«فرصت امروز» بازار خاویار ایران را بررسی می کند / صنعتی پرسود اما دیربازده

بیش از نیم قرن است که از آب های نیلگون دریای خزر مروارید سیاهی تولید و صادر می شود که بعد از زعفران از بنام‎ترین محصولات ایران به شمار می رود. برای سال ها ایران در صدر جدول صادرات این محصول گرانبها قرار داشته و خاویار ایران بالاترین رتبه را در کیفیت و تولید این محصول به خود اختصاص داده بود اما رفته رفته بازار خاویار هم به سمت ماهیان پرورشی سوق پیدا کرد و با توقف عرضه خاویار طبیعی، بازار در اختیار خاویار پرورشی قرار گرفت.

در حال حاضر چین مثل تولید انبوه پسته،  فرش و... توانسته این بازار را هم در اختیار خود بگیرد و گوی سبقت را از ایرانیان برباید. چین سالانه بیش از 50تن خاویار تولید می کند و توانسته سردمدار تولید خاویار در جهان باشد. بعد از چین، ایتالیا و فرانسه در پرورش ماهی خاویاری پیشگام هستند.

ایران نیز در بخش خاویار پرورشی گام هایی برداشته اما هنوز نتوانسته به تولیدکننده ای بزرگ در این حوزه تبدیل شود. هرچند به گفته مسئولان، چشم انداز ایران تولید ۱۰۰تن خاویار در سال است که براساس برنامه ریزی های صورت گرفته در برنامه ششم توسعه قرار است سالانه ۱۰هزار تن گوشت و ۱۰۰ تن خاویار تولید شود. گفتنی است تولید هر تن خاویار ۳۵فرصت شغلی مستقیم ایجاد می کند که علاوه بر آن، اشتغال غیرمستقیم را نیز ایجاد خواهد کرد.

بازار خاویار دنیا در دست چین

حسینعلی عبدالحی، معاون آبزی پروری سازمان شیلات ایران با بیان اینکه در حال حاضر 82 مزرعه فعال در زمینه تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری فعال هستند به «فرصت امروز»  می گوید:  در سال گذشته حدود 2 تن خاویار تولیدی داشتیم که عمده این رقم صادر شد.

پیش بینی ما برای سال جاری نیز، تولید بین 2/5 تا 3 تن خاویار است. وی ادامه می دهد: طی سه سال اخیر با برنامه ریزی هایی که داشته ایم،  300هزار قطعه فیل ماهی بین 1 تا 10کیلوگرم را برای رسیدن به خاویار نگهداری کرده ایم ، اگر این تعداد ماهی به بلوغ برسند قطعا میزان تولید خاویار ایران بسیار افزایش خواهد یافت.

معاون آبزی پروری سازمان شیلات ایران می افزاید: در اکثر استان های داخلی، مزرعه های پرورش ماهی خاویار وجود دارد اما بزرگ ترین مزرعه خاویاری جهان در جویبار ساری شکل گرفته است. دو پروژه بزرگ دیگر نیز با همکاری جهاد نصر و بنیاد مستضعفان در استان گیلان در حال احداث است که یک ظرفیت 20تنی تولید برای آنها برنامه ریزی شده است.

وی در پاسخ به این سوال که گفته می شود چین در صادرات خاویار جای ایران را گرفته طوری که صادرات خاویار ایران بسیار کم شده است،  می گوید: به هر حال چین یکی از عمده تولیدکنندگان ماهیان خاویاری در دنیا است که سالانه 100 هزار تن گوشت خاویاری و بالای 50 تن خاویار به اکثر کشورهای دنیا صادر می کند. اما به نظر من این حرف تا حدی نادرست است، زیرا خاویار پرورشی دریای خزر به دلیل برند جهانی،  جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده است، به  طوری که صادرکنندگان، تولیدکنندگان و مصرف کنندگان به خرید خاویار ایرانی بسیار علاقه مندند. در همین راستا باید بگویم عمده کشورهای صادراتی ما کشورهای اروپایی هستند که در این میان فرانسه،  اسپانیا،  ایتالیا و آلمان مهم ترین مقاصد صادراتی خاویار ایران به حساب می آیند.

عبدالحی در پاسخ به پخش خاویارهای تقلبی در بازار ایران می گوید: من اطلاعات چندانی در مورد پخش خاویار قاچاق در بازار ندارم،  اما به هرحال در هر بخشی نقاط ضعفی وجود دارد و قطعا عده ای از این روزنه ها سوء استفاده می کنند. این مقام مسئول در بخش دیگری اظهار می کند: با تفاهم نامه ای که بین سازمان شیلات،  بنیاد مستضعفان و استانداری های شمالی امضا شده است مقرر شده،  وام های کم بهره ای به مزرعه داران اختصاص یابد. برای راه اندازی یک مزرعه پرورش خاویار با ظرفیت حدود 20 تن به 2000 متر فضا و حداقل یک میلیارد تومان سرمایه اولیه نیازمند هستیم. این مقدار برای تولید 500کیلو خاویار است.

مواد اولیه برای تغذیه ماهیان خاویاری نیز همان غذای آبزیان است که خوشبختانه در داخل کشور تامین می شود و کارخانه هایی در داخل به تولید خوراک آبزیان اشتغال دارند.

وی با بیان اینکه اطلاعاتی در مورد میزان زمان بازگشت سرمایه اولیه ندارد،  در مورد اعطای مجوز می گوید: معمولا مجوز تاسیس مزرعه پرورش خاویار با هماهنگی ادارات کل شیلات استان ها و با هماهنگی سازمان نظام مهندسی اعطا می شود.

در تولید خاویار،  برند جهانی هستیم

عیسی گلشاهی،  مدیرکل بهبود کیفیت فرآوری و توسعه آبزیان سازمان شیلات کشور به «فرصت امروز» می گوید: آخرین اخبار رسمی از وضعیت صادرات خاویار در ایران حاکی از این است که سال گذشته تنها از استان مازندران 845 کیلوگرم خاویار به ارزش 37 میلیون دلار صادر شده است، همچنین مقرر شده در سه سال آینده، در استان های گیلان،  مازندران و گلستان، 100 مزرعه پرورش ماهیان خاویاری ایجاد شود که هر مزرعه بتواند تا 20 تن گوشت و 500 کیلوگرم خاویار تولید کند.

وی در مورد قیمت خاویار پرورشی ایران می گوید: قیمت هر کیلوگرم خاویار پرورشی بسته به نوع ماهی 6 تا 7میلیون تومان در بازار به فروش می رسد که اوزان ۵۰ گرمی آن قیمتی معادل ۳۰۰ هزار تومان دارد و در بازارهای داخلی و صادراتی مشتریان خاص خود را دارد.

این مقام مسئول با اشاره به کیفیت خاویار تولیدی ایران می گوید: ایران نسبت به سایر کشورهای تولیدکننده خاویار سابقه طولانی تری در این حوزه دارد،  اما باید بدانیم که کشور روسیه نیز سابقه زیادی در تولید خاویار دارد. به هر حال آن چه مشخص است،  این که خاویار ایران همواره به عنوان خاویار برتر در جهان شناخته شده است. 

مدیرکل بهبود کیفیت فرآوری و توسعه آبزیان سازمان شیلات کشور همچنین در مورد مشکلات اعتباری و سرمایه گذاران بخش خصوصی مزارع ماهیان خاویاری می گوید: ما باید تعریف درستی از سرمایه گذاری ارائه دهیم، بخش خصوصی به عنوان سرمایه گذار باید با داشته های خود وارد حوزه تولید شود و در این میان اگر به هزینه های جاری نیاز پیدا کرد، می تواند آن را با تسهیلات بانکی و کمک دولتی برطرف کند. اما اگر سرمایه گذاری را صرفا کمک دولتی و خدمات بانکی بدانیم، بالطبع بانک ها حاضر به ارائه چنین خدماتی به سرمایه گذاران نخواهند بود.

خاویار بلوگا بهترین خاویارها

حسین افزونی، توزیع کننده خاویار زیست ماهی در مورد هزینه های راه اندازی یک مزرعه پرورش خاویار به «فرصت امروز» می گوید: سرمایه اولیه برای تولید خاویار بسیار بالاست، طوری که برای یک حوضچه کوچک باید بین یک تا 2 میلیارد تومان هزینه کرد و حدود هفت سال هم زمان نیاز داریم تا یک فیل ماهی به خاویار برسد،  در واقع خواب سرمایه در این حوزه بسیار بالاست و بعد از گذشت این زمان شما می توانید به 100 کیلو خاویار برسید.

برای شروع با سه الی پنج نیروی کار می توان شروع کرد که این نیروها نیاز به تخصص خاصی ندارند،  البته این در صورتی است که تاسیس کننده مزرعه به تمام فن پرورش ماهی آگاه باشد. وی در پاسخ به این سوال که آیا تجهیزات خاصی برای مزرعه پرورش خاویار نیاز است،  می گوید: تنها وجود یک منبع آبی و تنظیم دمای آب کافی است و اگر در این رابطه نیاز به اطلاعاتی داشتید سازمان شیلات این اطلاعات را در اختیار شما خواهد گذاشت.

افزونی با بیان اینکه بهترین نوع خاویار،  خاویار بلوگا است که از فیل ماهی به عمل می آید، در مورد نیاز بازار داخلی می گوید: به شخصه تنها در بازار داخلی فعالیت می کنم زیرا بخش صادرات توسط خود سازمان شیلات سازمان دهی می شود،  در مورد کشش بازار داخلی هم باید بگویم از آن جا که خاویار کالایی گران قیمت است تنها عده محدودی در داخل به مصرف خاویار می پردازند و بیشتر خریداران نیز خاویار را در بسته های 50 گرمی تهیه می کنند. شرکت زیست ماهی سالانه 40 تا 50 کیلوگرم توزیع داخلی دارد.

گوشت خاویار کیلویی چند؟

بهمن ناجدی از فعالان این حوزه در رابطه با گوشت ماهیان خاویاری به «فرصت امروز» می گوید: در استان های شمالی کشور کارهای بسیار خوبی در زمینه صادرات گوشت ماهی خاویار صورت گرفته است طوری که هر کیلو از گوشت ماهی خاویار پرورشی بین 35 تا 40 هزار تومان و ماهی خاویار دریایی تا 60 هزار تومان به فروش می رسد.

وی در مورد تغذیه ماهیان خاویاری می گوید: رژیم غذایی براساس نوع ماهی متغیر است، طوری که ماهیان سردآبی و گرم آبی غذای خاص خود را می طلبند.

***

سرمایه اولیه

خاویار ایرانی یكی از بهترین خوراكی های اشرافی در دنیا محسوب می شود که کمتر فردی در داخل حاضر است برای خرید آن هزینه پرداخت کند. به تبع همین هزینه بالا خرید قطعا هزینه های تولید آن هم بسیار بالا خواهد بود،  طوری که برای تولید 100 کیلو خاویار به یک میلیارد تومان سرمایه اولیه نیاز دارید،  داشتن یک حوضچه بتنی و یک منبع آب که بتوان دمای آن را با دمای بدن ماهیان تنظیم کرد هم جزو ملزومات این کار محسوب می شود.

برای شروع شما می توانید با سه تا پنج نیروی انسانی به کار خود ادامه بدهید و از مواد اولیه برای تغذیه ماهیان نیز خاطرجمع باشید، زیرا کارخانه های داخل تمام احتیاجات شما را برطرف خواهند کرد. برای تولید خاویار از ماهیان خاویاری به هفت تا هشت سال زمان نیاز است و این ماهیان بین هشت تا 10 درصد از میزان وزن شان خـاویار تولید می کنند.

همچنین با تفاهم نامه ای که بین سازمان شیلات،  بنیاد مستضعفان و استانداری ها به امضا رسیده، مقرر شده که وام های کم بهره ای به تاسیس  کنندگان مزرعه پرورش ماهی اعطا شود.

***

مجوز و ریسک ها

برای گرفتن مجوز به منظور تاسیس یک مزرعه پرورش خاویار شما باید با هماهنگی ادارات کل شیلات استان ها و سازمان نظام مهندسی وارد کار شوید و با مراجعه به این سازمان ها مجوز اخذ مزرعه پرورش خاویار را دریافت کنید.

خاویار ایران در سال های گذشته با دو مانع اصلی روبه رو بوده که نخستین مشکل به شرایط تحریم و واسـطه گری کشورهای حاشیه خلیج فارس، چین و ویتنام در بازارهای جهانی مربوط می شود. دومین مانع نیز این بوده که در سال های پـیش صـنعت خاویار تنها به صید دریای خزر وابسته بود، اما این شرایط تغییر کرده و با گسترش سایت ها و مزارع پرورش این گونه از ماهیان در سواحل شمالی، هم اکنون شرایط بسیار خوبی وجود دارد. چالش دیگر صنعت خاویار ایران ورود قاچاقچیان به این عرصه است.

در بازار بین المللی خاویار، همه به دنبال خاویار سیاه ایران هستند. مشتریان خارجی، خاویار ایران را ده ها برابر قیمت خاویار پرورشی دیگر کشورها می خرند، اما در سال های اخیر، ورود خاویار تقلبی در بازار ایران، باعث شده است که برخی خریداران خارجی با نگاه های تردیدآمیز به محموله هایی که از ایران فرستاده می شود، نگاه کنند.

ارتباط با نویسنده: leilashirzad69@gmail.com