سرمایه‌گذاری در بازیافت زباله فرصتی برای بخش خصوصی

پیشرفت‌های پزشکی، افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی در کنار همه مزایایی که دارند با تبعات ناخوشایندی از جمله افزایش تولید و انباشت زباله همراه هستند. کشورهای صنعتی از جمله ایالات متحده، ژاپن و آلمان از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان زباله در دنیا هستند. آمار وزنی تولید زباله در ایران حدود 45‌هزار تن در روز است که نسبت به سطح صنعت ایران عدد بزرگی است.

حمل و انباشت زباله در طبیعت، در مناطقی نزدیک شهرها برای دفن در خاک یا سوزانده شدن در مراحل بعدی از روش‌های عمده و معمول مدیریت زباله در ایران است. این راه‌ها برای محیط‌زیست خطرناک است و باعث فرسایش خاک، آلودگی هوا، زشت‌کردن طبیعت و نامناسب شدن محیط طبیعی برای حیات وحش می‌شود. از سوی دیگر، این زباله‌ها مقادیر زیادی گاز دی‌اكسیدكربن تولید مى‌کنند و حجم زیادی شیرابه از آنها خارج می‌شود كه سبب آلودگی آب‌های زیرزمینی و خاك می‌شوند.

اما با مدیریت صحیح و نگاه سرمایه‌ای به زباله می‌توان از این مشکلات جلو‌گیری کرد. امروزه زباله و بازیافت به‌عنوان یک فرصت سرمایه‌گذاری در جهت جلو‌گیری از اتلاف منابع به شمار می‌رود. استفاده بهینه از پتانسیل‌های این بخش در سال‌های اخیر مورد توجه برخی از مسئولان و دست‌اندرکاران مدیریت شهری قرار گرفت اما همچنان نقش بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری و استفاده از پتانسیل‌های بالقوه این بخش بسیار کم رنگ است.

سوال اصلی اینجاست که برای مدیریت بهتر زباله چه می‌توان کرد؟ برای پاسخ به این پرسش بهتر است چند نکته را مرور کرد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد حدود 75 درصد از کل زباله شهری قابل بازیافت است و این یک فرصت سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی در این امر محسوب می‌شود، البته مقدار بازیافت در حال حاضر کمتر از این رقم است، آن هم با توجه به کشور‌های مختلف و سیستم مدیریتی که برای زباله اعمال می‌شود. کشور‌های سوییس (55درصد)، اتریش (49درصد)، آلمان (48درصد)، هلند (46درصد)، انگلستان (43درصد) و نروژ (40درصد) در رتبه‌های نخست جدول بازیافت زباله دنیا قرار دارند.

این آمار به مرور و با گذشت زمان حاصل شده است، به‌عنوان مثال، در کشور انگلستان میزان بازیافت زباله در سال 2000 میلادی حدود 11 درصد بوده و در سال گذشته میلادی به رقم ذکر شده رسیده که نشان می‌دهد مدیریت و برنامه‌ریزی سبب رشد معنا‌دار و قابل توجه بازیافت می‌شود. در ایران با وجود سابقه طولانی سازمان‌های محلی و قدمت تشکیل برخی از شهرداری‌ها (بیش از ۸۶ سال) به‌عنوان مسئولان مدیریت پسماندهای شهری، در این زمینه فعالیت اساسی و اصولی انجام نشده و تا دهه‌های اخیر تحولات این امر چندان محسوس و با‌اهمیت نبوده است. نرخ بازیافت زباله برای کشور ما حدود هفت تا هشت درصد است که رقم پایینی است. مشکلات گوناگونی سبب عدم توسعه این شاخص در ایران شده است.

به گفته حمیدرضا ملکی، دبیرکل اتحادیه صنایع بازیافت ایران با تصویب قانون مدیریت پسماند در سال 83 قرار شد براساس ماده 12 این قانون هر کالایی که تولید یا وارد کشور می‌شود، نیم در هزار قیمت معادل آن به صندوق ملی محیط‌زیست واریز شود، اما بعد از 10 سال نه تنها قانون مدیریت پسماند اجرا نمی‌شود، بلکه صندوق ملی محیط‌زیست هم تشکیل نشده و خطرات زیست‌محیطی زیادی برای کشور ایجاد شده، این در حالی است که یکی از شاخصه‌های توسعه کشور همین درصد بازیافت و فرهنگ مدیریت زباله است. اصولا بازیافت با این شعار اساسی آغاز می‌شود که اجازه ندهید زباله‌هایتان به مواد زائد تبدیل شود، چون مواد قابل بازیافت زباله نیستند. 

بازیافت زباله مزیت‌های زیادی دارد، از جمله جلوگیری از به هدر رفتن مواد سودمند بالقوه(ذخیره‌ای)، کاهش مصرف مواد‌خام، کاهش مصرف انرژی، کاهش آلودگی هوا حاصل از سوختن مواد و آلودگی آب‌ها حاصل از تدفین زباله‌ها در خاک به وسیله کاهش مقدار معمول زباله‌ها و کم کردن نشر گازهای گلخانه‌ای در مقایسه با تولید خالص. در ایران با وجود سود اقتصادی بازیافت، به دلیل عدم آموزش و فرهنگ‌سازی مناسب و کافی، اغلب خانواده‌ها زباله‌هایشان را تفکیک نمی‌کنند.

این درحالی‌است كه براساس نظرسنجی‌ها 90درصد آلمانی‌ها با علاقه شخصی به جداسازی زباله‌ در خانه می‌پردازند. برای تفکیک در مقصد امکانات ویژه‌ای به نام مراکز بازیافت مواد نیاز است. در این مراکز مواد بازیافتی و غیر‌قابل بازیابی دسته‌بندی و از هم جدا می‌شوند. بسیاری از فروشگاه‌ها و کارخانه‌های بزرگ در کشور‌های صنعتی به منظور تشویق شهروندان، مواد زائد مانند قوطی‌های کنسرو، بطری‌های شیشه‌ای و روزنامه‌های باطله را به منظور بازیافت از مشتری بازخرید می‌کنند. همین امر نمونه جالب دیگری است که می‌تواند در کشور ما رشد و گسترش یابد. 

پس به طور کلی برای بهبود مدیریت زباله در کشور دو امر ضروری به نظر می‌رسد، آموزش و فرهنگ‌سازی در مواجهه با مسئله مدیریت زباله و تفکیک آن و حمایت بیشتر از مدیریت زباله که می‌تواند از طرف نهاد‌های دولتی یا خصوصی صورت گیرد. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این بخش علاوه بر منافعی که به طور کلی و عمومی به جامعه می‌دهد، سود‌آوری بالایی را هم به همراه دارد. بنابراین لزوم توجه بخش‌خصوصی به سرمایه‌گذاری در این بخش بیش از‌پیش احساس می‌شود.