الگوی کشت باید تغییر کند

روند طرح‌های توسعه‌ای مدیریت منابع آبی کشور در چهار دهه اخیر چنان با شتاب و بدون توجه به اصول توسعه پایدار انجام شده که تخریب‌های گسترده آن سرسام‌آور است. رشد فزاینده سدسازی و کشاورزی سنتی بدون رعایت الگوی کشت ما را به تنش آبی که از مرز بحران گذشته، رسانده است. در چنین شرایطی نیز هنوز برخی دست از سر اندک باقیمانده منابع آبی کشور برنداشته و با ارائه طرح‌های توسعه‌ای جدید در چارچوب انتقال آب بین حوضه‌ای زیر نام تأمین آب شرب، مدیریت سازه‌ای غلط را ادامه می‌دهند. انتقال آب از سرشاخه‌های کارون، یکی از این طرح‌هاست که به نام تأمین آب شرب اصفهان و یزد انجام می‌شود اما به کام کشاورزی سنتی می‌ریزد.

شالیکاری در دل کویر با حقابه خوزستانی‌ها

کشاورزی در دل کویر از دیر باز با روش‌ها و الگوهای متناسب با اقلیم کویری انجام می‌شده اما در سال‌های اخیر کشت‌های نامتناسب مانند برنجکاری که خاص مناطق پرباران و مرطوب است، رواج یافت. یکی از این مناطق خشک که شالیکاری در آن پا گرفت و با وجود بحران‌های اخیر آبی نیز ادامه دارد، استان اصفهان است.

به گفته کارشناسان كاشت برنج در مناطق کویری كه 70 درصد آب در اثر تبخیرها هدر می‌رود و تنها 30 درصد آن صرف كشاورزی می‌شود، یکی از دلایل خشکیدن زاینده‌رود است. با گذشت سه دهه از این شیوه، زمین‌ها بی‌بركت شده و زاینده‌رود هم خشکیده است. همین الگو حالا می‌تواند باعث خشکاندن کارون شود.

کشاورزان خوزستانی در محدودیت، شالیزارهای اصفهان سیراب!

در همین حال حمیدرضا چیت‌چیان، وزیر نیرو در سفر اخیرش به خوزستان اعلام کرد که انتقال آب از این استان به سایر استان‌ها تنها برای آشامیدن باشد. وی گفت: «در دوران فعالیت دولت یازدهم هیچ‌گونه انتقال آبی برای مصارف کشاورزی و صنعت از خوزستان به دیگر نقاط کشور انجام نمی‌شود و تنها در مواقع ضرورت برای مصرف آشامیدنی این انتقال صورت خواهد گرفت.» اما شالیزارها در استان اصفهان خبر از چیز دیگری می‌دهد.

حال پرسش این است که چرا حقابه‌های کشاورزان خوزستانی باید به بخش‌های مركزی و بیابانی کشور انتقال یابد تا در آ‌نها برنج‌كاشته شود اما شرکت آب نیروی خوزستان زمانی كه حجم آب رودخانه‌ها پایین می‌رود اجازه كشت در زمین‌های اطراف و حاشیه رودها را به كشاورزان خوزستانی نمی‌دهد؟ این پرسشی است که مدیران منابع آب باید به آن پاسخ دهند. در همین فصل تابستان که رو به انتهاست، بخش‌هایی از جلگه خوزستان محدودیت و حتی ممنوعیت کشت را تجربه کرده‌اند درحالی‌که حقابه‌های شان به اصفهان
انتقال یافت.

اجرای ناعادلانه قانون توزیع عادلانه آب

مسعود اسدی، دبیر اجرایی خانه کشاورز خوزستان و رئیس مجمع ملی تشکل‌های کشاورزی، در گفت‌وگو با «فرصت امروز»، وزارت نیرو را مقصر می‌داند و می‌گوید: ما در یک کشور کم آب، خشک و نیمه خشک زندگی می‌کنیم و وزارت نیرو باید براساس قانون توزیع عادلانه آب، تقسیم آب کند اما به نظر می‌رسد این وزارتخانه عدالت را رعایت نمی‌کند. وی که به تازگی گزارشی از شالیکاری‌های گسترده در استان اصفهان تهیه کرده و به رسانه‌ها داده است، تأکید می‌کند: کسانی که گزارش مرا باور نمی‌کنند می‌توانند سری به اصفهان بزنند در لنجان (زرین شهر) شالیزارهایی را که با حقابه کشاورزان خوزستانی آبیاری می‌شوند، ببینند.

رئیس مجمع ملی تشکل‌های کشاورزی، با اشاره به مسائل اجتماعی و امنیتی در طرح‌های انتقال بین حوضه‌ای آب، تصریح می‌کند: ما افزون بر اینکه دغدغه معیشت مردم منطقه را داریم، نگران امنیت ملی هستیم و موضوع آب می‌تواند به امنیت آسیب وارد کند.

كاشت برنج درست زمانی كه سدسازی‌ها در حوضه زاینده‌رود آغاز شد و به یكباره بخش بزرگی از آب‌های منتهی به این رود بزرگ را پشت سد‌ها جمع كرد، رونق گرفت. كشاورزان این منطقه نیز بدون ‌توجه به الگوی سنتی كشاورزی در كویر به سمت كاشت برنج رفتند.

الگوی کشت و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان

دبیر اجرایی خانه کشاورز خوزستان، مسئولان وزارت کشاورزی را نیز در این قضیه مقصر می‌داند و می‌گوید: در این موضوع وزارت کشاورزی که متولی بخش کشاورزی کشور است هم تقصیر دارد. این وزارتخانه باید براساس منابع آب و اقلیم هر منطقه‌ای الگوی کشت به کشاورزان بدهد و دولت نیز باید در این بخش سرمایه‌گذاری و فرهنگ‌سازی کند. وزیر کشاورزی از یک‌سو کشت محصولات آب‌بر در مناطق خشک را محکوم می‌کند اما در استان خودش که کویری است برنج کشت می‌شود! وی در بخش دیگری از سخنانش موضع نرم‌تری می‌گیرد و اظهار می‌کند: گرچه وزارت کشاورزی و مسئولانش تمایل دارند وضعیت کشاورزی کشور را بهبود ببخشند اما این کار تنها با سرمایه‌گذاری دولت امکان‌پذیر خواهد بود. الگوی کشت در تمامی استان‌ها باید تغییر کند و این با دستورالعمل و بخشنامه عملی نمی‌شود. بخش گسترده‌ای از کشور دچار بحران آب هستند و دولت باید در این مناطق کشت‌های گلخانه‌ای ایجاد کند. ساخت گلخانه‌های مدرن نیاز به سرمایه‌های هنگفت دارد که از عهده کشاورزان خارج است.

منابع مالی دولت و دست کوتاه کشاورزان

رئیس مجمع ملی تشکل‌های کشاورزی می‌افزاید: بخشی از سرمایه‌گذاری‌ها در کشور باید به این سمت هدایت شود و برای عبور از بحران آب این کار ضروری است. این کار نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگین دارد. منابع مالی دولت به بخش‌هایی که قدرت لابیگری و چانه‌زنی بالایی دارند اختصاص می‌یابد نه به کشاورزانی که توان دفاع از حق و حقوق خود را هم ندارند.

دبیر اجرایی خانه کشاورز خوزستان، تأکید می‌کند: ما (کشاورزان خوزستانی) به قولی که وزیر نیرو درخصوص انتقال آب از خوزستان دادند اعتماد می‌کنیم و ایشان را صادق و دلسوز می‌دانیم. ما به عملکرد شخص آقای چیت‌چیان اطمینان داریم.