دلواپسان محیط‌زیست نگران نباشند

مهندسی ژنتیک، اوج دانش بشری در عصر کنونی است که روند طبیعی در رشد موجودات را تغییر می‌دهد. انتقال ژن‌های مورد نظر از یک موجود به موجودی دیگر تحولی شگرف در نسل گیاهان، حیوانات و حتی انسان‌ها ایجاد کرده است. نزدیک به سه دهه است که استفاده از مهندسی ژنتیک در بخش کشاورزی کاربرد دارد و پژوهشگران با انتقال ژن گیاهی به گیاه دیگر برخی صفات آنها را تغییر داده و نسبت به برخی آفات مقاومت ایجاد کرده‌اند.

استفاده کمتر از سموم و آفت‌کش‌ها و قیمت تمام شده ارزان‌تر محصولات دستکاری شده ژنتیکی از مزایای اصلی آنها است اما ناشناخته بودن اثر مصرف این‌گونه محصولات بر انسان و محیط‌زیست، نابودی ژن‌های بومی و اصیل و هزینه‌های بالای تولید بذر، از جمله ایراداتی است که منتقدان بر آن وارد می‌کنند.

پیشینه مهندسی ژنتیک محصولات کشاورزی در ایران به دهه 70 می‌رسد که با حضور بهزاد قره یاضی در فیلیپین و پژوهش‌های وی در این زمینه آغاز شد. نخستین محصول دستکاری شده ژنتیکی در سال 83 توسط وی در پژوهشکده بیوتکنولوژی وزارت جهاد کشاورزی با نام برنج تراریخته رسمیت یافت و از آن پس وی به عنوان مسئول مرجع ملی ایمنی زیستی کشور شناخته شد. در همان سال تولید برنج تراریخته در کشور جشن گرفته و بیش از 100تن محصول برداشت شد. در سال 84 و با تغییر دولت، تمامی برنج‌های تراریخته را به انبارهای مهر و موم شده انتقال دادند و تاکنون نیز در آنجا نگهداری می‌شوند.

با این تفاسیر پژوهشکده بیوتکنولوژی همچنان در پی تولید و رهاسازی برنج تراریخته است و البته مخالفت‌های سازمان محیط زیست و فعالان زیست محیطی نیز با تولید و مصرف محصولات دستکاری شده ژنتیکی ادامه دارد. قره یاضی در حالی از تولید انبوه برنج تراریخته از اسفندماه امسال خبر می‌دهد که معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست و معاون رئیس‌جمهوری از تولید محصولات ارگانیک حمایت می‌کند.

ابهامات محصولات تراریخته را برطرف می‌کنیم

پژوهشکده بیوتکنولوژی پنجشنبه گذشته کارگاه آموزشی آشنایی با مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی ویژه اصحاب رسانه را با حضور خبرنگاران بخش کشاورزی و محیط زیستی برگزار کرد. در این نشست موضوع‌های مهندسی ژنتیک به زبان ساده، نقدی بر مخالفت با محصولات تراریخته، ایمنی زیستی و قوانین جهانی و ملی و جریان رسانه‌ای در جهان و مهندسی ژنتیک به بحث کشیده شد.

بهزاد قره یاضی، رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی وزارت جهاد کشاورزی، در سخنانی با اشاره به پروتکل جهانی ایمنی زیستی و عضویت ایران در آن، اظهار کرد: بر اساس این پروتکل هر کشوری باید یک مرجع علمی ایمنی زیستی داشته باشد که افتخار این مرجعیت در ایران بر عهده من گذاشته شده است. به همین دلیل وظیفه دارم ابهاماتی که برای محصولات تراریخته وجود دارد را برطرف کنم. ما در این زمینه خط قرمزهایی هم داریم که مکلف به رعایت آنها هستیم.

عده‌ای صادقانه فناوری هراسند

وی نخستین خط قرمز در این حوزه را اهانت نکردن به مخالفان محصولات دستکاری شده ژنتیکی دانست و افزود: ما نمی‌توانیم واژه‌هایی مانند خائن و خطاکار را برای این دسته از افراد به کار ببریم. افراد با هر نوع نگرش و ابهامی که دارند آزادند نظرات خود را بیان کنند.

مرجع ملی ایمنی زیستی استنادهای علمی را خط قرمز دیگری برشمرد و گفت: گفته‌ها و نظرات دیگران باید بر پایه مستندات علمی باشد و نظرها اگر با نظر ما متفاوت باشد ایرادی ندارد اما خبرها نباید متفاوت باشد. خط قرمز دیگر ما ورود نکردن به جریان‌های سیاسی است. اعتقاد راسخ داریم که خبرنگاران رسانه‌ها نیز این خط قرمز را رعایت می‌کنند و مباحث ما قانونی و علمی است. مخالفان ما نیز یا مشروع هستند یا نامشروع. عده‌ای صادقانه دستاوردهای ما را نقد می‌کنند اما عده‌ای نیز صادقانه فناوری هراس هستند.

مخالفت با تراریخته بر اساس کدام مستندات؟

وی تأکید کرد: روی سخن ما با فناوری‌هراسان است. کسانی که حتی در زندگی‌شان یک سطر علیه سموم و آفت‌کش‌ها مطلب ننوشتند چگونه و با چه انگیزه‌ای به یکباره نگران سلامتی مردم می‌شوند و با محصولات تراریخته مخالفت می‌کنند؟ آیا نگرانی‌های شان صادقانه است؟ این افراد انگیزه‌ای جز منافع مادی ندارند. آنها نگران محصولات تراریخته وارداتی نیستند و تنها با تولید مخالف هستند.

قره یاضی در پاسخ به پرسش خبرنگار «فرصت امروز» مبنی بر اینکه آیا ممنوعیت 19 کشور اروپایی برای محصولات تراریخته نیز بر اساس انگیزه‌های مادی و سیاسی است، آیا ما از نظر علمی از آنها بالاتر هستیم، اظهار کرد: بی‌تردید جایگاه علمی ما بر بسیاری از کشورهای اروپایی مانند آلمان برتری دارد آنها با دیده تحسین به ما می‌نگرند. نمونه آن هم تولید برنج تراریخته در ایران است. ما نخستین کشور دنیا هستیم که به این فناوری دست یافته‌ایم. ما از نظر علمی و تولید مقالات علمی عقب نیستیم و جایگاه بالایی در جهان داریم.

از امپراتوری دروغ رنج می‌بریم

وی تأکید کرد: دنیای کنونی دنیای تعامل است و کشورهای دیگر هم می‌توانند انگیزه‌های مشروع و نامشروع داشته باشند. اروپا با مصرف سالانه 27 میلیون تن سویا در صنعت دامداری بزرگ‌ترین مصرف‌کننده سویای تراریخته جهان است. همان گونه که بارها گفته‌ام، ما از امپراتوری دروغ رنج می‌بریم و باید با آن مقابله کنیم. رسانه‌ها باید رسواگر دروغ گویان باشند.

در همین حال نشریه معتبر علمی دی سایت (زمان) آلمان به تازگی خبر داده است که از 28 کشور اروپایی 19 کشور ممنوعیت مصرف محصولات تراریخته را اجرا کرده‌اند. همچنین در هفته‌های گذشته بیش از 250 هزار نفر در اروپا تظاهراتی علیه محصولات تراریخته و دستکاری شده ژنتیکی برپا کردند و از دولت‌های‌شان خواستند قرارداد واردات این گونه محصولات از آمریکا را امضا نکنند.

تولید برنج تراریخته با حمایت مونسانتو؟

رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی در پاسخ به این پرسش «فرصت امروز» که گفته می‌شود تولید برنج تراریخته در ایران با حمایت شرکت فراملیتی مونسانتو انجام می‌شود، تصریح کرد: این دروغ محض است که با شرکت‌های چندملیتی مانند مونسانتو همکاری می‌کنیم. ما هیچ همکاری و تعاملی با مونسانتو نداریم و حتی با آنها سلام و علیک هم نمی‌کنیم. پرسش دیگر «فرصت امروز» در خصوص ابهام در تولید برنج تراریخته در ایران یا فیلیپین بود.

قره یاضی پاسخ داد: من به عنوان نخستین ایرانی و با هزینه 51 هزار دلار در دهه 70 در فیلیپین تحصیل کردم. برنج طارم مولایی یک گونه ایرانی است که توسط من به صورت تراریخته تولید شد. مدعیان این سخنان می‌گویند همین یک نمونه را تولید کرده‌ایم درحالی که چنین نیست و گونه‌های دیگری مانند خزر، سفیدرود و هراز را نیز با تلاقی هاشمی در کشور تولید کرده‌ایم. من ایونت 825 را خودم تولید کردم و چیزی از ارزش‌های ایرانی بودن آن کم نمی‌کند. ما حتی به کشورهای دیگر نیز آموزش می‌دهیم. نه تنها در برنج، بلکه محصولات دیگر مانند پنبه، سیب زمینی و چغندر قند را نیز تولید کرده‌ایم.

یک بام و دو هوای سازمان محیط‌زیست

وی همچنین در خصوص مجوز تولید محصولات تراریخته از سازمان محیط زیست، به «فرصت امروز» اظهار کرد: ما در چارچوب قانون ایمنی زیستی تا هر کجا که ممکن باشد به تولید محصولات تراریخته ادامه می‌دهیم. ما مجوزهای لازم را در سال 83 کسب کرده‌ایم و نیازی به گرفتن مجوزهای جدید نداریم. البته برنج در مراحل نهایی ثبت مجدد جهانی است.

مسئول مرجع ملی ایمنی زیستی با اشاره به موضوع لیبل‌گذاری محصولات تراریخته و واردات این محصولات به کشور، تصریح کرد: ما بیشترین واردات محصولات تراریخته مانند سویا، ذرت و پنبه را در کشور داریم و اگر قرار باشد برچسب‌گذاری شود محصولات وارداتی نیز باید برچسب‌گذاری شوند. البته محصولات غیر تراریخته هم باید این مسیر را طی کنند و این برای کشور هزینه‌های زیادی خواهد داشت که مصرف‌کننده باید آن را بپردازد. سازمان محیط زیست در زمینه واردات و تولید محصولات تراریخته یک بام و دو هوا بازی می‌کند و عملکرد شفافی ندارد.

وی ادامه داد: مدعیان محیط زیست چرا با واردات محصولات تراریخته به کشور مخالفتی نمی‌کنند و زمانی که ما به این موضوع اشاره کردیم، تازه به فکر مخالفت افتادند. مگر می‌شود مسئولان این سازمان بزرگ دولتی از واردات نوع محصولات به کشور ناآگاه باشند و ندانند چه محصولاتی وارد می‌شود؟

گفتنی است این کارگاه آموزشی صبح پنجشنبه، 23 مهرماه در کلاردشت مازندران برگزار شد.

تولید محصولات ارزان‌تر با کمک مهندسی ژنتیک

الیاس مرتضوی، عضو هیأت علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی گفت: «براساس قوانین بین‌المللی تمامی مردم باید دسترسی آسان به مواد‌غذایی کافی داشته باشند. این در حالی است که با توجه به روند افزایش جمعیت در جهان، نیاز روزافزون به غذا بیشتر می‌شود. بنابراین ناگزیر هستیم با استفاده از روش‌های جدید تولید محصولات کشاورزی را افزایش دهیم. مهندسی ژنتیک این قابلیت را دارد که به دولت‌ها در این اهداف و دسترسی آسان و ارزان‌تر مردم به غذا کمک کند. مقابله با تنش‌های زیستی، مبارزه با قارچ‌ها، نماتدها، پروانه‌ها، مگس‌ها و سایر آفات از طریق مهندسی ژنتیک بدون استفاده از آفت‌کش‌ها و سموم شیمیایی امکانپذیر است. شوربختانه عده‌ای بر این باورند که مهندسی ژنتیک یک فرآیند غیر‌طبیعی است درحالی‌که این تغییرات در طبیعت نیز وجود دارد».

وی افزود: «در حال حاضر پنج شرکت فراملیتی 90 درصد تجارت محصولات تراریخته در دنیا را در اختیار خود دارند و سه شرکت جهانی 85درصد تجارت چای و پنج شرکت 80درصد تجارت موز را برعهده دارند. این شرکت‌ها براساس قرارداد کامپکت به بهانه پرداخت خسارت به مصرف‌کنندگان صندوق بیمه‌ای تشکیل دادند که تاکنون حتی یک سنت هم به کسی نپرداخته‌اند، اما با این کار نمی‌گذارند کشورهای دیگری سراغ تجارت این محصولات بروند و آن را در انحصار خود بگیرند. براساس آمارهای جهانی 99درصد سویایی که در تجارت بین‌الملل جابه‌جا می‌شود از طریق تراریخته به دست‌ می‌آید و تقریباً تمامی کشورها از آن مصرف می‌کنند».

80 درصد محصولات آمریکا تراریخته است

اسکندر امیدی نیا، دانشیار انستیتو تحقیقات پاستور در این زمینه گفت: «معاهده ایمنی‌زیستی در سال 2000 در شهر کارتاهنای کلمبیا (آمریکای جنوبی) نهایی شد که در آن موقع 67 کشور از جمله ایران عضو این معاهده شدند. در حال حاضر از 194 کشور دنیا 170 کشور به پروتکل کارتاهنا پیوسته‌اند. ماده 15 این پروتکل به ارزیابی خطر برای هر رخداد ژنتیکی و ماده 16 آن به مدیریت خطر، ماده 18 نحوه به‌کارگیری و حمل‌و‌نقل و بسته‌بندی مواد تراریخته، ماده 23 به آگاهی و مشارکت عمومی، ماده 26 به ملاحظات اجتماعی و اقتصادی و ماده 33 آن به نظارت و گزارش‌دهی تأکید دارد.»

دانشیار انستیتو تحقیقات پاستور اضافه کرد: «مقررات کنترل ایمنی‌ زیستی نیز در 37 ماده تهیه شده و در آمریکا مواد نوترکیب و هورمون‌های رشد که در صنعت دام و طیور استفاده می‌شوند، سودهای میلیارد دلاری را برای شرکت‌های بزرگ آمریکایی به همراه دارد. همچنین 80 درصد محصولات کشاورزی در آمریکا به‌صورت تراریخته تولید می‌شود. این شرکت‌های چند ملیتی می‌خواهند همچنان انحصار تولید محصولات تراریخته را در اختیار خود داشته باشند و از دستیابی کشورهای کوچک‌تر به فناوری مهندسی ژنتیک جلوگیری می‌کنند. تولید هورمون در کارخانه‌های پیشرفته نیاز به میلیاردها دلار هزینه دارد اما به‌وسیله گیاهان تراریخته می‌توان هورمون مورد نیاز را به روش خیلی ارزان و آسان تولید کرد».