سودای سود از شن و مه

با توجه به شرایط کنونی ایران مبنی‌بر تحریم‌ها و مشکلاتی که از سوی کشورهای غربی بر ایران تحمیل شد، در سال‌های اخیر تاکید برنامه‌‌های توسعه، بر برون‌رفت از اقتصاد تک محصولی متکی‌بر نفت بوده که صنعت توریسم با توجه به پتانسیل‌های بالایی که در تامین ارز و درآمد اقتصادی دارد می‌تواند در رهایی کشور از اقتصاد تک‌محصولی موثر واقع شود؛ کشورهایی که از جاذبه‌های جهانگردی طبیعی برخوردار بودند، برای نخستین‌بار نوعی از توریسم به‌نام «اکوتوریسم» را پایه‌گذاری کردند.

اکوتوریسم یا بوم‌‌گردی، نوعی از گردشگری است که در آن گردشگران برای دیدن مناطق طبیعی غیرمسکونی و دست‌‌نخورده جهان سفر می‌کنند. براساس تعریف «جامعه بین‌المللی اكوتوریسم (TIES)، سفر مسئولانه به محیط‌‌های طبیعی است كه محیط‌زیست را حفظ و به رفاه مردم محلی كمك می‌كند.» طبیعت‌گردی، حداقل آسیب را به طبیعت و فرهنگ منطقه وارد می‌کند و نوعی از گردشگری است که ریشه‌های آن به طبیعت و محیط‌های باز، گسترش یافته است. برای کسب اطلاعات درخصوص پتانسیل‌های سرمایه‌گذاری در اکوتوریسم ایران به سراغ کیانوش مهرابی، مدیر شرکت متخصصان طبیعت‌گردی (اتو تور ایران) رفته‌‌ایم، گزارش اختصاصی «فرصت امروز» با کیانوش مهرابی را در زیر بخوانید.

وضعیت اکوتوریسم ایران

اکوتوریسم تنها شاخه‌ای از گردشگری است که به مشارکت جوامع محلی نیاز مبرم دارد، چرا که بهترین و توانمندترین راهنمایان تورهای گردشگری طبیعی‌ بومیان ساکن این مناطق هستند و به‌راحتی می‌توانند هدایت چنین تورهای تخصصی را برعهده گیرند. گاهی انگیزه طبیعت‌گرد از سفر‌ دیدن طبیعت و سرزمین‌های بکر و گاهی سرگرمی و تفریح است اما در هر صورت طبیعت‌گردی منجر به رفاه اجتماعی جوامع و توسعه اقتصادی کشور می‌شود. 

مهرابی درخصوص وضعیت اکوتوریسم ایران می‌گوید: بررسی جغرافیای طبیعی ایران و همچنین امکان‌سنجی هر‌کدام از جاذبه‎های اکوتوریستی قابل سرمایه‎گذاری در کشور، حاکی از آن است که اکوتوریسم در ایران یک منبع اقتصادی کم‌نظیر و بسیار مستعد است که رشد و گسترش این صنعت نه‌تنها خود راهی برای برون‌رفت از اقتصاد تک محصولی است، بلکه با توجه به شرایط کشور امری ضروری به شمار می‌رود، اما با این حال تاکنون اقدام موثری در این زمینه صورت نپذیرفته است به‌گونه‌ای که می‌توان گفت شاید کمتر از یک‌درصد ظرفیت‌های بالقوه اکوتوریسم ایران بالفعل شده که آن هم در شرایطی نامناسب و غیراستاندارد در حال فعالیت است. مجموعه ‎وسیعی از منابع طبیعی و فرهنگی با ارزش، داشته‎های طبیعت‌گردی و اکوتوریسم ایران را تشکیل می‎دهند که متاسفانه بسیاری از آنها پراکنده و ثبت نشده است و مستنداتی نظیر گزارش، ‌عکس و فیلم‎های قابل ارائه و استاندارد درباره آنها کم است.

ایران از عجایب دنیا

مهرابی درخصوص ظرفیت‌های فراوان اکوتوریسم در ایران می‌افزاید: ایران با داشتن دو رشته کوه مرتفع البرز و زاگرس و چشم‌اندازهای طبیعی زیبا و بکر مناطق غرب و شمال کشور و تنوع اقلیمی و فرهنگی متنوع، وجود ۵۰ دریاچه در داخل کشور و نیز دریاچه ارومیه به‌عنوان یکی از ۵۹ ذخیره زیستی کره‌زمین می‌تواند مقصد اصلی جهانگردان طبیعت در جهان قرار گیرد. ایران یکی از پنج کشور بهره‎مند از تنوع زیستی کامل (داشتن چهارفصل و زیست‎گونه‎های اصلی گیاهی و جانوری) و جاذبه‌های طبیعت‌گردی به‌شمار می‎آید.

اکوتوریسم، چوب دوسر سوخت

این کارشناس درخصوص وضعیت کنونی اکوتوریسم ایران می‌گوید: متاسفانه اکوتوریسم ایران از دو طرف مورد کم‌لطفی است، اول اینکه مردم ایران فرهنگ سفر در طبیعت و بهره‌گیری از تفریحات و لذت‌های طبیعی را ندارند و همین موجب بی‌مهری و بی‌توجهی آنها به اکوتوریسم شده است و از طرف دیگر فعالان این حوزه هم با خدمات بسیار ناچیز و عدم‌اطلاع‌رسانی کافی‌ موجب عدم‌ترغیب مردم به سمت اکوتوریسم شده‌اند. 

تورها با استانداردهای جهانی پیش نمی‌روند و خدمات بسیار ضعیف در کنار عدم‌تنوع فعالیت موجب می‌شود که حتی توریست‌ها بعد از یک‌بار امتحان دیگر حاضر به تحمل سختی و گردش در طبیعت نباشند. گویی در ایران اکوتوریسم به معنای تحمل سختی در طبیعت تبلیغ‌شده، اقامتگاه‌های ناامن و غیراستاندارد، غذاهای آماده، عدم‌فعالیت‌های جمعی و مناسب، همه و همه موجب‌شده تا این تفکر در بین ایرانیان رواج پیدا کند. 

مهرابی می‌افزاید: مثلا ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻛﻮﺗﻮرﻳﺴﻢ پایدار در کویرها و بیابان‌ها با وﺟﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎﻟﻘﻮه، ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺒﻮد زﻳﺮ‌ﺳﺎﺧﺖ‌ﻫﺎ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻻزم، تاکنون حتی در سطوح اولیه رخ نداده است. به‌طوری‌که طبق پژوهش‌های به عمل آمده کشور امارات با وجود اینکه از لحاظ ﻏﻨﺎی ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ‌ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺮﺗﺮی ﻗﺎﺑﻞ‌ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪارد، به دلیل سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری‌های ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻓﺮاﻫﻢ آوردن اﻣﻜﺎﻧﺎت و زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎی ﻻزم، در ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻛﻮﺗﻮرﻳﺴﻢ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ، ﻣﻮﻓﻖ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده اﺳت. 

مدیریت ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻳﺮی و ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢﻫا، شناخت و توسعه منابع و ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد، ﺳﺎﺧﺖ اﻗﺎﻣﺘﮕﺎهﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻓﻀﺎی ﺧﺎص ﻧﻮاﺣﻲ بیابانی، رونق بخشیدن به فعالیت‌های بازاریابی و تبلیغاتی و نیز سازماندهی فعالیت‌های تورگردانی از عواملی است که ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺳﻌﺖ و ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اکوتوریسم در کویرها و بیابان‌های اﻳﺮان ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ.

پتانسیل‌های قابل اجرا

مهرابی معتقد است: ایران در همه شاخه‌های اکوتوریسم قابلیت سرمایه‌گذاری دارد زیرا همان‌طوری که گفته شد همه این بخش‌ها به‌صورت بکر و دست‌نخورده مانده و همچنان نیازمند یاری سرمایه‌گذاران و نظر کارشناسان است. وی می‌افزاید: ما در ایران به دو صورت می‌توانیم به این مقوله بنگریم، راه اول بنیان‌گذاری یک اپراتور بزرگ با سرمایه‌گذاری کلان است که مسئول برگزاری انواع تورهای طبیعت‌گردی سازگار با انواع سلیقه و همراه‌با کلیه امکانات استاندارد باشد، چنین اپراتوری بالطبع باید دارای هلیکوپترهای اختصاصی، کشتی‌ها، قایق‌ها، امکانات حمل‌و‌نقل مناسب و خدمات در حد کافی باشد تا بتواند تحولی در بحث اکوتوریسم در ایران ایجاد کند و علاوه بر مردم عادی بتواند اقشار دیگر جامعه را هم به سمت استفاده از تورهای اکوتوریسم جذب کند. شاید در ایران هیچ‌کدام از افراد مرفه از تورها بهره نمی‌گیرند، زیرا امکانات تورها بسیار ضعیف است. 

در حالت دوم سرمایه‌گذار باید یک منطقه بکر و مناسب را با کار کارشناسی برای شروع سرمایه‌گذاری انتخاب کند، این منطقه باید دارای چند ویژگی مهم باشد اول اینکه مکان‌یابی مناسب داشته باشد دوم اینکه سهولت دسترسی داشته باشد و سوم منطقه فصلی نباشد یعنی فقط در فصول خاصی از سال قابلیت سفر نداشته و در همه فصول جذاب باشد تا توجیه اقتصادی داشته باشد، سپس در آن منطقه یک اقامتگاه مناسب با امکانات استاندارد تاسیس کنند، همچنین چنین اقامتگاهی باید برنامه‌های ویژه‌ای برای فعالیت توریست‌ها در نظر بگیرد، در واقع نخستین ویژگی یک فعال این عرصه، فعالیت‌محور بودن است به این معنا که بتواند دلیلی برای اقامت چند‌روزه مسافران بتراشد، این برنامه‌ها دوچرخه‌سواری، اسب‌سواری، صخره‌نوردی و قایق‌سواری تا گشت‌و‌گذار در طبیعت و اکوتوریسم روستایی را شامل می‌شود.  در هر دو صورت مبالغ سرمایه‌گذاری کاملا متغیر است، اما باید بدانید که با سرمایه‌های چند میلیونی و مدیریت‌های کوچک پیشرفتی در این خصوص در کار نیست.

محلی‌هایی که همکاری نمی‌کنند

مهرابی در ادامه می‌گوید: ‌اكوتوریسم بیشتر به منابع انسانى نیاز دارد، به همین دلیل نیازى به جذب سرمایه‌گذارى‌هاى سنگین نیست و مى‌تواند فرصت‌هاى شغلى فراوانى ایجاد کند اما تجربه نشان داده که همکاری و همدلی محلی‌ها در اکثر مناطق ایران کاری مشکل و گاهی پرهزینه است، این افراد معمولا به دنبال کسب سودهای کوتاه‌مدت از گذر مسافران هستند و از این رو به جای همکاری با سرمایه‌گذاران معمولا پیش‌دستی و حتی گاهی سنگ‌اندازی می‌کنند، همکاری محلی‌های مناطق در ایران نیاز به آموزش‌های طولانی‌مدت با صرف هزینه‌های بالا دارد.

برنامه‌ریزی و سیاست نداریم

ایران با وجود داشتن جاذبه‌های گردشگری به خاطر عدم‌اتخاذ سیاست‌های موثر در این بخش، نتوانسته به سهم خود در بازار گردشگری جهان دست یابد، بنابراین مشکلات و معضلات اقتصادی و اجتماعی کشور که می‌تواند با توسعه گردشگری حل شود، همچنان باقی می‌ماند. پس ضروری به نظر می‌رسد با بررسی مشکلات و چالش‌های این صنعت، راهکارهای موثری جهت گسترش و توسعه آن اتخاذ شود. 

مهرابی هم در این مورد می‌گوید: برای رشد صنعت اکوتوریسم در کشور باید افراد متخصص در این زمینه که تحصیلات آکادمیک دارند و همچنین افراد بومی نیز ورود پیدا کنند. در‌حال‌حاضر شمار افراد متخصص در حوزه اکوتوریسم در کشور بسیار پایین است و حتی تلاشی برای توسعه و حضور افراد متخصص در این بخش صورت نگرفته است. 

جاذبه‎های طبیعت‌گردی و آثار اکوتوریستی ایران، اعم از شناخته‌شده و ناشناخته، فراوان است. امید است تا بتوانیم با ثبت آنها و ساختن مستندات از پدیده‎های بی‌نظیر و جاذبه‎های طبیعت‌گردی و اکوتوریسمی ایران، گامی هرچند کوتاه در راستای توسعه پایدار کشور برداریم. چشم‌انداز آینده صنعت توریسم ایران بدون ایجاد زیرساخت و تدوین برنامه بلند‌مدت قطعا امکان‌پذیر نخواهد بود. هرچند در این مسیر موانع بزرگی از جمله اختلافات سیاسی، فرهنگی، مذهبی و... به چشم می‌خورد، اما قطعا با انعطاف‌پذیری و فعالیت مسئولانه می‌توان به‌گونه‌ای تصمیم‌گیری کرد که منافع ملی در تمام عرصه‌ها حفظ شود.

***

سرمایه‌گذاری در گردشگری مبتنی ‌بر طبیعت، رشد فزاینده‌ای در نظام بازار جهانی گردشگری دارد. مکان‌های هدف این نوع گردشگری عمدتا پارک‌های ملی، رودخانه‌ها، ذخیره‌گاه‌های حیات‌وحش، کویرها، کوه‌ها، سیماهای طبیعی جذاب و تماشایی و مناطق بکر و دست‌نخورده است. اکوتوریسم مسئله‌ای است که باید به دقت مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد، ولی آنچه مهم است این که اکوتوریسم به‌عنوان یک صنعت و یک منبع حفاظت از طبیعت که توام با درآمد‌زایی است، مطرح می‌شود. اگر اکوتوریسم در بسیاری از شهرهای جهان به یک منبع پر‌درآمد تبدیل شده نباید تردید کرد که ناشی از برنامه‌ریزی دقیق و علمی بوده است. 

گرچه اﻫﻤﯿﺖ ﻧﺴﺒﯽ اﮐﻮﺗﻮرﯾﺴﻢ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺗﻮرﯾﺴﻢ ﺗﻮده‌ای ﯾﺎ ﺳﻨﺘﯽ ﻣﺮﺳﻮم ﻫﻨﻮز ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ اﻣﺎ در ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻓﺮﯾﻘﺎی‌ﺷﺮﻗﯽ و ﺟﻨﻮﺑﯽ، ﮐﺎﺳﺘﺎرﯾﮑﺎ، ﻫﻨﺪ، ﻧﭙﺎل، اﮐﻮادور، اﻧﺪوﻧﺰی، اﺳﺘﺮاﻟﯿﺎ و اﯾﺎﻻت‌ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﮐﺴﺐ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ. به‌طور مثال ﮐﺎﺳﺘﺎرﯾﮑﺎ در آﻣﺮﯾﮑﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﺸﺮوان ﺗﻮﺳﻌﻪ اﮐﻮﺗﻮرﯾﺴﻢ اﺳﺖ. 27 درﺻﺪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ذﺧﺎیر ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه اﺳﺖ. 

ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاران ﺗﻮﺳﻌﻪ اﮐﻮﺗﻮرﯾﺴﻢ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ‌اﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌رﯾﺰی ﺧﻮد ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی از ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﮔﻮﻧﻪ‌ﻫﺎی ﮔﯿﺎﻫﯽ ﺑﻮﻣﯽ ﮐﺎﺳﺘﺎرﯾﮑﺎ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی ﺷﯿﻮه‌ﻫﺎی ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﺟﻠﺐ ﺗﻮرﯾﺴﺖ، اکوتوریست‌های زﯾﺎدی را ﺑﺮای دﯾﺪن ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﻮﻣﯽ و ﻧﺎﯾﺎب ﺧﻮد ﺟﺬب کنند. آژاﻧﺲ ﺣﯿﺎت‌وﺣﺶ ﮐﻨﯿﺎ در ﺳﺎل1995 اعلام کرد 80 درﺻﺪ ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدی اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ ﺣﯿﺎت وﺣﺶ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در واﻗﻊ ﯾﮏ‌ﺳﻮم ﮐﻞ درآﻣﺪ ارزی ﮐﺸﻮر ﮐﻨﯿﺎ را توریست‌های ﻋﻼﻗﻪ‌ﻣﻨﺪ ﺑﻪ دﯾﺪن از پارک‌های ﺣﻔﺎﻇﺖ‌ﺷﺪه اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﯽ‌ﭘﺮدازﻧﺪ.

نمایی از بندر گناوه در استان بوشهر

نمایی از بندر گناوه در استان بوشهر

خانه‌های روستایی آستارا

روستای شیمن از توابع سوسن شهرستان ایذه در استان خوزستان