یک نمره بد برای ایران

تازه‌ترین گزارش شاخص عملکرد جهانی محیط زیست (EPI) در سال 2014 منتشر شد. براساس این گزارش، ایران با نمره 08/51 در پله 83 قرار گرفته است. پالائو، مغرب و بحرین پیش از ایران و در رتبه‌های 80 تا 82 هستند. سوییس، لوکزامبورگ، استرالیا، سنگاپور، جمهوری چک، آلمان، اسپانیا، اتریش، سوئد و نروژ 10 کشوری هستند که بهترین عملکرد محیط زیستی را داشته‌اند. در این گزارش که برای نخستین بار اطلاعات 178 کشور جمع‌آوری و رتبه‌بندی شده، ایران در بخش تاثیرات بر سلامت نمره 64/34، در بخش کیفیت هوا نمره 88/81، در بخش آب و بهداشت نمره 75/21 و در بخش منابع آب نمره 77/2 را کسب کرده است. همچنین نمره ایران در بخش‌های کشاورزی 92، جنگل‌ها 84/12، شیلات 22/41، تنوع‌زیستی و زیستگاه‌ها 37/06 و در بخش اقلیم و انرژی 36/73 بوده است. 

در این میان اما نمره بسیار بد 2/77 در مدیریت منابع آب برای ایران، هم هشدار‌دهنده است و هم تاسف برانگیز. گویا مسئولان و مردم ما هنوز به عمق فاجعه بحران آبی کشور پی نبرده‌اند. دست‌کم، عملکردها در مدیریت منابع آب نشان از این وضعیت نابسامان دارد.

ایران در آستانه کمیابی آبی

بحران آب د‌‌‌‌ر ایران آن قدری جد‌‌‌‌ی است كه گری لوییس، هماهنگ‌كنند‌‌‌‌ه مقیم سازمان ملل متحد‌‌‌‌ د‌‌‌‌ر ایران هم به آن آگاه است و زینهارهای جدی می‌دهد. وی همزمان با روز جهانی محیط‌زیست (پانزدهم خرد‌‌‌‌اد‌‌‌‌ماه) در یاد‌‌‌‌د‌‌‌‌اشتی با اعلام اینكه بی‌آبی مرد‌‌‌‌م را افسرد‌‌‌‌ه می‌كند‌‌‌‌ و تهد‌‌‌‌ید‌‌‌‌ی برای امنیت آنهاست، اظهار کرد: همه ما نیاز د‌‌‌‌اریم تا هوایی سالم تنفس کنیم و آب سالم بنوشیم. وی با اشاره به تاثیر کمبود آب د‌‌‌‌ر سطح جهانی، می‌گوید: كمبود‌‌‌‌ آب روی زند‌‌‌‌گی بیش از 2میلیارد‌‌‌‌ نفر كه د‌‌‌‌ر بیش از 40 كشور زند‌‌‌‌گی می‌كنند‌‌‌‌ تاثیر گذاشته است؛ د‌‌‌‌رباره ایران نیز ماجرا به همین منوال است.

گری لوییس تاکید می‌کند: د‌‌‌‌ر سال 1956میزان ذخایر سرانه آب د‌‌‌‌ر ایران 7‌هزار مترمكعب د‌‌‌‌ر سال بود‌‌‌ و امروز، این عد‌‌‌‌د‌‌‌‌ كمتر از 1900مترمكعب است. این د‌‌‌‌ر واقع آستانه كمبود‌‌‌‌ آب است. براساس روند‌‌‌‌ موجود‌‌‌‌ این شرایط بد‌‌‌‌تر از قبل خواهد‌‌‌‌ شد‌‌‌‌. طبق مد‌‌‌‌ل جاری، تا سال 2020 این عد‌‌‌‌د‌‌‌‌ افت بیشتری خواهد‌‌‌‌ د‌‌‌‌اشت و به آستانه «كمیابی آب» یعنی 1300متر مكعب د‌‌‌‌ر سال خواهد‌‌‌‌ رسید‌‌‌‌. این آمار براساس تحقیقات د‌‌‌‌ولت به‌د‌‌‌‌ست آمد‌‌‌‌ه است.

اقلیم خشک با 250 میلی‌متر بارش

البته برخی کارشناسان و مسئولان نیز به عمق ماجرا پی برده‌اند و گاه گاه هشدارهایی می‌دهند و به بیانی اعلام خطر می‌کنند. در همین زمینه، دکتر مهدی میرزایی، کارشناس مدیریت منابع آب و استاد دانشگاه، در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز»، اظهار می‌کند: وضعیت منابع آبی کشور بسیار وخیم و خراب است. وی با اشاره به شاخص عملکرد جهانی محیط‌زیست و نمره بد ایران در منابع آبی، تصریح می‌کند: در این شاخص‌ها موضوع جغرافیایی مطرح نیست. جغرافیای ایران با میانگین بارندگی کمتر از 250 میلی‌متر و مقدار بارندگی سالانه آن تقریبا مشخص است. این سیستم اقلیمی از یک‌میلیون سال پیش تاکنون وجود داشته و دارد.

این استاد دانشگاه، می‌گوید: بزرگ‌ترین معضل ما در منابع آب، مدیریت است که مشکل بزرگی به حساب می‌آید. پس از استقرار دولت جدید فکر می‌کردیم که مدیریت منابع آب اصلاح خواهد شد اما نه تنها چنین نشد بلکه در برخی موارد بدتر هم شده است. سیاست‌های نادرست مدیریت سازه‌ای در آب هنوز حاکم است و وقتی این مدیریت‌های نادرست را به مسئولان مربوط می‌گوییم، فشار نمایندگان مجلس و مسایلی مانند آن را بهانه می‌آورند. سدسازی پول و پیمانکار دارد و مبالغ هنگفتی در جریان آن جابه‌جا می‌شود. به هر روی وزیر نیرو اگر می‌خواهد منابع آب را مدیریت کند نباید از هیچ فشار و تهدیدی بهراسد، حتی تهدید به استیضاح نمایندگان.

به ته خط آب نزدیک شده‌ایم

میرزایی تاکید می‌کند: مدیریت منابع آب و اجرای طرح‌ها (تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی)، هزینه‌بر است و با 200 تا 300 میلیارد تومان که قیمت یک برج در تهران است، نمی‌شود کارهای بزرگی انجام داد. شوربختانه کسانی که مدیریت منابع آب کشور را بر‌عهده دارند، ضعیف هستند و نه تنها نمی‌توانند وضعیت منابع آبی کشور را بهبود دهند بلکه ممکن است اوضاع بدتر از این شود. در مجموع اوضاع و احوال کشور در بخش منابع آب اصلا خوب نیست و از قضا بدتر هم می‌شود. کسی هم علاقه‌ای به بهبود اوضاع ندارد.

این کارشناس مدیریت منابع آب، می‌گوید: در مسائل زیست‌محیطی و منابع طبیعی، باید به شرایط فاجعه برسیم تا مردم و مسئولان، بفهمند که اتفاقی افتاده و در بخش آب نیز وضعیت به همین‌گونه است و مجبوریم به ته خط آب برسیم تا همه شرایط را درک کنند. ته‌خط آب هم آنجایی است که لشکرکشی‌های مردمی از شهر و استانی به شهرها و استان‌های دیگر شروع یا تخریب سدها توسط مردم آغاز شود.

اوضاع آبی، منطبق با مرزهای سیاسی نیست

وی تصریح می‌کند: پیامدهای اجتماعی با مسائل اقتصادی و سیاسی گره خورده است و در حال حاضر اوضاع آبی ما با مرزهای سیاسی‌مان انطباق ندارد. مسئولان مربوط شاید هنوز متوجه نیستند که در کشور یک رودخانه ممکن است از پنج استان با زبان و گویش‌های مختلف یا دو مذهب متفاوت بگذرد و اگر اتفاقی بیفتد، به آسانی قابل مدیریت نباشد. پیامدهای اجتماعی مانند پیامدهای اقتصادی و فسادهای ناشی از آن نیست که آب از آب تکان نخورد. این اتفاق‌ها ساده نیست و نباید آنها را دست‌کم گرفت.

میرزایی، می‌گوید: مدیریت منابع آب ما در این سرزمین، سواد آبی ندارند و هنوز مسئولان و کارشناسان مربوط نمی‌دانند با این دیدگاه‌های حاکم بر منابع آبی به کجا می‌رویم و به کجا خواهیم رسید! باید اذعان کنیم که بزرگ‌ترین چالش دولت یازدهم، بحران آب و مدیریت آن است.

وزارت نیروی استرالیا با 40 نفر می‌چرخد!

وی به شاخص عملکرد جهانی محیط‌زیست در سال 2014 اشاره و اظهار می‌کند: برای نمونه کشور استرالیا که در جمع 10 کشور برتر این شاخص قرار دارد، دارای اقلیمی گرم و خشک است. حوضه‌های آبریز این کشور به اندازه کل وسعت ایران است و برای مدیریت منابع آب (شبیه وزارت نیروی ما) دارای حدود 40 نفر مهندس و کارشناس است. حال ما با این دستگاه عریض و طویل وزارت نیرو، در منابع آب نمره زیر سه می‌گیریم. آنها در وزارت نیرو از استادان دانشگاه بهره می‌برند و ما در وزارت نیرو، استاد دانشگاه پرورش می‌دهیم؛ این است تفاوت ما با کشورهای پیشرفته!