نگاهی به یکی از مهم ترین بخش های تولیدی ایران که ارزآوری بسیاری داشت / غفلت و بحران؛ تراکتور سازی در افق

برنامه های توسعه ای در بخش حمل و نقل همواره در اولویت برنامه های عمرانی و توسعه ای کشور بوده است؛ در این حوزه تلاش هایی قبل و بعد از انقلاب اسلامی صورت گرفت که به ایجاد کارخانه ها و گروه های تولیدی بسیاری همچون تراکتور سازی و ماشین سازی تبریز و... منجر شد. طرح های توسعه ای در سال های گذشته بیانگر این مورد است که صنعت ماشین آلات راهسازی و کشاورزی با فرصت های تجهیز و ارتقای بسیاری روبه رو است.

صدای تراکتور در ایران

شرکت تراکتورسازی ایران در سال 1347 به صورت شرکت سهامی خاص با هدف ساخت تراکتور، کامیونت و ابزار در تبریز احداث شد. یک سال بعد و در سه ماهه آخر سال این شرکت مونتاژ تراکتورهای رومانیایی را شروع کرد و به بهره برداری کامل رساند. در سال 1354 نخستین تراکتور مسی فرگوسن در چهار نوع تولید و به بازار عرضه شد.

در سال 1366 شرکت های آهنگری، موتورسازان و ریخته گری از این شرکت تفکیک شدند. در سال 1382 نخستین خط مونتاژ این شرکت در استان کردستان با ظرفیت سالانه تولید 3500 دستگاه ایجاد شد. در سال 1383 این شرکت با مشارکت شرکت CVG ونزوئلا،  فاز اول خط مونتاژ تولید تراکتور با ظرفیت 5000 دستگاه را ایجاد کرد و به بهره برداری رساند.

دو سال بعد نخستین خط مونتاژ محصولات خود را با ظرفیت تولید سالانه 2500دستگاه در کشور تاجیکستان راه اندازی کرد و در سال 1386 با همکاری شرکت NEC اوگاندا، یک شرکت همکاری اقتصادی با نام شرکت بازرگانی اوگیران را در این کشور تأسیس کردند.

شرکت تراکتور سازی ایران در کشورهای ترکیه، سوریه، لیبی، سودان، ونزوئلا و آرژانتین نمایندگی  دارد و خدمات صنعتی، ریخته گری و ماشین آلات را ارائه می دهد. عمده تولیدات این شرکت تراکتور باغی، کامیونت و محصولات کشنده است.

همچنین این شرکت کارخانه تولید پرقدرت ترین کشنده دنیا را در تبریز ایجاد کرد و از سال 1391 با همکاری صنعتگران چینی در قالب انتقال تکنولوژی و همکاری با گروه بهمن به بهره برداری رساند. برای فاز اول این پروژه 300میلیارد ریال سرمایه گذاری صورت گرفت که پیش بینی نیاز کلی برای اتمام پروژه 1500میلیارد ریال است.

حاشیه های پررنگ

جدا از معرفی کلی این شرکت و اقداماتی که در طول سالیان در آن انجام شده است، این شرکت در سال 1385 در راستای اجرای اصل 44 قانون اساسی به طور کامل به شرکت سرمایه گذاری ملت فروخته شد.

پس از مدتی مسئولان این شرکت به خاطر نداشتن تعهد و تخصص یکی از گروه های موفق تولید در کشور را به ورطه نابودی کشاند. مدیرعامل مجتمع تراکتورسازی ایران اعلام کرد که 250 نفر از کارگران این شرکت 18 ماه حقوق و مزایا دریافت نکردند و قطب صنعتی آذربایجان ضربات و لطمات بسیاری را متحمل شده است.

ابوالفتح ابراهیمی با بیان اینکه شرکت ماشین آلات صنعتی بیش از 300میلیارد ریال بدهی و معوقات پرداختی دارد از مسئولان قضایی و دادستان تبریز خواست تا برای سر و سامان دادن به اوضاع این مجتمع اقداماتی انجام دهند.

گسترش های تولیدی در سال 1347

گروه ماشین سازی تبریز یکی دیگر از تولیدکنندگان بزرگ ماشین آلات صنعتی در ایران بود که قرارداد همکاری آن در سال 1347 با هدف تولید انواع ماشین  آلات، ماشین افزار، کمپرسورهای صنعتی، لیفت تراک، ماشین آلات نساجی، ماشین های تراش و... میان ایران و چکسلواکی منعقد شد و در سال 1351 مورد بهره برداری قرار گرفت.

در سال های بعد بخش هایی از این شرکت هم از مجموعه منفک شدند و به صورت مستقل به کار خود ادامه دادند. گروه صنعتی ماشین سازی تبریز در زمره نخستین کارخانجات مدرن و نوساز آذربایجان جای داشت و تا اواسط دهه 80 شمسی از وضعیت نسبتاً مناسبی برخوردار بود. انجام دگرگونی های گسترده در حوزه مدیریتی و همچنین واگذاری آن به صورت نیمه دولتی به گروه های فاقد تخصص و دانش دوره افول قطب غربی صنعت ایران را زودتر از موعد فرا رساند.

تا آنجا که در سال 1385 به دلیل کاهش درآمدها و کاسته شدن تولیدات و صادرات محصولات و همچنین ناتوانی در پرداخت حق بیمه کارکنان و ناتوانی مدیران، بنای قدیمی این شرکت که از بدو تأسیس کارخانجات به عنوان ساختمان مرکزی گروه صنعتی ماشین سازی تبریز در مرکز تهران واقع شده بود، به قیمت بسیار پایین تر از قیمت واقعی در اختیار یکی از شرکت های بیمه قرار گرفت. سرانجام ساختمان واقع در ضلع غربی پارک لاله و ساختمان خیابان امیرآباد از سوی مدیریت وقت گروه صنعتی ماشین سازی تبریز به یکی از شرکت های بیمه واگذار شد.

وقت بحران

پس از واگذاری املاک این شرکت در پایتخت، مدیران وقت تصمیم گرفتند تا به بهانه پرداخت دستمزد و معوقات کارگران صدها واحد از خانه های مسکونی متعلق به پرسنل، کارگران و کارمندان شرکت را تخلیه کرده و زمین های چندهکتاری و گران قیمت آن را بفروشند. مدیران ارشد استان آذربایجان شرقی به این ماجرا وارد شدند و مدیر وقت کارخانجات ماشین سازی تبریز را از این تصمیم بر حذر داشتند.

این مخاصمه سال 1386 باعث بلاتکلیف ماندن بسیاری از واحدها و خانه های سازمانی شرکت ماشین سازی تبریز شد. هم اکنون بسیاری از واحدهای مسکونی یکی از محله های گران قیمت تبریز فاقد سکنه و محل اختلاف است. از سال 1391 مدیریت بحران این شرکت به علی اکبر خادمی سپرده شده است.

گردش مالی حاصل از صادرات محصولات این شرکت در سال 1389 بیش از 3.5 میلیون دلار است. یک گروه 800 نفره نیروی متخصص و کارگر در شرکت ماشین سازی ایران مشغول به کار هستند و به گفته خودشان همچنان راه حلی برای خروج از بحران این شرکت به دست نیامده است.

بازگشت به بازار

با توجه به شرایط نامشخص و نامساعد دو شرکت بزرگ تولیدی ماشین آلات در ایران که در بالا صحبت شد، در سال های اخیر گروه های بازرگانی بسیاری به منظور وارد کردن و تأمین نیاز کشور ایجاد شده اند.

در واقع می توان گفت ایران از یک کشور تولید کننده در سال های اخیر به یک مونتاژ کننده و وارد کننده تبدیل شده است. شرکت هایی همچون هیتاچی ژاپن، باب کت، کت پیلار و اویکو به پای ثابت بازار داخلی تبدیل شده اند. تأمین نیازهای داخل و همچنین در اختیار گرفتن بخشی از بازارهای خارجی در ابتدا آرمان اصلی ایجاد گروه های تولیدی ماشین آلات صنعتی و کشاورزی بوده است.

ایران این روزها از یک قطب تولیدی با اهمیت به کشوری مصرف کننده و مقصدی مطلوب برای کالاهای خارجی تبدیل شده است. به نظر بسیاری از کارشناسان حوزه صنایع ظاهراً مردان معامله به جای تولید کننده وارد کار شده اند و واردات را نسخه مناسب تر و آسان تری برای صنایع کشور می دانند.

در این رابطه بعد از گذشت دو سال از اعلام توقف فعالیت کارخانه  «ماشین آلات صنعتی تراکتورسازی تبریز»، سرانجام این واحد صنعتی از سوی اداره تسویه و امور ورشکستگی دادگستری شهرستان تبریز شهریورماه سال جاری به یک شرکت سرمایه گذاری به صورت اجاره واگذارشد و فعالیت این کارخانه با 220کارگر از سرگرفته شده است.

بازگشت به کار کارگران و شروع فعالیت ماشین آلات صنعتی تراکتورسازی تبریز در حالی بود که در زمان توقف فعالیت کارخانه این واحد حدود 300 کارگر داشت که هم اکنون به 220 نفر کاهش یافته است و تکلیف معوقات مزدی و بیمه ای کارگران نیز مشخص نیست.

ارتباط با نویسنده: saber.afsharzade@gmail.com