خطرناک، پول ساز انرژی زا

«نوشابه برای بدن سم است». این جمله را سال هاست که می شنویم، تقریبا از همان زمانی که فقط نوشابه های شیشه ای در دسترس مان بود و برای باز کردن درشان حتما به یک دربازکن نیاز داشتیم و خبری از قوطی های خوش رنگ و خوش طرح نبود.

اما این جمله هشداردهنده صرفا مختص یک منطقه خاص نیست. تقریبا از زمان تولید نوشابه و بعدها نوشیدنی های انرژی زا، تحلیلگران و متخصصان در تلاشند که به مردم یا همان مصرف کنندگان بگویند «نوشابه ها و نوشیدنی های انرژی زا به خاطر حجم شکر و کافئینی که در ترکیبات خود دارند، از جهات مختلف برای بدن مضر هستند و مصرف آنها به خصوص برای کودکان توصیه نمی شود.»

عده ای حتی معتقدند مصرف این قبیل نوشیدنی ها باید به صورت کلی قدغن شود یا از تولید آنها، به خصوص نوشیدنی های انرژی زا، جلوگیری به عمل آید. این بحث ها مدت هاست که هم به صورت مکتوب در نشریه های چاپی و اینترنتی تخصصی سلامت و بهداشت بدن انسان مطرح می شود و هم نقل بسیاری از تریبون های نه چندان تخصصی دنیای مجازی و دست آخر سوژه داغ شبکه های محبوب اجتماعی است؛ نمونه اش ویدئوهای بی شماری است که به صورت عملی نشان می دهد چه مقدار شکر در یک قوطی نوشابه یا نوشیدنی انرژی زا وجود دارد و قاعدتا پیامش این است که تا چه اندازه می تواند روی بدن انسان تأثیر منفی داشته باشد.

با تمام این اوصاف، نوشیدنی های انرژی زا به گفته یورومانیتوز اینترنشنال در سال گذشته فروشی بالغ بر 38/2 میلیارد یورو داشته و در سال 2020 به 53/4 میلیارد یورو می رسد. این 40درصد افزایش فروش باوجود هشدارهایی است که نسبت به کافئین، تائورین و سایر ترکیبات موجود در این نوشیدنی های مضر برای سلامت انسان گوشزد شده است.

ایالات متحده با فروش 12/4 میلیارد یورویی بزرگ ترین بازار نوشیدنی های انرژی زا در سال 2015 را به خود اختصاص داد. منطقه آسیا  اقیانوسیه با 10/1میلیارد یورو و اروپای غربی با 7/3 میلیارد یورو فروش در رده های بعدی قرار می گیرند. نوشیدنی های انرژی زا سال گذشته در آمریکای  لاتین، فروشی بالغ بر 3/8 میلیاردیورو، در خاورمیانه و آفریقا 1/8میلیارد یورو و در اروپای شرقی 5/1میلیارد یورو داشته اند.

پیش بینی  می شود که تمام مناطق دنیا تا سال 2020 فروش زیادی در بازار نوشیدنی های انرژی زا داشته باشند. چین در این میان با دو برابر افزایش فروش از 6میلیارد دلار در حال حاضر به 4/12میلیارد دلار در سال 2020 خواهد رسید. اگر وضع به همین منوال پیش برود احتمالا چین تا سال 2025 ایالات متحده، بزرگ ترین مصرف کننده نوشیدنی های انرژی زا را پشت سر خواهد گذاشت.

اما واقعا دلیل رشد و گسترش این بازار باوجود تمام تبلیغات منفی که علیه آن می شود، چیست. عده ای دائماً درصددند مصرف کنندگان را نسبت به مضرات و خطرات ناشی از این نوشیدنی ها آگاه کنند اما از سویی دیگر نام کمپانی های تولیدکننده  این نوشیدنی ها، از آنجایی که تقریبا همه جا در معرض دیدمان قرار می گیرند، به بخشی جدانشدنی از حافظه ما پیوسته اند.

هاوارد تلفورد، تحلیلگر ارشد نوشیدنی ها در شرکت تحقیقات بازار یورومانیتور اینترنشنال می گوید: «در بازار امروز می گویند نوشیدنی های غیرالکلی که ما مصرف می کنیم، بهمان انرژی می دهد و آرام مان می کند.»

این دقیقا همان چیزی است که انسان خسته و آشفته امروز به آن نیاز دارد. استراتژی قوی تبلیغاتی این کمپانی های تولیدکننده نوشیدنی های انرژی زا آنها را تا این درجه از شهرت و محبوبیت رسانده و راز ترکیبات جادویی محصولات شان مقاومت مصرف کنندگان را در مقابل شان پایین آورده است.

تلفورد می گوید جدای جوان ها که جزو مصرف کنندگان اصلی این نوشیدنی ها به حساب می آید، شمار مصرف کنندگان مسن تر هم افزایش یافته است. یکی از ترفندهای کمپانی ها برای جذب مصرف کنندگان سن بالاتر تولید نوشیدنی های انرژی زا در طعم های مختلف بوده است. اما جوانان همچنان مصرف کننده های اصلی نوشیدنی های انرژی زا هستند.

ورود این نوشیدنی ها به بازار در 10سال گذشته با شعارهای تبلیغاتی وسوسه انگیز یکی از کارخانه های پیشرو، «ردبول» همان چیزی را به مصرف کنندگان جوان می دهد که می خواهند. حالا نوشیدنی های انرژی زا جزئی از سبک زندگی جوانان نسل هزاره یا ایگرگ شده است. قرار بود به مردم بال پرواز دهند.

بدون شک چنین ادعایی انسان قرن 21 را به شک و تا حد زیادی به کنجکاوی وا می دارد. نوشیدنی هایی به بازار آمدند که تولیدکنندگانش ادعا می کردند کارکرد ذهن و بدن انسان را افزایش می دهد؛ با تاکید بیشتر روی کارکرد ذهن. برای انسان مصرف کننده قرن 21 این شعار، شعار وسوسه کننده ای است. در هجمه ترافیک انسانی، ماشینی و اطلاعاتی ابزاری که بتواند ذهن را تقویت کند و به حالتی فراتر از حالت عادی خود برساند، بدون شک برای انسان جذاب خواهد بود.

نوشیدنی های انرژی زا از همان ابتدای تولید و پخش شان در سرتاسر دنیا که در آمریکا به دهه 90 میلادی برمی گردد، از سوی متخصصان و دانشمندان مورد انتقاد قرار گرفتند. شاید بتوان گفت به خاطر ادعای تبلیغاتی شان در مقایسه با برندهای موفق نوشابه ، بیشتر مورد بررسی و موشکافی دقیق علمی قرارگرفتند. شاید هم به سادگی این ویژگی عصر تکنولوژی است که تمام محصولات خودش را بلافاصله زیر ذره بین می گیرد.

در چین درست مثل ایالات متحده و تقریبا هر جایی که نوشیدنی های انرژی زا در بازارش موجود است، خطر اعمال محدودیت های قانونی برای مصرف این نوشیدنی ها و بالطبع کاهش فروش آنها وجود دارد. در لیتوانی و لتونی فروش نوشیدنی های انرژی زا برای نوجوانان زیر 18 سال قدغن و برای بازار هم محدودیت هایی اعمال شده است.

در استونی، بنیاد دولتی توسعه سلامت کمپینی را برای هشدار دادن نسبت به خطرات بهداشتی احتمالی ناشی از مصرف نوشیدنی های انرژی زا از جمله ایست قلبی راه انداخته است. کشورهای دیگری مثل هلند و بریتانیا هم روی قوطی نوشیدنی های انرژی زا برچست هشدار تعبیه کرده اند که می گوید مصرف این نوشیدنی ها برای زنان باردار و نوجوانان زیر 16 سال مضر است.

اروگوئه در آمریکای لاتین واردات نوشیدنی های انرژی زا را به خاطر حجم بالای کافئین آن قدغن کرده است. تلفورد معتقد است بازار نوشیدنی های انرژی زا توانسته با نوآوری نه تنها مشتریان خود را حفظ کند، بلکه به تعدادشان بیفزاید، اما آنچه تا اینجا مصرف کنندگان نوشیدنی های انرژی زا را به این بازار وفادار نگه داشته، عواملی است که در ادامه مقاله به آن اشاره می کنیم.

کافئین، فرمول جادویی

فرق این نوشیدنی ها با نوشابه ها فقط در حجم مواد تشکیل دهنده آنهاست؛ در واقع میزان شکر و کافئین بیشتر موجود در آنها. ادعای کمپانی های تولید کننده این نوشیدنی ها یا همان شعار تبلیغاتی شان، «تقویت هوشیاری و آگاهی ذهن» از همین میزان کافئین موجود در آنها نشات می گیرد.

به گفته گروهی از دانشمندان دانشکده پزشکی جان هاپکینز، کافئین موجود در برندهای مختلف نوشیدنی های انرژی زا به صورت کلی از 50میلی گرم شروع می شود و به 505 میلی گرم در یک شیشه یا قوطی می رسد.

کافئین یکی از افزودنی های طبیعی و رایج در دنیاست و بسیاری از مصرف کنندگان آن معتقدند کافئین می تواند بدون اینکه آسیبی وارد کند، در کوتاه ترین زمان ممکن انرژی به بدن برساند. خب بدون شک این تصور به اشتباه در ذهن این دسته از مصرف کنندگان به وجود آمده است.

به گفته دپارتمان پزشکی دانشگاه ماساچوست آمریکا و آکسفورد انگلیس، کافئین می تواند فشار خون را بالا ببرد، خواب را مختل کند و وضعیت روحی فرد را به هم بریزد. مصرف زیاد کافئین هم می تواند در مصرف کننده تپش قلب به وجود بیاورد.

توهم بازپروری ذهن

با توجه به حجم مصرف کنندگان نوشیدنی های انرژی زا، باید این پرسش را مطرح کرد که واقعا در زندگی های ما چه اتفاقی دارد رخ می دهد که تا این اندازه به آنها وابستگی داریم؟ آیا صرفا به خاطر تأثیری است که می گویند روی عملکرد ذهن مان دارد؟ یا بهتر است بگوییم که آیا واقعا این نوشیدنی ها باعث تقویت عملکرد ذهن می شوند؟

پاسخ منفی است، چرا که تحقیقات علمی نشان می دهد نوشیدنی های انرژی زا در مقابل مصرف نوشیدنی هایی چون لیموناد بدون شکر، هیچ تأثیر مثبت ویژه ای روی تمرکز، منطق و توانایی افراد ندارند.

همین ادعای علمی درباره تأثیر نوشیدنی های انرژی زا روی بدن ورزشکاران که در سال های اخیر در مصرف این قبیل نوشیدنی ها پیشتاز بوده اند و حتی در تبلیغات برندهای معروف شان هم مشارکت داشته اند، هم صدق می کند. دانشمندان می گویند مصرف نوشیدنی های انرژی زا تأثیری روی بهبود عملکرد ورزشکاران ندارد.

دانشمندان حتی معتقدند مصرف نوشیدنی های انرژی زا در محل کار هم، به خاطر اختلالی که در سیستم خواب مصرف کنندگان به وجود می آورد، عاقلانه نیست.

هشدار سازمان بهداشت جهانی

سازمان بهداشت جهانی سال گذشته نامه ای هشدار دهنده در رابطه با خطرات ناشی از مصرف نوشیدنی های انرژی زا در میان جوانان، به خصوص از زمانی که مشخص شد 68درصد افراد بزرگسال در سرتاسر دنیا مصرف کننده جدی این نوشیدنی ها محسوب می شوند، منتشر کرد.

این سازمان به منظور کاهش خطرات ناشی از نوشیدنی های انرژی زا، در نامه ای خطاب به نهادهای مسئول در کشورهای مختلف نکاتی را گوشزد کرده است:

برای میزان کافئین مورد استفاده در نوشیدنی های خود سقف تعیین کنید.

برای مصرف کنندگان محدودیت سنی در نظر بگیرید.

به بهیاران و پرستاران آموزش دهید چطور اوردوز ناشی از مصرف نوشیدنی های انرژی زا را تشخیص دهند و آن را درمان کنند.

بیمارانی را که سابقه مصرف دائمی و مفرط نوشیدنی های انرژی زا دارند، تحت مراقبت جدی قرار دهید.

به کمپانی های تولیدکننده نوشیدنی های انرژی زا هشدار دهید که نسبت به شیوه بازاریابی محصولات خود مسئولانه تر رفتار کنند.

به تحقیق درباره تأثیرات منفی نوشیدنی های انرژی زا بر جوانان و انتشار اطلاعات و یافته های به دست آمده از تحقیقات ادامه دهید.

ارتباط با نویسنده: Azadehetehad@gmail.com