معادن نجات دهنده

معادن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های توسعه اقتصادی هر کشوری پتانسیل‌های بالایی در ارزآوری و اشتغال‌زایی ایجاد می‌کنند، همچنین درخصوص ایران کارشناسان جملگی راه رهایی از اقتصاد تک‌محصولی را بهره‌گیری از ظرفیت‌های معدنی کشور می‌دانند، استخراج مواد معدنی بخشی است که اگرچه میزان قابل توجهی در سال تولید دارد اما همچنان ظرفیت‌های بسیار زیادی را برای سرمایه‌گذاری در خود در اختیار سرمایه‌گذاران گذاشته است. تولیدات معادن هم می‌تواند در بخش مصرف داخلی و هم بخش صادرات در شرایط سخت اقتصادی کشور کمک بسزایی به عمل بیاورد. همچنین با افزایش بهره‌برداری معادن هم بسیاری از مناطق محروم در کشور رونق می‌گیرند و هم از مهاجرت افراد به کلان شهرها جلوگیری می‌شود.

برای تفسیر بیشتر مزایای سرمایه‌گذاری در معادن، در گزارش امروز قصد داریم معدن سنگ آهن را به‌صورت اختصاصی از نظر بگذرانیم؛ معادن تازه تأسیسی که البته در حال حاضر بیشترین حجم معادن و استخراج و سرمایه‌گذاری در کشور را به خود اختصاص داده است. برای این منظور سراغ مهرداد اکبریان رئیس اسبق انجمن سنگ آهن ایران رفته‌ایم. اکبریان که عضو فعلی هیات‌مدیره تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران است و همچنین از اعضای فعال شورای مشورتی معادن وزارت صنعت، معدن و تجارت است این ماده معدنی را یک موهبت الهی می‌داند که شاید بتواند اقتصاد ایران را نجات دهد.

گره در هم تنیده صنایع فولاد و معادن سنگ آهن

اکبریان درخصوص میزان وابستگی توسعه کشور به سنگ آهن می‌گوید: سنگ آهن ماده اولیه و ماده خام صنعت فولاد است و در واقع معادن سنگ آهن، بالا دست صنایع فولاد به حساب می‌آیند و با توجه به اینکه رشد اقتصاد در کشور به میزان مصرف سرانه فولاد بستگی دارد، پس وابستگی بسیار زیادی بین توسعه معادن سنگ آهن و توسعه اقتصادی کشور وجود دارد، به‌گونه‌ای که اگر بخواهیم توسعه اقتصادی در کشور داشته باشیم باید میزان صنایع فولاد را افزایش دهیم که ماده اولیه این صنایع همان سنگ آهن است که از معادن استخراج می‌شود.

مزایای بی‌شمار و یک نقص سرمایه‌گذاری

اکبریان معتقد است سنگ آهن در ایران برای سرمایه‌گذاری مزایای بیشماری دارد که هم توجیه اقتصادی بالایی دارد و هم می‌تواند نجات‌دهنده اقتصاد ایران به حساب بیاید. وی می‌افزاید: از جمله این مزایا که قابلیت سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد کیفیت معادن سنگ آهن ایران است که نسبت به بسیاری از کشورهای آسیایی مانند اندونزی، هندوستان و کشورهای اطراف ما است و همچنین میزان ذخایر بالای ما یکی دیگر از مزیت‌های سرمایه‌گذاری به شمار می‌آید.

تنها رقیب ما در خاورمیانه از نظر ذخایر و کیفیت، افغانستان است که البته در سال‌های اخیر به دلیل درگیری‌ها و جنگ‌هایی که در این کشور بوده نتوانسته به پای ایران برسد. همچنین انرژی لازم و ارزان‌قیمت در دسترس تولیدکنندگان ایرانی است.

اما یکی از نقص‌هایی که می‌توان در این حوزه به آن اشاره کرد، مشکل نیروی انسانی متخصص است، در واقع اگرچه نیروی انسانی ما هزینه ارزانی دارد اما در بحث کمی و کیفی مزیتی در این‌ کار از حیث نیروی انسانی نداریم و اغلب نیروهای انسانی این بخش بهره‌وری پایینی دارند. این یعنی دانش فنی مناسب در این حوزه وجود ندارد و ما باید با افزایش سطح علمی و دانش فنی کارگزاران این بخش، به توسعه معادن سنگ آهن در کشور کمک کنیم.

چشم‌انداز 1404، افزایش 100 کیلو مصرف سرانه

اکبریان در ادامه سخنان خود می‌افزاید: همچنین توجه دولت به‌عنوان متولی اصلی و حامی سرمایه‌گذاران به این بخش یکی دیگر از مزیت‌های سرمایه‌گذاری برای افراد است. در واقع امروزه سرانه مصرف کشور حدود 250 کیلو است که دولت برنامه دارد، طبق چشم‌انداز 1404 این سرانه به حدود 350کیلو در سال برسد و همچنین قصد داریم میزان صادرات سنگ آهن خود را از میزان حدود 20میلیون تن، افزایش دهیم و برای هر دو مورد فوق نیاز است تا افزایش تولید داشته باشیم، از این رو دولت برنامه خود را روی حمایت و کمک به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی گذاشته است که این هم یکی دیگر از مزایای این سرمایه‌گذاری به حساب می‌آید.

خانه‌های خالی و ناهمگون

این کارشناس و تولیدکننده در توضیح وضعیت کنونی بازار سنگ آهن در ایران می‌گوید: به کمک کارشناسان و تولیدکنندگان بررسی‌هایی انجام شد تا ببینیم چرا وضعیت معادن سنگ آهن و همچنین صنایع معدنی آن‌چنان که باید مطلوب نیست، پس از بررسی‌ها به این مهم دست یافتیم که حلقه‌های تکمیل زنجیره فولاد از معدن تا کارخانه‌های فولاد و تولید مصنوعات فولادی با هم همراه و همگون نیستند و تناسب کافی در این حلقه وجود ندارد، به‌گونه‌ای که وقتی سنگ آهن در دسترس داریم کنسانتره کافی تولید نمی‌شود، وقتی کنسانتره داریم گندله کافی نداریم و در نهایت می‌توان گفت مثلاً ما تعداد بسیار کمی تولیدکننده گندله داریم و همین مسئله موجب می‌شود شما هرچقدر سنگ آهن تولید کنید تبدیل به شمش نشود چون ماده اولیه شمش گندله است و همچنین در این بین حلقه‌های مفقوده‌ای وجود دارد که مشکلات بسیاری را درست کرده و موجب شده بازار سنگ آهن با حداکثر توانایی و حداکثر سودآوری خود فعالیت نکند.

وی در پیشنهاد به سرمایه‌گذاران بالقوه می‌گوید: قبل از ورود به این بازار حتما باید نیازسنجی صورت گیرد و ببینیم دقیقا در کدام خانه، جای خالی وجود دارد، سپس روی آن بخش از کار تمرکز و سرمایه‌گذاری کنیم.

سودآورترین بخش‌های معادن سنگ آهن

مهرداد اکبریان در پاسخ به این سوال که به نظر شما کدام بخش‌های این صنعت در حال حاضر می‌تواند ظرفیت بیشتری برای سرمایه‌گذاری و سودآوری داشته باشد، می‌گوید: سودآورترین بخش‌های معدنی دو بخش هستند و این دو بخش «اکتشاف» و «فرآوری» به شمار می‌آیند. اکتشاف در بخش سنگ‌های معدنی توجیه اقتصادی به‌شدت بالایی هم برای بخش‌خصوصی و هم دولتی به همراه خواهد داشت، به‌گونه‌ای که ما حدود 2.08 میلیارد تن سنگ آهن داریم. درصورتی‌که اگر یک سرمایه‌گذاری کلان در قسمت اکتشافات قرار بگیرد قطعا این مقدار به 5میلیارد تن هم می‌رسد.  همچنین در بخش فرآوری هم ما ظرفیت‌های فراوانی برای سرمایه‌گذاری داریم که ارزش افزوده محصول را به‌شدت بالا می‌برد. در گزارش‌های بعدی به‌صورت تخصصی به سرمایه‌گذاری روی فرآوری سنگ آهن خواهیم پرداخت.

دلیل علاقه ایران به  سرمایه‌گذاران خارجی

در اخبار این روزها بسیار می‌شنویم که دولت ایران از سرمایه‌گذاران خارجی دعوت می‌کند تا با حضور در معادن سنگ آهن سرمایه‌گذاری کنند، از این رو از اکبریان درخصوص دلیل این علاقه پرسیدیم که وی در پاسخ گفت: سرمایه‌گذاری در معادن سنگ‌آهن یک سرمایه‌گذاری کلان است که اگر تولیدکننده‌ای بخواهد تولید معقول و سودآوری بالایی داشته باشد نیاز است تا حداکثر تولید را داشته باشد و واحدهای کوچک کمک زیادی نه به اقتصاد کشور و نه سرمایه‌گذار نمی‌کنند، از این رو نیاز به سرمایه‌های کلان داریم و این مبالغ در دست سرمایه‌گذار خارجی بهتر یافت می‌شود. یعنی می‌توان گفت شانس تشکیل شرکت‌های خصوصی بزرگ که صاحب سرمایه‌های کلان باشند و بتوانند حرکت‌های بزرگ در راستای توسعه معادن سنگ آهن بردارند در کشور بسیار کم است و نیاز به خارجی‌ها در این بخش حس می‌شود.

همچنین سرمایه‌گذار خارجی دانش فنی و ماشین‌آلات پیشرفته‌ای را با خود به همراه می‌آورد که می‌تواند به مجموع بحث معادن کمک زیادی بکند، استخراج سنگ آهن در ایران شاید به 15 سال هم نرسد اما برخی کشورها دهها سال است که روی این معادن کار می‌کنند و بسیار از نظر علمی و فنی از ما جلوتر هستند. مهندس باتجربه خارجی می‌داند که از چه ماشین‌آلات و روشی استفاده کند تا نهایت بهره‌وری با کمترین حجم باطل را داشته باشد و این علاقه، سیاست دولت برای جذب دانش و سرمایه آنهاست.

وی می‌افزاید: بخش معدن در حال گذر از سنتی به صنعتی است و شاید حدود یک دهه طول بکشد که معادن ما صنعتی شوند و از دانش علمی و فنی دنیا بهره بگیرند. همچنین بسیاری از زیرساخت‌ها در کشور وجود ندارد و توسعه این زیرساخت‌ها از عهده بخش‌خصوصی داخلی برنمی‌آید و نیاز است از مهندسان خارجی با علم و تکنولوژی معدنی بهره بگیریم.

میزان سرمایه‌های مورد نیاز

اکبریان، به‌عنوان یکی از فعالان و کارشناسان این بخش درخصوص سرمایه‌های موردنیاز برای راه‌اندازی یک معدن استخراج سنگ آهن می‌گوید: ما حدود 160 پروانه معدنی فعال در کشور داریم که شاید تعداد معدن‌های استاندارد با میزان تولید بالا به 10 معدن بیشتر نرسد. از نظر من معدنی می‌تواند توجیه اقتصادی داشته باشد که ذخیره سالانه حداقل 5 میلیون تن را داشته باشد و برای امور اکتشاف، استخراج و تجهیزات این چنین معدنی حدود 10میلیارد تومان سرمایه اولیه در فاز اول نیاز داریم و حدود 5میلیارد تومان هم صرف ماشین‌آلات مانند بولدوزر، لودر، کامیون، بیل مکانیکی و... می‌شود تا بتوان گفت یک معدن با سطح استاندارد راه‌اندازی کرده‌اید. برای معدنی با مقیاس گفته شده حدود 30 نفر به‌صورت مستقیم در معدن مشغول کار می‌شوند و چیزی حدود 200 نفر هم به‌صورت غیرمستقیم با کار درگیرند و مشغول کار هستند. البته در بحث فرآوری این شرایط و مبالغ بسیار متفاوت است و در آینده به آن خواهیم پرداخت.

همچنین درخصوص مجوزهای لازم برای راه‌اندازی یک معدن استخراج سنگ آهن یک پروسه چند وجهی باید طی شود که اکبریان در این خصوص توضیح می‌دهد: برای گرفتن پروانه فعالیت‌های معدنی به‌عنوان مکتشف معدن، شما باید یا مدرک مهندسی معدن داشته باشید یا تجربه لازم و کافی را در این خصوص دارا باشید، سپس با تشکیل پرونده‌ای در وزارت صنعت و معدن درخواست خود را برای راه‌اندازی ثبت می‌کنید که تأیید این مرحله حدود چهار تا شش ماه طول می‌کشد تا پروانه اکتشاف صادر شود، سپس تا اخذ گواهی کسب هم حدود شش ماه تا یک سال طول می‌کشد و در نهایت سه ماه بعد پروانه بهره‌برداری صادر می‌شود که مجموعا حدود دو سال طول می‌کشد تا بتوانید کار خود را آغاز کنید. در این بین نیاز به تأییدیه ارگان‌هایی مانند میراث‌فرهنگی، منابع طبیعی و سازمان محیط‌زیست خواهید داشت.

پیشنهاد آخر برای سرمایه‌گذاران

این فعال بازار برای پیشنهاد به سرمایه‌گذاران بالقوه چند مکان با پتانسیل بالا در کشور را معرفی می‌کند و می‌گوید: ما در استان‌های کرمان و آذربایجان شرقی تنوع بالا و میزان ذخیره بالای مواد معدنی را داریم، در استان یزد تناژ بالا مزیت نسبی است و در سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی به خاطر بکر و دست نخورده بودن این مناطق فرصت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاران وجود دارد. همچنین استان کردستان و استان‌های غربی کشور هم در دو قسمت مزیت دارند، یکی کیفیت بالای مواد معدنی و دیگری اینکه ذخایر خیلی به هم نزدیک هستند و می‌توان به‌صورت مجتمع چند معدن را در کنار هم راه‌اندازی کرد.

اکبریان در آخر می‌گوید: پیشنهاد من به سرمایه‌گذاران بالقوه این بخش حضور مشارکتی در معادن است، برخی از معادن در کشور هستند که از تمام ظرفیت خود بهره نمی‌برند و سرمایه‌گذار می‌تواند با افزایش ماشین‌آلات، نیروی انسانی و همچنین دانش علمی و عملی خود، میزان تولید معدن را افزایش داده و مجموعه را سودآورتر کند.