صنعت درگیر بهره‌وری پایین می‌ماند

بهره‌وری پایین در صنایع ایران، موضوعی است که امروز به‌عنوان مشکلی اساسی سر راه رشد بنگاه‌های تولیدی قرار گرفته است؛ چالشی که افزایش آن امروز در همه هدف‌گذاری‌ها برای صنایع بزرگ ایران، از جمله فولاد، خودروسازی، نساجی و... در میان نخستین‌ها قرار گرفته است.

پــاییــن‌بودن بهره‌وری سرمایه در سطح کلان اقتصاد و بهره‌وری نیروی انسانی در سطح اقتصاد خرد، باری مضاعف بر دوش صنایع گذاشته و موجب بالا رفتن هزینه تمام شده آنها شده است. به‌طوری‌که اکنون درصد کثیری از کارشناسان اقتصادی، بالا بردن ضریب بهره‌وری نیروی انسانی را به‌عنوان یکی از راهکارهای مهم برای پایین آوردن هزینه تمام شده و در پی آن پایین آوردن قیمت محصول و رقابتی شدن کالاهای ایرانی، عنوان می‌کنند.
حالا دولت با تدوین یک سند راهبردی دیگر در تلاش است که مشکلاتی از این دست را از سر راه صنایع برداشته و برای آنها راهکار پیدا کند. اما در این میان دو موضوع قابل بررسی است؛ نخست آنکه چه عاملی موجب پایین بودن ضریب بهره‌وری در داخل بنگاه‌های اقتصادی است و نکته دیگر اینکه برای افزایش این بهره‌وری چه باید کرد؟

محمد قلی یوسفی، اقتصاددان، در گفت و گو با «فرصت امروز» در این زمینه بیان می‌کند: «زمانی‌که ما یک استراتژی صنعتی مناسب نداریم نمی‌توانیم از بهره‌وری صحبت کنیم. این واژه زمانی معنا پیدا می‌کند که صنعت یک کشور دارای استراتژی باشد. بهره‌وری به تنهایی خلق نمی‌شود و کاهش و افزایش آن تحت تاثیر ارتباطاتی است که بنگاه با اطرافش برقرار می‌کند.»

او می‌افزاید: «بهره‌وری تحت تاثیر کارایی فنی که شامل تکنولوژی و نحوه به کارگیری عوامل تولید است تعریف می‌شود، از سوی دیگر بنگاه‌ها نمی‌توانند هزینه‌های خود را کاهش دهند، زیرا این هزینه‌ها از سوی دولت به آنها تحمیل می‌شود. درباره تکنولوژی نیز، به دلیل اینکه ما تـــولیــدکننــده نیستیم، نوسانات نرخ ارز روی آن تاثیرگذار است.»

وحید شقاقی، کارشناس اقتصادی نیز درباره دلیل پایین بودن بهره‌وری به «فرصت امروز» می‌گوید: «بنگاه‌های اقتصادی درون مثلث شومی قرار گرفته‌اند که اضلاع آن را اقتصاد نفتی، اقتصاد رانتی و فساد ساختاری تشکیل می‌دهد و این مثلث اجازه تقویت رقابت‌پذیری و افزایش بهره‌وری را به اقتصاد ایران نمی‌دهد.»

این کارشناس اقتصادی ادامه می‌دهد: «پایین بودن بهره‌وری درون بنگاهی نیز به عواملی نظیر تکنولوژی، نظام برنامه‌ریز، آینده‌پژوهی، بازارشناسی، مدیریت و سرمایه اجتماعی درون‌بنگاه بستگی دارد که متاسفانه بنگاه‌های ما در همه این عوامل دارای ضعف هستند.»
عقـــب‌مـــانــدگــی از تکنولوژی‌های روز جهانی و رکود حاکم بر صنایع، مهم‌ترین نقش را در پایین بودن بهره‌وری درون بنگاه‌های صنعتی ایفا می‌کنند. عواملی که بخشی از آنها در دست بنگاه و مابقی به سیاست‌های کلی کشور بستگی دارد. حالا پرسش اینجاست که با شرایط امروز اقتصاد ایران، آیا می‌توان به افزایش این بهره‌وری در آینده نزدیک امیدوار بود؟

یوسفی در این زمینه اظهار می‌کند: «تا زمانی‌که سیاست‌های کلان صنعتی تغییر نکند، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که بهره‌وری به‌عنوان یک بخش جزیره‌ای به تنهایی درست شود، زیرا صنعت مستقل از سایر بخش‌ها نیست. برای افزایش آن یک بنگاه باید بتواند تولیدش را افزایش دهد اما وقتی تولید در رکود به سر می‌برد، چنین چیزی امکان‌پذیر نیست و بهره‌وری جزیی معنا پیدا نمی‌کند. وقتی تولیدی وجود ندارد، بهره‌وری معنایی ندارد.»

شقاقی نیز با اشاره به نامساعد بودن فضای کسب‌و‌کار تصریح می‌کند: «فضای کسب‌و‌کار در ایران نامساعد است و در این فضا نمی‌توان به افزایش بهره‌وری امیدوار بود. این اقدام نیازمند اصلاحات ساختاری در سطح کلان اقتصاد است. حتی اگر اصلاحات درون بنگاهی منجر به افزایش جزیی بهره‌وری شود، باید در نظر گرفت که این اصلاحات در بهترین حالت 20‌درصد در افزایش بهره‌وری موثر خواهد بود.»