منتقد دولت تسلیم آمار درست شد

گروه اقتصاد کلان - ۲۷بهمن ماه بود که احمد توکلی نامه‌ای به جهانگیـری، معاون اول رئیس جمهور نوشت و در آن به موضوع ایجاد اشتغال و بیکاری در دولت یازدهم پرداخت. یکی از مهم‌ترین محورهای نامه احمد توکلی استناد به آمارهایی بود که پیش از این مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رئیس جمهور در برنامه پایش اعلام کرده بود. وی در این نامه آورده بود:  «(مسعود نیلی)ضمن مقایسه آمار مشابه تعداد شاغلان سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ نشان داد در طول سال‌های میانی دولت سابق، هر سال فقط ۱۴هزار شغل ایجاد شده است.» در ادامه این نامه با ارائه آماری ادعا شده بود که با به‌کارگیری همان روشی که دکتر نیلی آمار مذکور را استخراج کرده است، می‌توان نتیجه گرفت که خالص اشتغال ایجاد شده در فاصله ۲۷ ماه فعالیت این دولت  (از پایان تابستان ۱۳۹۲ تا پایان پاییز ۱۳۹۴) با بیش از ۱۴۴ هزار نفری کاهش مواجه بوده است.

چگونه مخاطب به اشتباه می‌افتد

اما به دنبال این موضوع مسعود نیلی با انتشار نامه‌ای خطاب به احمد توکلی اثبات کرد که وی در برداشت‌های آماری خود دچار خطا شده است؛ موضوعی که احمد توکلی آن را پذیرفت و به خطای خود در این باره اعتراف کرد. مسعود نیلی دربخشی از نامه‌اش خطاب به توکلی آورده است: همانطور که در نمودار‌(۱) این نوشتار مشاهده می‌شود، تعداد شاغلان کل کشور همواره در فصول بهار و تابستان بیش از پاییز و زمستان بوده است.

از آنجا که برخی شغل‌ها در کشور، به‌خصوص در بخش‌های کشاورزی و ساختمان، فصلی است، در فصول بهار و تابستان که فصل فعالیت‌های بیشتر است، افراد بیشتری نسبت به فصول پاییز و زمستان مشغول کار هستند. بنابراین اگر کسی بخواهد مخاطب را به اشتباه بیندازد، مستقل از اینکه چه دوره‌ای را بررسی می‌کند می‌تواند آمار پاییز را با تابستان مقایسه کند و نتیجه دلخواه خود را در زمینه نامطلوب بودن عملکرد اشتغال بگیرد. برای تشخیص بهتر تغییرات فصلی تعداد شاغلان، در نمودار‌(۲) متوسط تعداد شاغلان فصول چهارگانه کشور طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۳ منعکس شده است.

مشاهده می‌شود که در ۱۰ سال گذشته، اشتغال فصل پاییز به‌طور متوسط، حدود ۶۳۰ هزار نفر از فصل تابستان کمتر بوده است. لذا ممکن است اشتغال فصل پاییز در یک سال کمتر از اشتغال فصل تابستان سال قبل باشد ولی کل اشتغال سال بیشتر باشد یا بالعکس. به همین دلیل متغیرهای فصلی را در هر فصل  «صرفاً با فصول مشابه» در سال‌های مختلف مقایسه می‌کنند و مقایسه آمار فصل پاییز یک سال با فصل تابستان دو سال قبل اساساً مقایسه‌ای نادرست و بی‌معنی است.

مقایسه شاغلان تابستان و پاییز 92 با 94

در ادامه این نامه آمده است: با توجه به توضیحات ارائه شده، اگر به‌جای مقایسه نادرستِ آمار اشتغال فصل تابستان ۱۳۹۲ با پاییز ۱۳۹۴، به‌طور صحیح، تعداد شاغلان فصل تابستان و پاییز ۱۳۹۲ متناظراً با تابستان و پاییز ۱۳۹۴ مقایسه شود، مشاهده خواهید کرد که برخلاف نتیجه‌ای که جنابعالی گرفته‌اید، در فصل تابستان ۱۳۹۴ نسبت به تابستان ۱۳۹۲، ۲۱۲ هزار نفر  (ماهانه۸۸۳۳ نفر افزایش اشتغال) و در فصل پاییز ۱۳۹۴ نسبت به پاییز ۱۳۹۲، یک میلیون و ۱۷۹ هزار نفر به تعداد شاغلان  (افزایش ماهانه بیش از ۴۹ هزار نفر) طی ۲۴ ماه گذشته افزوده شده است  (ارقام در نمودار ۱ نشان داده شده است).

البته برای اعمال دقت و اطمینان کامل، لازم است ارقام فصلی‌زدایی شده سالانه مورد استفاده قرار گیرد اما تا زمان انتشار آن، محاسبه ارائه شده در اینجا، حداقل از این نظر که ارقام قابل مقایسه با یکدیگر را مورد استفاده قرار داده، اشتباه فاحش رخ داده در محاسبات جنابعالی را ندارد. در اینجا برای جلوگیری از اطاله کلام به افزایش غیر‌طبیعی تعداد شاغلان در دو فصل اول سال ۱۳۹۲ نمی‌پردازم.

کسانی که علاقه‌مند به بررسی این موضوع جالب هستند می‌توانند به مجموعه مقالات ارائه شده در کنفرانس سال گذشته اقتصاد ایران، برگزار شده توسط مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی مراجعه کنند. همین قدر اشاره کنم که تابستان سال ۱۳۹۲ مبنای مناسبی برای ارزیابی مقایسه‌ای اشتغال نیست.

تعداد شاغلان افزایش یافته است

نیلی در ادامه این نامه آورده است: از مطالب ارائه شده می‌توان نتیجه گرفت که برخلاف ادعای کاهش اشتغال طی دوره مورد اشاره به میزانِ بیش از ۵۰۰۰ نفر در ماه، اگر مقایسه به‌صورت صحیح انجام شده و سعی نشود از آمار و ارقام به‌طور نادرست در ایام انتخابات استفاده شود، مشاهده خواهد شد که تعداد شاغلان افزایش نیز داشته و انتظار می‌رود با تداوم این روند، اشتغال سال ۱۳۹۴ به‌طور معناداری بیش از اشتغال سال‌ ۱۳۹۲ باشد.

لازم به توضیح است اساساً موضوع اشتغال و بیکاری مسئله پیچیده‌تری نسبت به تورم و رشد اقتصادی است و لذا بهبود وضعیت بازار کار در دوره طولانی‌تری نمود پیدا می‌کند. باید توجه داشت بازار کار کشور در اثر تحولات اقتصادی یک دهه گذشته و عدم اشتغال‌زایی طی این دوره به وضعیت کنونی رسیده است و نباید انتظار داشت طی دو سال مشکلات آن حل شود. بهبود وضعیت بازار کار نیاز به زمان و اتخاذ سیاست‌های صحیح اقتصادی دارد. از طرفی توفیق سیاست‌های اقتصادی نیز نیازمند فضای آرام سیاسی و اقتصادی در کشور است.

بنابراین شایسته است افرادی که خود را خیرخواه مردم معرفی می‌کنند سعی نکنند ضمن بازی با آمار و ارقام، فضای سیاسی - اقتصادی کشور را متلاطم کرده و مردم را نسبت به سیاست‌های اقتصادی که طی دو سال گذشته سبب ثبات اقتصادی کشور شده و برخی شاخص‌های اقتصادی را از وضعیت بحرانی سال‌های ۹۱ و ۹۲ به دامنه‌های قابل‌قبول‌تری رسانده، بی‌اعتماد کنند. در بخش پایانی این نامه آمده است: جناب آقای دکتر توکلی، جنابعالی در مناسبت‌های مختلف، خود را به‌عنوان یک فرد منصف و فارغ از مناقشات گروهی معرفی کرده‌اید.

واقعاً جای این سوال به‌طور جدی وجود دارد به‌عنوان کسی که تحصیلات اقتصاد دارد و سال‌ها در کسوت نمایندگی گزارش‌های مختلف اقتصادی تهیه شده توسط سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مختلف را ملاحظه کرده، چگونه عدم ایجاد اشتغال در فاصله سال‌هایی که کشور به‌طور استثنایی از وفور درآمدهای نفتی برخوردار بوده است را آن هم با یک محاسبه غلط -که احتمال سهوی بودن آن کم است- با دوره‌ای که اقتصاد ایران از یک طرف بزرگ‌ترین رکود تورمی تاریخ خود را تجربه کرده و از طرف دیگر با شدیدترین کاهش مهم‌ترین عنصر درآمدی خود  (درآمدهای نفتی) مواجه است و اتفاقاً در دوره وفور، بسیار به آن وابسته‌تر شده مقایسه می‌کنید.

مطمئن هستم این را می‌دانید که کل درآمد ارزی حاصل از صادرات نفت امسال کشور بسیار نزدیک به رقم حدود ۲۱ میلیارد دلار تحت عنوانِ عجیبِ اشتباهاتِ آماری! ! ! یک سال دوره وفور و تنها کمی بیشتر از درآمد نفتی دو ماه کشور در سال ۱۳۹۰ بوده است. ارقامی که نمی‌دانم چطور از سوی جنابعالی نادیده گرفته شد.همچنین مطمئن هستم که می‌دانید کشور با تنگنای شدید ارزی، بسیار دشوار اداره می‌شود و در بیان جزییات این دشواری هم محدودیت‌هایی دارد که باز مطمئنم به آن واقفید.

آنگاه فقط برای جلب توجه انتخاباتی همه این بدیهیات را نادیده می‌گیرید. گزارشی را که من در سال ۱۳۹۲ از اشتغال‌زایی نزدیک به صفر پنج ساله اقتصاد ارائه کردم حاصل یک محاسبه ساده بود. از صمیم قلب آرزو می‌کردم که برای اثبات حسن نیت و منصف بودن، این جنابعالی بودید که همانند این روزها که خیلی فعال با آمار و ارقام برخورد می‌کنید در آن زمان هم آمار بروز فاجعه اشتغال را اعلام می‌کردید.

هرچند از متن ارائه شده در نامه شما این‌طور برمی‌آید که به‌جای ناراحتی از بروز این فاجعه، از اینکه رسانه‌های اصلاح‌طلب از این گزارش استقبال کرده‌اند ناراحت شده‌اید. قبول کنید که اشتغال و توجه به فاجعه ذکر شده، نباید به سطح یک مسئله جناحی اصولگرایی و اصلاح‌طلبی تنزل داده شود، بلکه باید به‌عنوان مسئله مهم کشور و نظام جمهوری اسلامی مورد توجه قرار گیرد. بنده تا آنجا که می‌شد صبر کردم که شاید فرد دیگری از جمله جنابعالی آن آمار را اعلام کند اما متأسفانه این‌گونه نشد.

پاسخ توکلی به نامه نیلی

دکتر احمد توکلی هم با انتشار توضیحاتی در سایت الف به نامه مسعود نیلی به این شرح پاسخ داد: ضمن تشکر از ایشان، دو نکته را امروز قابل ذکر می‌دانم:استدلال ایشان از حیث استناد به آمارها و استنتاج وضعیت بیکاری در دولت فعلی درست است و چنانچه خودشان هم اشاره داشتند اشکال کار من ناشی از اعتماد به گزارش کارشناسی تهیه و منتشر شده در سایت الف بوده است.آقای دکتر نیلی ضمن توضیح درستی که داده‌اند دعاوی نادرستی نیز داشته‌اند.

مانند اینکه من در دولت قبلی در برابر کژروی‌ها موضع نمی‌گرفتم یا در تحلیل عملکرد دولت فعلی توجه به تفاوت امکانات این دولت و دولت سابق ندارم یا انگیزه انتخاباتی محض از بیان آمارها داشته‌ام. پاسخگویی به این موارد را به بعد از انتخابات موکول می‌کنم تا باز زمینه تعبیر و تفسیر انتخاباتی فراهم نشود و سوء تصور جدیدی پیش نیاید. البته آقای دکتر نیلی به حقیقت مهمی که جان‌مایه پاسخ اینجانب به معاون اول محترم رئیس‌جمهور بوده است اذعان کرده‌اند که کشور دچار فراگیرترین و بی‌سابقه‌ترین رکود شده است؛ حقیقتی که با اعلام مکرر رئیس‌جمهور محترم مبنی بر خروج کشور از رکود مغایرت آشکار دارد.