل‌و‌نقل بین‌المللی کشورهای عضو «سازمان کشورهای همسود _ مشترک‌المنافع _» تا خلیج فارس و اروپا کاسته می‌شود. 

شاید مهم‌ترین مزیت اقتصادی این خط راه‌آهن، مزیت ترانزیتی آن باشد؛ زیرا این مسیر ریلی جدید، تاثیر قابل توجهی در رشد گذر ترانزیتی از ایران و توسعه حجم تجارت در تمام کشورهای منطقه و دیگر آثار مثبت ایجابی خواهد داشت. بنابر اظهارات کارشناسان، با توجه به اینکه ایران عضویت دو کریدور مهم حمل‌و‌نقلی یعنی شمال-جنوب (نوستراک) و شرق-غرب (تراسیکا) را داراست و در مسیر چهارراه ترانزیتی جهان واقع شده باید از این فرصت‌ها استفاده کند و با جذب سرمایه‌گذاری‌ها و فناوری‌های نوین در عرصه حمل‌ونقل و انرژی و اعمال سیاست خارجی پویا، پایا، تنش‌زدا و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، جایگاه واقعی خود را در منطقه و جهان به دست آورد. 

***

سفیر سابق ایران در ترکمنستان: 

ایران حلقه اتصال کشورهای آسیای میانه به آب‌های آزاد می‌شود

خط آهن ایران، ترکمنستان و قزاقستان که به عبارت دیگر کریدور ریلی شمال- جنوب نیز نامیده می‌شود، می‌تواند کالاها را از طریق قزاقستان به اروپا و از طریق خاک ایران به خلیج فارس حمل‌و‌نقل و جابه‌جا کند. خط آهنی که به طور رسمی خط آهن «اوزن (قزاقستان)- قزیلقایا- برکت – ترک (ترکمنستان)- گرگان» نیز نام‌گذاری شده‏ در واقع یک پل دوستی بین آسیا و اروپا خواهد بود و در توسعه زیر بنای صنعت حمل‌و‌نقل و ترانزیت کالا بین کشورهای ذی‌نفع در آن، نقش مهمی را ایفا خواهد کرد.

محمدرضا فرقانی، سفیر سابق ایران در ترکمنستان این خط آهن را حلقه اتصال شمال به جنوب و شرق به غرب می‌داند. 

 هدف و مزیت احداث راه‌آهن ایران، ترکمنستان و قزاقستان چیست؟ 

خط آهن مواصلاتی ایران، ترکمنستان و قزاقستان در سال 86 از طرف رییس‌جمهور ترکمنستان اعلام شد و پس از اعلام اراده دولت این کشور که در شرق دریای خزر قرار دارد و دومین خط مواصلاتی ایران و کشورهای آسیای میانه به شمار می‌آید، از طریق قزاقستان به چین و روسیه ترانزیت صورت می‌گیرد. این خط از نظر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی حائز اهمیت است. این خط آهن به طول 900 کیلومتر بوده که پس از چند سال فعالیت‌های عمرانی سرانجام امسال با حضور رؤسای سه جمهور مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این راه‌آهن بسیار مهم رینگ دریای خزر است. این راه‌آهن می‌تواند جنوب و غرب و شرق دریای خزر را به هم وصل کرده و خط اتصال کشورهای حاشیه خزر باشد. اهمیت آن در این است که راه‌آهن در مسیر قزاقستان به ایران بوده که مسیر شمال به خلیج فارس را کوتاه می‌کند.

از طرف دیگر، می‌تواند از طریق روسیه به اروپا و شمال اروپا متصل شود. از این رو مسیر اروپا با کشورهای آسیای مرکزی و ایران کوتاه می‌شود و دیگر نیازی به دور زدن قاره اروپا از مسیر زمینی نیست. از طرفی قزاقستان در همسایگی چین قرار داشته و مسیر زمینی چین با کشورهای آسیای میانه و ایران نیز کوتاه می‌شود. این راه‌آهن دارای توجیه اقتصادی است. از نظر اجتماعی نیز مردم سه کشور ایران، ترکمنستان و قزاقستان می‌توانند به تردد و حمل‌و‌نقل کالا بپردازند. همچنین از نظر سیاسی باعث همبستگی بیشتر میان سه دولت و همچنین کشورهای منطقه خواهد شد. به همین دلیل می‌توان این خط آهن را خط آهن مودت نامید. 

 میزان حجم صادرات پیش‌بینی شده برای این راه‌آهن چه میزان است؟ 

براساس برآوردهای اولیه این خط آهن در سال‌های ابتدایی توانایی انتقال حدود یک تا سه میلیون تن را داشته و با افزایش ظرفیت می‌تواند 10 میلیون تن کالا را جابه‌جا کند. علت نیز این است که قزاقستان مرکز تولید غلات استراتژیک مانند گندم و جو بوده و بسیاری از تولیدات مهم و استراتژیک از طریق قزاقستان به ایران و دیگر کشورهای جهان صورت می‌گیرد. از طرف دیگر کشورهای دارای ذخایر نفتی و فرآورده‌های نفتی نیز فرصت صادرات را به دیگر کشورها خواهند داشت. از طرفی حجم کالاهای روسیه به چین و بالعکس به دیگر کشورها نیز بسیار افزایش خواهد یافت. 

 با اتصال خط آهن جایگاه اقتصادی ایران در منطقه چگونه خواهد بود؟ 

جایگاه اقتصادی ایران نه تنها به وسیله این خط آهن بلکه به وسیله خط آهن سرخس-‌تجن ارتقا خواهد یافت. علت این مسئله دسترسی ایران به آب‌های آزاد در جنوب است. کشورهای آسیای میانه دسترسی به آب‌های آزاد نداشته و با وجود خط آهن می‌توانند به آب‌های خلیج فارس دسترسی داشته باشند. ایران حلقه ارتباطی با دریای آزاد بوده و این خط آهن حلقه مکمل حمل‌و‌نقل کالا از کشورهای منطقه آسیای میانه به آب‌های آزاد و بالعکس است.