نسخه احیای صنعت لوازم خانگی

در روزهای گذشته مباحث مختلفی پیرامون تنظیم بازار لوازم خانگی در سطوح کارشناسی و اجرایی کشور مطرح شده و موافقان و منتقدان واردات لوازم خانگی، انگشت اتهام انحصار را به طرف مقابل نشانه رفته اند. برای ارزیابی صحیح شرایط بازار لوازم خانگی علاوه بر حضور میدانی و گفت وگو با فروشندگان و خریداران، لازم است با تحلیل اطلاعات و داده های آماری، قضاوت منصفانه و توأم با واقع بینی از شرایط موجود این بازار داشته باشیم.

موضوع منع واردات لوازم خانگی از نیمه دوم سال ۱۳۹۷، زمانی که وزارت صمت اعلام کرد «کالایی که امکان تولید داخل دارد نباید اجازه واردات پیدا کند» به صورت جدی در دستور کار دولت قبل قرار گرفت. در آن زمان با اعلام ممنوعیت واردات لوازم خانگی، قیمت این کالاها با افزایش قابل توجهی مواجه شد. همزمان با این اتفاق، تولیدکنندگان داخلی نیز به جای عرضه کالای باکیفیت و مطلوب مبادرت به افزایش قیمت نمودند؛ موضوعی که بخشی از آن به دلیل افزایش قیمت مواد اولیه و هزینه های تولید اجتناب ناپذیر بود، ولی بخشی از آن هم به واسطه رفتارهای غیراقتصادی و دلالی های چندگانه، قیمت این محصولات را به شکل سرسام آوری افزایش داد. در همان دوران مسئولان اتحادیه لوازم خانگی اعلام کردند که دلیل انفجار قیمتی در بازار لوازم خانگی، رشد قیمت ارز و ممنوعیت واردات است. از طرفی افزایش لجام گسیخته قیمت ارز، حجم زیادی از تقاضاهای کاذب را متوجه این بازار و خصوصا محصولات خارجی کرد.

در همین زمان بود که کم کم بازار لوازم خانگی با کمبود کالایی روبه رو شد و همزمان نهادهای نظارتی، برنامه هایی برای کنترل و نظارت بر بازار لوازم خانگی آغاز کردند و هر روز خبر از کشف انبار لوازم خانگی احتکارشده در نقطه ای از کشور منتشر شد. با این همه اما به دلایل مختلف عملا بازار لوازم خانگی به آرامش نرسید و از بی نظمی در عرضه و تقاضا کماکان رنج برد. تدابیر نهادهای نظارتی برای رصد و پایش بازار لوازم خانگی از جمله تهیه سامانه های مختلف قیمتی و ثبت موجودی انبار این کالا از سوی سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان، اگرچه اقدامی مهم در ساماندهی بازار تولید و عرضه این محصولات محسوب می شد، ولی عملا نمی‎توانست گره اصلی این مشکل را که همانا کاهش محسوس عرضه کالا بود، بگشاید. در این مدت به صورت تدریجی کالاهای وارداتی روند رشد کاذب قیمتی را دنبال کردند و تولیدات داخلی نیز به دنباله روی از این افزایش قیمت ها ادامه داد، به طوری که عملا هم خریدار محصولات داخلی توان خرید کالا را از دست داد و هم محصولات داخلی با رکود جدی تقاضا مواجه شده و به سمت انبارها روانه گردید. آنطور که رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی یکی از مراکز استان ها چندی پیش به «ایسنا» گفت: «70درصد لوازم خانگی  تولیدشده ایرانی اکنون در انبارهای تولیدکنندگان انباشته شده اند، زیرا وضعیت بازار نامساعد است و خریداری وجود ندارد.»

از سوی دیگر، برخی خریداران تلاش کردند تا به هر شکل ممکن، نیازهای خود را از طریق محصولات خارجی برطرف کنند و همین امر بر افزایش قیمت ها بیشتر دامن می زد. در این دوره زمانی، بازار قاچاق محصولات خانگی و عرضه تولیدات تقلبی هم از رونق خوبی برخوردار شد و از این مسیر خسارت های زیادی متوجه مصرف کنندگان و مردم گردید. مطابق برآورد کارشناسان، سالانه بیش از یک میلیارد دلار لوازم خانگی از طریق «ته لنجی و ملوانی» و از مرزهای جنوبی وارد ایران می شود. همچنین سال گذشته در یک گزارش مجلس شورای اسلامی تخمین زده شد که بیش از ۹۵ درصد قاچاق به کشور از مبادی رسمی انجام می شود که این موضوع ظن قاچاق سازمان یافته را بیشتر در ذهن متبادر می کند.

اگرچه موارد گفته شده، تمام مشکلات و واقعیت های صنعت لوازم خانگی به شمار نمی رود، ولی مشتی است که نشان دهنده خروارها مشکل در این حوزه است؛ موضوعی که تاکنون موجب شده تا این بازار، روی آرامش را به خود نبیند. واقعیت امر این است که جریان تولید داخل، ظرفیت و توانمندی مشخصی برای برآوردن نیاز مصرف کننده دارد و بسیاری از تولیدکنندگان داخلی نیز با استفاده از تکنولوژی روز دنیا، نوآوری های شگفت انگیزی در تولید لوازم خانگی باکیفیت انجام داده اند که علاوه بر بازار داخلی، بازار منطقه ای و در مواردی بازار فرامنطقه ای را تحت الشعاع خود دارد. نکته نخست این است که تنوع کالا و کیفیت های مختلف آن در بازار علاوه بر برآوردن سلایق مختلف مصرف کننده، تولیدکننده را هم به تکاپو برای همسان سازی کیفی محصول با مشابه خارجی وادار می کند؛ موضوعی که در بسیاری از تولیدات داخلی در حوزه های مختلف هم اکنون شاهد آن هستیم. لذا تصمیم گیری در مورد زمان، نوع، میزان و چگونگی واردات، اصل بسیار مهمی است که لازم است درخصوص آن تصمیم مناسبی گرفته شود. همچنین دولت سیزدهم و تیم اقتصادی آن باید در مورد رفع موانع و مشکلات نظام تولید و واردات لوازم خانگی با آسیب شناسی مناسب، تصمیم لازم را اتخاذ کنند تا بازار از این طریق، روند آرام و مناسب خود را طی کند.

نکته دوم اینکه افزایش قیمت غیرمتعارف تولیدات داخلی و محصولات مشابه خارجی عملا موجب شده تا مصرف کننده از تامین نیازهای خود در بازار لوازم خانگی ناتوان شود و این موضوع گردش مالی این صنعت را با مشکل مواجه نماید. بنابراین تنظیم بازار این محصولات و ارتقای توان مصرف کننده در تهیه لوازم خانگی می تواند آب رفته را تا حدودی به جوی بازگرداند.

نکته سوم اینکه عدم تنظیم بازار و افزایش قیمت محصولات در اثر عدم توجه به واقعیت های بازار این محصولات نه تنها نمی تواند به سود تولیدکننده تمام شود که در بلندمدت زمینه اضمحلال قطعی جریان تولید را فراهم خواهد کرد، چراکه مصرف کننده ناتوان و ضعیف عملا نمی تواند زمینه رونق تولید داخلی را از طریق خرید کالای وطنی فراهم آورد؛ موضوعی که هم اکنون نشانه های آن به خوبی مشاهده می شود.

نکته چهارم اینکه عدم تلاش برای رقابتی سازی کالاهای داخلی با نمونه های مشابه خارجی از جهت قیمت و کیفیت از طریق رگولاتور واردات «هدفمند و موثر» ضمن تضییع حقوق مصرف کننده و از بین بردن قدرت خرید او موجب فقر بخش زیادی از حلقه اصلی زنجیره تولید تا مصرف (مصرف کننده) خواهد شد. نهایتا نکته پنجم اینکه در حوزه تولیدات صنعتی، برندهای معتبر و صاحب آوازه دنیا در حوزه هایی مانند خودروسازی، لوازم خانگی، لوازم الکترونیکی صوتی و تصویری و امثال آن که از تنوع تکنولوژیکی زیادی برخوردار هستند، یک تقسیم وظایف و برنامه ریزی بین المللی برای زنجیره تولید محصول نهایی (اعم از سفارش و تولید قطعات و بخش های مختلف کالای نهایی) انجام شده است که نتیجه این موضوع، تاثیر مستقیمی بر ارتقای کیفیت و کاهش قیمت تمام شده محصول نهایی داشته است و این امر امکانی را برای تمام مصرف کننده در هر نقطه‎ای از جهان فراهم ساخته که به فراخور سطح درآمد و توان اقتصادی خود نسبت به خرید و استفاده از محصولات معتبر اقدام کند. بنابراین امروزه تهیه محصولات برندهای مختلف کالایی به تناسب نیاز خانواده، یک آرزوی دست نیافتنی تلقی نمی شود، بلکه برآورده کردن یک نیاز جاری زندگی است؛ موضوعی که متاسفانه در جریان تولید داخلی به علل مختلف از جمله تحریم ها و عدم برنامه ریزی و سیاست گذاری هدفمند متولیان امر تا حدودی مورد غفلت قرار گرفته است. در این راستا، لازم است برای توسعه و تکمیل زنجیره تولیدات داخلی با ارتقای تعاملات بین المللی، گام های مناسبی برای پیوند جهانی تولیدات داخلی اندیشیده شود تا این صنعت بتواند به ظرفیت واقعی تکامل و توسعه دست یابد. مقوله ای که الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای، احساس نیاز به آن را برای متولیان امر بیش از پیش نشان خواهد داد.