تجارت شکر و دارو و نقش آن در زنبورداري ايران

کار تلقيح مصنوعي زنبور عسل از 80 سال پيش در جهان آغاز و از حدود 33 سال پیش به‌صورت تجاري اين کار مرسوم شده است. اين تکنولوژي در ايران از سال 89 توسط شرکت تلقيح مصنوعي ملکه زنبور عسل الوند، آغاز شده و از سال 90 نخستين مرکز تلقيح مصنوعي ملکه زنبور عسل گشايش يافت.کار ما توليد دستگاه‌هاي تلقيح مصنوعي ملکه زنبور عسل است و همچنين اصلاح نژاد لاين‌هاي مختلف زنبور عسل را انجام مي‌دهيم.اين تنها مرکز در خاورميانه است که کار تلقيح مصنوعي ملکه زنبور عسل را انجام مي‌دهد.

نژاد کارنيکاي آلمان (با نژاد کارينولاين اشتباه نشود) ، که ما در شرکت الوند تکنولوژي آن را وارد کرده‌ايم تا 60‌درصد افزايش محصول عسل را در شرايط يکسان با زنبورستان‌هاي ديگر دارد. شوربختانه نژاد ملکه زنبور عسل کارنيکا، در کشور با مخالفت‌هايي از سوي مسئولان وزارت کشاورزي و اتحاديه زنبورداران کشور مواجه شد. در اقليم و شرايط آب و هوايي ايران، بيش از 90‌درصد زنبورهاي عسل به نژاد پدري برمي‌گردند و 10‌درصد داراي نژاد مادري هستند. برخي از کارشناسان و متخصصان داخلي معتقدند نژادهاي خارجي ملکه زنبور عسل به نژادهاي داخلي و اکوسيستم کشور آسيب وارد مي‌کند. اين در حالي است که نژادهاي داخلي براي توليد صنعتي مناسب نيستند و حتي در صورت اصلاح نژاد هم نمي‌توانند بر درآمد زنبورداران تاثير آنچناني بگذارند. بنابراين اگر نتوانيم اصلاح نژاد ملکه‌هاي زنبور عسل را اجرا و از تلقيح مصنوعي استفاده کنيم يا از نژادهاي جهان مستقيم و در راستاي ارتقاي زنبورهاي بومي کشور بهره ببريم، به‌زودي بايد شاهد نابودي اين صنعت باشيم.

بايد توجه داشت که نژاد زنبورهاي ايراني و خارجي به‌هيچ‌وجه زير کنترل قرار نمي‌گيرد، مگر آن که تعداد زيادي از افراد بر تکنيک تغيير آن تسلط کافي داشته باشند. زنبورها برخلاف حيوانات و دام‌هاي ديگر در هوا و در شعاع شش کيلومتري زمين بارور مي‌شوند و نمي‌توان آنها را قرنطينه کرد.

متاسفانه مسئولان مربوط در وزارت جهاد کشاورزي به موضوع تلقيح مصنوعي ملکه زنبور عسل به صورت تجاري نگاه نمي‌کنند چون بايد اين کار را سال‌ها پيش خودشان انجام مي‌دادند اما کاري در اين زمينه نکرده‌اند. بيش از سه دهه مي‌گذرد که زنبورداري در وزارتخانه کشاورزي وارد شده اما تاکنون کار خاصي‌ براي توسعه و پيشرفت آن انجام نشده است. هنوز زنبورداري‌هاي ما کد بهره‌برداري براي منطقه و قرنطينه ندارند. تکنولوژي تلقيح را هم که نداشته‌ايم، پس چگونه مدعي اصلاح نژاد هستند؟ آيا مي‌توان بدون مادر، بچه‌اي به وجود آورد؟ حتي اگر بهترين لاين‌هاي اروپايي را نيز وارد کنيم بدون تلقيح مصنوعي، نمي‌توان اصلاح نژاد کرد.

به بياني ديگر، ادعاي اصلاح نژاد زنبورهاي عسل در کشور تاکنون درست نبوده و در حد حرف و شعار بوده است. با توجه به اينکه تکنولوژي تلقيح مصنوعي ملکه زنبور عسل را وارد کشور کرده‌ايم اما کسي به آن روي خوش نشان نمي‌دهد و با بي‌مهري مسئولان مواجه شده‌ايم.

هم اکنون ميليون‌ها تن شکر و انواع داروهاي دامي در زنبورستان‌هاي کشور به مصرف مي‌رسد که گويا سودهاي هنگفتي براي واردکنندگان شکر و دارو به همراه مي‌آورد و حتی گاهی درآمدهای زنبورداران را هم تا 60 درصد افزایش می‌دهد و در این میان مخالفت‌هايي که با ما براي توليد زنبورهايي که نيازي به مصرف شکر و دارو ندارند چندان هم غير‌طبيعي به‌نظر نمي‌رسد.

* پژوهشگر و کارآفرین برگزیده کشور