گزارش «فرصت امروز» از بازار عرقیات سنتی / فرصتی برای کارآفرینی

طبق آمار منتشر شده توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران در هفت ماه منتهی به مهرماه سال جاری بیش از 160 کیلوگرم عرقیات سنتی از کشور صادر شده است. ارزش دلاری این میزان صادرات 535,181 و ارزش ریالی آن 16,535,126,258 بوده است. همچنین گفتنی است که عمده این صادرات به کشورهای انگلستان، آلمان، عمان و عراق صورت گرفته است.

متکی بودن اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی و تاثیرپذیری آن درآمدها از مسائل سیاسی و اقتصادی، موجب آسیب پذیری اقتصاد کشور شده است. یکی از راه های مقابله با این چالش ها، توسعه تولیداتی است که ضمن بهبود وضع اقتصاد داخلی سبب افزایش صادرات غیرنفتی  شود. در حال حاضر با توجه به رویکرد کشورهای پیشرفته به استفاده از فرآورده های طبیعی و گیاهی از یک سو و تنوع آب و هوایی کشور از سویی دیگر امکان کشت اکثر گیاهان را برای حضور در بازارهای جهانی فراهم آمده است.

کشور ایران با موقعیت خاص آب و هوایی، بیش از 7500 گونه گیاهی را در خود جای داده که دو تا سه برابر پوشش گیاهی قاره اروپاست. از این تعداد، بیش از 750 گونه دارویی در پوشش گیاهی ایران وجود دارد. به  رغم امکانات بالقوه فراوان در کشور، سطح زیر کشت گیاهان دارویی در حدود 39 هزار هکتار و از حیث تنوع گونه های زیر کشت این رقم به 90 گونه محدود می شود این در حالی است که در کشور چین این تعداد به 200 گونه می رسد.

در سال 1393 میزان صادرات گیاهان دارویی 25 هزارتن و ارزش آن بیش از 96 میلیون دلار بوده که با توجه به صادرات محصولات گیاهان دارویی به صورت مواد خام و ارزش افزوده آنها در تولید فرآورده هایی مانند اسانس و عصاره، سیاست های دولت بر افزایش صادرات فرآورده های ناشی از این محصولات قرار گرفته است. اسانس ها و دیگر مواد موثر گیاهان دارویی زمینه ای بسیار مناسب برای صادرات دارند و در ارتقای ارزش افزوده حاصله از کشت گیاهان دارویی دارای اهمیت بسزایی هستند.

کاشان،  مرکز عرقیات ایران

محسن حلاجی،  دبیر اجرایی اتحادیه تولیدکنندگان گلاب و عرقیات کاشان در گفت وگو با «فرصت امروز» با بیان اینکه به  رغم قابلیت های خوب کشور ما در تولید گیاهان دارویی، وجود ذخایر ژنتیکی منحصر به فرد در هر منطقه و وجود گونه های بومی که خریداران زیادی در جهان دارند، به نظر می رسد که هنوز از ظرفیت های موجود کشور در این زمینه به خوبی استفاده نشده و ایران فاقد جایگاه مناسب در بازارهای جهانی است،  می گوید: سهم کمتر از 2درصدی کشور از تجارت جهانی این بخش دلیلی بر این مدعاست.

کشور ما مانند 50 سال گذشته بیشتر در زمینه تولید عرقیات گیاهی فعالیت دارد و تنها طی دهه گذشته در تولید حدود 170 نوع داروی گیاهی سرمایه گذاری کرده که این مقدار هم در بازار داخلی به فروش می رسد. هرچند رتبه ایران در زمینه تولید گیاهان دارویی در طول سال های 1365 تا 1384 همواره در میان 10 کشور نخست و در ارزش صادرات این محصولات، طی این سال ها جزو پنج کشور اول دنیا بوده است، اما در چند سال اخیر ضمن افت میزان تولید، حضور ایران در تجارت بین المللی این گیاهان قابل قبول نبوده و کشور ما این عرصه را به رقبای دیگر واگذار کرده است.

وی با اشاره به سطح زیر کشت گل محمدی در کشور ادامه می دهد: امروزه سطح زیر کشت گل محمدی در ایران بالغ بر 12هزار هکتار است و شهرستان کاشان با یک هزار و 700 هکتار سطح زیر کشت این گل و تولید سالانه 7هزارتن در بخش های قمصر، برزک، نیاسر، جوشقان و کامو به عنوان مهم ترین مرکز تولید گل محمدی و گلاب در کشور مطرح است.

این استان دارای 25 کارخانه صنعتی، حدود یک هزار و 500 کارگاه سنتی و بیش از 3هزار و 500 دیگ است که در راستای تولید گلاب، عرقیات گیاهی، اسانس و عطر گل محمدی فعال بوده و زمینه اشتغال بیش از 10هزار نفر را فراهم کرده که در زمان کاشت، داشت و برداشت ممکن است این تعداد به 22هزار نفر افزایش یابد.

وی با اشاره به قیمت گلاب ایرانی اضافه می کند: ایران اگرچه در تولید گل سرخ و گلاب از نظر کیفیت محصول حرف اول را می زند اما قیمت گلاب ایران در مقایسه با گلاب کشور مراکش و تونس گران تر است به همین دلیل میزان تقاضا برای صادرات این محصول از ایران پایین تر است.

قیمت گلاب بسته به میزان اسانس آن متفاوت است. هم اکنون گلاب مرغوب از هر کیلوگرم ۱۰ هزار تومان به پایین به صورت فله ای در بازار وجود دارد که اگر در بسته بندی شیشه ای باشد می توان آن را لیتری ۶۵۰۰ تومان خریداری کرد.

صادرات گلاب به بیش از 24 کشور جهان

محمد حسین حاجی، مدیر فروش عرقیات بهارستان در گفت  وگو با «فرصت امروز» با ارائه آماری از صادرات گلاب ایران در پنج ماهه امسال می گوید: براساس آمار گمرک در پنج ماهه نخست سال جاری گلاب ایرانی به 24 کشور جهان به صورت گلبرگ و غنچه خشک صادر شده است که در این میان می توان به کشورهای آمریکا، استرالیا، آلمان، ترکیه، چین، فرانسه، کانادا و هلند اشاره کرد. این صادرات بیش از یک هزار و 400 تن بوده است که براساس آن 3 میلیون و 256 هزار و 275 دلار ارز وارد کشور شده است.

همچنین ارزش ریالی این میزان صادرات حدود 10 میلیارد تومان در آمار گمرک ثبت شده است. حاجی با بیان اینکه بسیاری از کشورهای جهان گلاب ایرانی را می شناسند و ایران با تولید گلاب مرغوب و با کیفیت توانسته بازار خارجی خود را حفظ و در کنار تامین نیاز داخل، حجم بالایی از گلاب را به کشورهای مختلف صادر کند و رتبه نخست را در صادرات گلاب به خود اختصاص دهد، ادامه می دهد: با توجه به بازار گرم خرید گلاب در داخل کشور و صادرات این فرآورده پرطرفدار به کشورهای مختلف جهان، با شناساندن گلاب ایرانی به کشورهای مختلف جهان درکنار سرمایه گذاری در این بخش، می توان تولید و صادرات این فرآورده را افزایش داد تا زمینه بیشتری برای ایجاد اشتغال و ارزآوری ایجاد شود.

وی با بیان اینکه گلاب در انواع مختلفی چون دو آتشه، ممتاز، اعلا و معمولی تولید می شود،  اضافه می کند: گلاب دوآتشه از عرق کشی دوباره گلاب معمولی حاصل می شود که از لحاظ کیفیت، بالاترین جایگاه را به خود اختصاص داده است.

تولید سالانه 22 هزار تن عرقیات

مسعود صباغیان،  مدیرعامل شرکت میهن گلاب در گفت و گو با «فرصت امروز» با اشاره به آخرین آمارهای اعلام شده، تولید گلاب در کشور را سالانه حدود ۲۲ هزار تن  اعلام کرده و می گوید: از این میزان تولید گلاب در کشور، حدود ۴۰درصد به مصرف بازارهای داخلی رسیده و ۶۰ درصد مابقی به خارج از کشور صادر می شود.

وی با بیان اینکه کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان، امارات متحده عربی و کویت و همچنین کشورهای لبنان، بلغارستان، آلمان، ایتالیا و آمریکا بزرگ ترین کشورهای هدف برای صادرات گلاب ایران محسوب می شوند،  اضافه می کند: بیش از ۴۵ درصد صادرات گلاب ایران به کشورهای حوزه خلیج فارس اختصاص دارد، البته کشورهای دیگری چون ژاپن و فرانسه نیز عرقیات خام ایران را خریداری کرده و پس از فرآوری با قیمت های بالاتری مجددا به فروش می رسانند.

در ادامه داراب یزدانی، مسئول ستاد گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی در گفت وگو با ایسنا اظهار داشت: امروزه عمده تولیدکنندگان گیاهان دارویی کشورهای چین، آمریکا، ژاپن و آلمان هستند که به عمده واردکنندگان این گیاهان نیز تبدیل شده اند. این کشورها گیاهان را از سایر کشورها خریداری کرده و پس از فرآوری به دیگر کشورها می فروشند و از این طریق ارزش افزوده بیشتری کسب می کنند. به عنوان مثال، کشور آمریکا سالانه ۵۱ هزار تن واردات گیاهان دارویی و ۱۳ هزار تن صادرات دارد اما اعتبار واردات و صادرات این تولیدات با یکدیگر برابر است.

وی در ادامه افزود: برآورد می شود تا سال ۲۰۵۰ حجم تجارت گیاهان دارویی در جهان به 5تریلیون دلار برسد. امروزه بیشترین حجم صادرات گیاهان دارویی ایران به کشورهای پاکستان و امارات و پس از آن آلمان، ژاپن و چین انجام می شود که در این میان زعفران، شیرین بیان، صمغ های طبیعی و عرقیات و گلاب بیشترین اقلام صادراتی ایران به سایر کشورها محسوب می شود.

شروع قیمت دستگاه ها از 8 میلیون تومان

سیدمحسن سازور،  مدیرعامل شرکت استیل صنعت در گفت  و گو با «فرصت امروز» در رابطه با نحوه سازوکار ماشین آلات صنعتی گلاب گیری می گوید: در تولید گلاب به روش صنعتی از ماشین آلات پیشرفته که قطعات آن از استیل ضدزنگ است، استفاده می شود. به این صورت که ابتدا گل محمدی و آب در دیگ های استیل قرار گرفته و با حرارت  غیرمستقیم بخار آب، مراحل تقطیر انجام و بخارات حاصله در مبردها که دارای لوله آب با جریان آب سرد است خنک و به مایع تبدیل می شوند. از این مرحله به بعد عملیات پاستوریزاسیون و صاف کردن گلاب شروع می شود.

وی با بیان اینکه در این حوزه وارداتی نداشته و خودمان می توانیم ماشین آلات مورد استفاده در این صنعت را تولید کنیم،  ادامه می دهد: تنها برای استحصال برخی مواد موثره گلاب در گذشته ماشین آلاتی از خارج وارد کشور می شد که امروز استیل صنعت خود این دستگاه ها را نیز تولید می کند.

سازور با اشاره به اینکه این دستگاه ها از رنج 50 کیلو تا یک تن گیاه را می توانند عصاره گیری کنند،  می افزاید: بسته به ظرفیت تولیدی شرکت ها یا افرادی که در این حوزه کار می کنند،  تعداد دستگاه های مورد نیاز متفاوت است. به طور مثال یک کارخانه ممکن است به 20دستگاه صنعتی نیاز داشته باشد اما یک کارگاه کوچک خانگی با یک دستگاه 50 کیلویی نیمه صنعتی می تواند به کار خود ادامه دهد.بنابراین بسته به نیاز و مقدار ظرفیت تولیدی واحدهای تولیدکننده تعداد و نوع ماشین آلات مورد نیاز متفاوت خواهد بود.

وی با بیان اینکه دستگاه های موجود در این بخش با ظرفیت های 50، 150، 250 500 کیلوگرم و یک تن عرضه می شوند،  اضافه می کند: به طور مثال یک دستگاه 50 کیلوگرمی به یک فضای چهار متری نیاز دارد و به همین ترتیب فضای مورد نیاز برای دستگاه های سنگین تر به شش متر، 12 متر،  20 متر و دستگاه یک تنی به 30 متر فضا نیاز دارد.

این فعال اقتصادی در رابطه با قیمت ماشین آلات می گوید: قیمت این دستگاه ها از 8 میلیون تومان شروع می شود و بسته به ظرفیت تولیدی دستگاه ها تا 40 میلیون تومان افزایش می یابد. وی در مورد صادرات این دستگاه ها می گوید: با یک شرکت بحرینی در حال رسیدن به یک تفاهم نامه ای هستیم و امیدواریم این اتفاق به وقوع بپیوندد.

***

سرمایه اولیه

هزینه ورود به این کار بسته به نوع فعالیتی که خواهید داشت  متفاوت خواهد بود، به طور مثال اگر در یک سطح خانگی یا کارگاه کوچک با یک دستگاه نیمه صنعتی بخواهید وارد این حرفه شوید به حداقل 10 میلیون تومان سرمایه اولیه نیاز خواهید داشت،  البته این در صورتی است که نخواهید به روش سنتی به تولید عرقیات بپردازید، اما اگر قصد داشته باشید با ظرفیت های بالایی در حد یک کارخانه تولیدی بزرگ به تولید بپردازید به یک میلیارد تومان سرمایه اولیه احتیاج پیدا خواهید کرد. برای شروع چنین کاری شما 700 متر فضای اولیه و 20 نفر نیروی کار لازم دارید.

گفتنی است هزینه ماشین آلات بسته به میزان ظرفیت تولیدی بین 8 تا 40 میلیون تومان متفاوت خواهد بود.

به طور مثال یک دستگاه 50 کیلوگرمی 8میلیون تومان، 150 کیلوگرمی  16 میلیون تومان،  250 کیلوگرمی  بین 20 تا 25 میلیون تومان، 500 کیلوگرمی بین 30 تا 34 میلیون تومان و یک دستگاه یک تنی 40 میلیون تومان قیمت دارد.

***

مجوز و ریسک ها

استاندارد نبودن و عدم کنترل کیفی و کمی داروهای گیاهی، ضعف در فناوری و تهیه داروهای گیاهی به دلیل عدم آگاهی زارعان از اصول صحیح کشت و بهره برداری، خشک کردن، سیستم بسته بندی، انبارداری و انبارسازی، ضعف در اطلاع رسانی و نبود صنایع تبدیلی در مناطق مختلف رویش گیاهان، مشخص نبودن متولی خاص و دلسوز و عدم هماهنگی بین دستگاه های مسئول از دلایل رکود تولید، فرآوری و تجارت گیاهان دارویی در ایران است.

مجموع این عوامل به اضافه قیمت تمام شده بالای عرقیات و گلاب در ایران باعث شده آنطور که باید نتوانیم با رقبای خود در زمینه صادرات به رقابت بپردازیم. همچنین در طول سالیان گذشته صنایع تبدیلی موجود در کشور بیشتر به تولید عرقیات سنتی گرایش داشته که مصرف آن به بازارهای داخلی خلاصه می شود و کمتر به تولید اسانس و عصاره های گیاهی و بازارهای خارجی توجه شده است.

طبیعی است در این محصول نیز به مانند تمام محصولات خوراکی و بهداشتی اخذ مجوز از وزارت بهداشت ضروری به نظر می رسد. تولید این محصولات در سطح بزرگی مثل کارخانه به اخذ مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت هم نیازمند است.