خط لوله صلح در محاصره تاپی

بیش از نیم قرن است ایران تلاش می‌کند منابع گاز طبیعی خود را که براساس آمارها نخستین یا دومین ذخایر گاز جهان است کشف، استخراج، فرآوری و صادر کند. امیدهای زیادی در دل ایرانیان است که روزی درآمد گاز جانشین درآمد نفت شود، اما حرف‌ها و حدیث‌ها در این باره پابرجاست و کارها گره خورده است.

مشتریان مستعد و اصلی گاز ایران در دو منطقه جغرافیایی جهان قرار دارند: شرق آسیا شامل هند، پاکستان و همسایه‌های آنها و اروپا. در حالی که روسیه سال‌هاست انحصار صادرات گاز به اروپا را به دست آورده و ایران در شرایط حاضر به این بازار بزرگ دسترسی ندارد، ترکمنستان نیز با استفاده از شرایط بین‌المللی بازار شرق آسیا را هدف قرار داده است. در سال 1995 بود که خط لوله «تاپی» برای انتقال گاز ترکمنستان به هند مطرح شد اما برخی عوامل مثل سختی تامین منابع مالی و ناامنی در افغانستان کار را تعطیل کرد.

اما در سال‌های اخیر عوامل بازدارنده به مرور تضعیف شدند و متغیرهایی مثل انگیزه اقتصادی و سیاسی ترکمنستان که می‌خواهد گاز را درآمد اصلی خود کند، نیاز شدید پاکستان به گاز، ملاحظات راهبردی هند درباره پاکستان و آسیای مرکزی و انگیزه‌های مالی افغانستان راه را برای اجرای خط لوله تاپی هموار کرده است. 

گزارش تازه مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نشان می‌دهد شرکت‌ها و کشورهای غربی به هر دلیل از جمله سیاست آمریکایی‌ها که هنوز نمی‌خواهند ایران از این منبع درآمدی کسب کند تمایل به سرمایه‌گذاری در خط لوله تاپی افغانستان را افزایش داده و خطر از دست دادن تنها بازار گاز باقی مانده برای ایران را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر خط لوله گاز ایران به هند که چندین دهه است دستخوش بازی‌های سیاسی شده نیز در شرایط دشواری قرار دارد.

پیشنهادات

نمایش دیپلماتیک: درست است که خط لوله تاپی به عنوان رقیب خط لوله گازی صلح ایران مطرح است، اما به هر حال این موضوع در حاکمیت کشورهای مسیر خط لوله تاپی و ترکمنستان است و ایران باید نشان دهد از هرگونه مبادله اقتصادی بین این کشورها استقبال می‌کند. 

رویکرد همکاری‌جویانه در پروژه صلح: جمهوری اسلامی ایران در حالی که باید به مذاکرات با کشورهای پاکستان، هند و همین‌طور چین، (از آنجا که قرار است خط لوله گازی صلح، گاز را از ایران به پاکستان و چین برساند) ادامه دهد، باید از همکاری سایر بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی در طرح استقبال کند که یکی از آنها روسیه است.

روسیه پیش تر نسبت به همکاری در این پروژه ابراز تمایل کرده بود و اکنون با باز شدن فصل جدید در همکاری‌های انرژیک ایران و روسیه، تهران می‌تواند به سهیم ساختن روس‌ها در این پروژه بیندیشد، چرا که از طرفی روسیه با احداث خط لوله تاپی مخالف است زیرا می‌خواهد گاز ترکمنستان تحت کنترل این کشور باقی بماند و از طرف دیگر تمایل دارد گاز ایران را به سایر مناطق به جز اروپا هدایت کند. روسیه علاوه بر انگیزه سیاسی، از قابلیت دیپلماتیک برای رفع موانع سیاسی طرح برخوردار است. در همین حال صاحب فناوری در صنایع انرژی بوده و قدرت تامین منابع مالی طرح را نیز دارد. تقسیم همکاری‌جویانه بازار انرژی بین روسیه و ایران می‌تواند به تقویت روابط دو کشور در سایر حوزه‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی کمک کند.