خطابه ای به اتحادیه آژانس داران / خود كرده را تدبیر نیست

این روزها همگام با تغییرات مهم در كسب وكارهای دنیا كه به همت پیشرفت فناوری هایی همچون فناوری های اطلاعات و ارتباطات رخ می دهد، در ایران نیز موج این تحولات خیلی زود باعث ایجاد شوكی عظیم در بسیاری از كسب وكارهای سنتی شده است.

به نظر می رسد نخستین نشانه های این شوك به همت خدمات بی نظیر دیجی كالا ایجاد شد؛خدماتی كه هرچند بسیار طول كشید تا همه گیر شود، اما با گسترش تدریجی آن زنگ خطر برای بازارهای سنتی به صدا درآمد؛ زنگ خطری كه باعث شد بسیاری از فروشندگان سنتی را مجبور كند كه از قافله عقب نمانند و با سرمایه گذاری حداقلی برای راه اندازی یك سایت معرفی محصولات یا خریدوفروش آنلاین وارد رقابت جدید شوند.

شوك بعدی اما شوكی از جنس دیوار بود، اپلیكیشنی بر بستر گوشی های هوشمند كه باعث شد صنف های دیگری همچون مشاوران املاك و نمایشگاه  داران اتومبیل مجبور شوند كه از حصار دیوار سنتی و خود ساخته درآیند و به دیوارهای دیگر نیز نظر افكنند و به كاربران فعال اپلیكیشن های جدید تبدیل شوند.

اما سومین شوك را تاكسی یاب های اینترنتی یا موبایلی كه بر پایه مفهوم جدید اپلیكیشن های مكانی كه از جی پی اس و ژیروسكوپ گوشی های همراه بهره می برند، به كسب وكارهای سنتی وارد كردند. به نظر می رسد كه حكایت تقابل امروز اپلیكیشن های تپسی و اسنپ با صنف آژانس داران از جنسی دیگر است؛ تقابلی كه سابقه تاریخی آن كه حتی به دو سال هم نمی رسد، مملو از نكات مهم و جالب توجه است.

آنطور كه هومن دمیرچی كه با سرچ ساده نام او در فضای اینترنت به القابی همچون «قاتل بزرگ تاكسی های سفری شهری تهران» و«موسس اسنپ و تپسی» بر می خوریم، در مصاحبه ای رسما اعلام کرد كه تاكسی یاب (عنوان سابق اسنپ) در اواخر سال 93 وارد فاز آزمایشی شده است.

نمونه ای از مصاحبه هایی كه به نظر می رسید بیشتر برای اطلاع رسانی و معرفی اپلیكیشن، حساس کردن جامعه به ظهور چنین پدیده ای و حساسیت زدایی در مقابل اعتراض های پراكنده كم رمق آن زمان بخش سنتی این بازار بزرگ در تهران بوده است. بخشی از این مصاحبه در اواخر سال 93 با مدیران تاكسی یاب جالب توجه است. هومن دمیرچی در پاسخ به سوالاتی از جنس دغدغه های همراه با نگرانی آن روز سنتی ها چنین پاسخ هایی می دهد:

«تاکسی یاب به آژانس ها کمک می کند تا مازاد بر ظرفیت خود راننده جذب کنند»، «ما نمی خواهیم وارد رقابت با آژانس ها شویم»، «آژانس ها ابتدا شدیدا مقاومت کردند اما حالا خودشان به سمت تاکسی یاب می آیند» و اینكه در برخی ارگان ها با مقاومت روبه رو شدیم.

مثلا اتحادیه اتومبیل  کرایه را داریم. آنها تصور می کنند که ما می خواهیم آژانس ها را حذف کنیم.  البته این یک سوء برداشت است و ما در تلاش هستیم تا آنها را متوجه کنیم که ما یک مارکت نرم افزاری هستیم و قصد نداریم راننده بگیریم یا سفر درون شهری را مستقیم انجام دهیم».

در ادامه حتی از یكی از مدیران تاكسی یاب پرسشی می شود كه آیا منع قانونی وجود دارد که شما خودتان بخواهید راننده ها را جذب کنید؟ و پاسخ این گونه است كه «بله برای ارائه سرویس سفر شهری و جابه جایی مسافر باید مجوز لازم را داشته باشیم، مثلا تاکسیرانی یا آژانس داشته باشیم. با مرور این پاسخ ها می توان برداشت کرد كه شاید مدیران این شركت هیچ وقت تصور نداشته اند كه مجبور شوند خط بطلانی بر اظهارات خود بكشند و با تمام وجود وارد عرصه رقابت مستقیم با كسب و كار سنتی و نسبتا قوی این حوزه شوند. اما به نظر می رسد قصه چیز دیگری است، از همین رو مجددا به صحبت های هومن دمیرچی در اوایل سال 94 در گفت وگو با گروه استارتاپ های ایرانی بازمی گردیم كه عنوان كرده بود «در این مدل (كسب وكار) همیشه مسئله مرغ و تخم مرغ مطرح است یعنی اینکه آیا باید اول سراغ تامین کننده برویم و بعد برویم سراغ بازاریابی یا اول مشتری را جذب کنیم و بعد تامین کننده را اضافه کنیم.

وقتی مشتری بیاید و شما تامین کننده نداشته باشید عملا نمی توانید سرویسی ارائه کنید و وقتی مشتری ندارید و تامین کننده اضافه می کنید و به آنها سفارشی ندهید دلسرد می شوند این نقل قول هوشمندانه كه نشان از شناخت كافی این نابغه از حوزه كسب وكار فناورانه خود دارد، این شائبه را ایجاد می كند كه وارد کردن آژانس ها به بازی تاكسی یاب سابق، تنها برای مدیریت تناقض مرغ و تخم مرغ در ابتدای دوران جنینی این كسب وكار نوپا بوده است، تا علاوه بر اینكه حساسیت رقیب سنتی خود را كاهش دهد، از توانایی ها (شبكه رانندگان و حتی مسافران) و ناآگاهی این گروه ناآشنا به الزامات و محیط رقابت كسب وكار جدید بیشترین بهره را ببرد. اما این نخستین باری نبود كه رقیب سنتی پاس گلی زیبا در مقطع زمانی حساس به رقیب جدید داده است.

در چند ماه گذشته نیز رقیب غیر هوشمند و سنتی با ایجاد هیاهوی رسانه ای باعث شد كه مردم جنجال دوست ایران در تمامی رسانه های مهم دولتی و غیر دولتی و شبكه های اجتماعی علاوه بر شنیدن و دنبال كردن اخبار این نزاع ها به بازنشر آن نیز بپردازند.

پاس گلی دیگر در یكی دیگر از مقاطع حساس رشد این شركت ها كه با وجود اعتراض هرچه بیشتر رقیب سنتی، به ظاهر داور قصد مردود اعلام كردن آن و اخراج حریف جدید را ندارد به طوری كه وزیر ارتباطات در دی ماه سال جاری درباره انتقاداتی که از فعالیت نرم افزارهای حمل و نقل صورت می گیرد، گفت: کسب و کارهای سنتی نمی توانند جلوی تکنولوژی را گرفته و برای کسب و کارهای جدید ایجاد مشکل کنند. این اعتراض غیر هوشمندانه باعث شد كه در مدتی كم واژه آژانس یا تاكسی دربستی، به واژه اسنپ یا تپسی تبدیل شود! عناوینی كه به نظر می رسد علاوه بر به خطر انداختن موجودیت فیزیكی آژانس ها، هویت آنها را نیز دستخوش تحول خواهد کرد و این دقیقا اتفاقی است كه برای برند اوبر در دنیا رخ داده است.

حال زمان پاسخ به سوالی است كه در عنوان این نوشتار آمده است«آیا واقعا خود كرده را تدبیر نیست؟» در ابتدا باید به این نكته اذعان کرد همان طور كه توصیف شد نخستین بار نیست كه چنین شوكی به بخشی از بازار سنتی در ایران وارد شده است، هرچند شاید بتوان آن را سریع ترین شوك نسبت به شوك های قبلی دانست. همچنین باید پذیرفت كه همكاری های ناخواسته بخش سنتی با رقیب تازه نفس و رو به رشد، تاثیر بسزایی در رشد سریع اسنپ و تپسی داشته است، بنابراین باید انگشت اتهام به سوی رقیب سنتی هم نشانه رود.

در آخر به نظر می رسد كه رقیب سنتی باید با پذیرش موجودیت رقیبی هوشمند و قدرتمند كه حالا از دست یك فرد نابغه خارج شده و كم كم به یك مطالبه ملی تبدیل می شود، به جای سعی از بدر كردن حریف از میدان به زمین بازی برگشته و با تجدید قوا به رقابت جوانمردانه و هوشمندانه دست بزند.

در ماه های اخیر پیشنهاداتی از طرف متخصصان امر از جمله خسرو سلجوقی، عضو هیأت عامل سازمان فناوری اطلاعات ایران مطرح شده كه بهتر است تاکسیرانی به جای مقاومت در برابر پیشرفت، سیستم ها و قیمت گذاری خودش را به روز کند و نرم افزار مشابهی را خریداری کند زیرا نرم افزار انحصاری نیست و از این طریق مشکلات برطرف می شود.

اما پیشنهادات دیگری نیز می تواند مطرح باشد از جمله اینكه تاكسیرانی مبادرت به خرید این استارتاپ ها یا راه اندازی شركتی دانش بنیان کند، از ساختار دولتی كمی فاصله بگیرد تا با به كارگیری هومن دمیرچی ها بتواند هوشمندانه تر در رقابت های پیشرو به كنش و واكنش بپردازد یا با ایجاد همكاری های بین المللی با شركت های پیشرو و با استفاده از دانش و تجارب به روز آنها مجددا به تجدید قوا برای ماندن در این رقابت نفسگیر بپردازد.

در آخر باید پذیرفت كه با پیشرفت چشمگیر فناورانه به خصوص در حوزه فناوری های اطلاعات و ارتباطات در آینده ای بسیار نزدیك باز هم شاهد چنین شوك هایی خواهیم بود. از همین رو نه تنها لازم است كه تمامی حوزه های كسب وكاری و غیر كسب وكاری خود را برای این تغییرات به صورت فعالانه و نه منفعلانه و واكنشی آماده سازند، بلكه لازم است كه نهادهای دولتی، نظارتی و سیاستی نیز با نگاهی یكپارچه به تجارب گذشته و رخدادهای احتمالی آتی و با كمك متخصصان، خود را برای چنین اتفاق هایی آماده کنند تا به مدیریت هرچه بهتر و سریع تر این بحران های غیر قابل اجتناب مبادرت ورزند.

كارشناس ارشد مدیریت فناوری و نوآوری