برشی کوتاه از سهم بخش خصوصی

هیات وزیران در جلسه مورخ 17 دی ماه 1385 بنا به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های امور اقتصاد و دارایی و ارتباطات و فناوری اطلاعات و به منظور اجرای سیاست‌های کلی اصل (44) قانون اساسی، ابلاغیه مقام معظم رهبری، در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات و احکام مندرج در برنامه چهارم توسعه و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی، چارچوب کلی نحوه واگذاری شرکت‌های مخابراتی قابل واگذاری را تصویب کرد که این مصوبه حدود 45 روز بعد، جهت اجرا ابلاغ شد.

براساس مصوبه دولت مقرر شد شرکت‌های مخابراتی به صورت یکپارچه و در قالب واگذاری سهام شرکت مادرتخصصی مخابرات ایران، در فرآیند خصوصی‌سازی قرار گیرند. 

انتظار همگان بر این بود با ابلاغ این سیاست‌ها شاهد شکوفایی بخش خصوصی در حوزه زیرساخت، مخابرات و اینترنت باشیم. اما تا حدودی امیدها نسبت به روند خصوصی‌سازی، به ناامیدی تبدیل شد. مخابرات ایران با همان ترکیب - فقط با تغییر نام - به عنوان بخش خصوصی معرفی شد. زیرساخت دولتی ماند و حوزه اینترنت با وجود فعالیت چندین شرکت خصوصی اما مدیریت و گلوگاه آن همچنان در ید بخش دولتی ماند. با نگاهی گذرا به فعالیت‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران می‌توان به خوبی جایگاه بخش خصوصی در حوزه مخابرات کشور را مورد ارزیابی قرار داد. 

مخابرات (تلفن ثابت)

در حوزه تلفن ثابت تعداد شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات بسیار اندک و بعضا به تعداد انگشت‌های یک دست هم نمی رسد. در این حوزه مخابرات تنها یکه‌تاز میدان بوده و شرکت‌های دیگر به دلیل هزینه‌بر بودن یا فعالیت ندارند یا در شرف واگذاری تجهیزات باقی مانده خود به مخابرات هستند. البته مسئولان مخابرات مدعی اند که این شرکت خصوصی است، اما دیگران واژه خصولتی را برای مخابرات انتخاب کردند. 

مخابرات، شبکه کابلی فیبرنوری

شرکت‌های تولیدکننده کابل فیبرنوری در کشور تنها سه شرکت هستند که بزرگ‌ترین آنها شرکت کارخانجات مخابراتی شهید قندی است. در حال حاضر ظرفیت کابلی کشور 12 هزار کیلومتر بوده که 10 هزار کیلومتر آن توسط این کارخانه و مابقی توسط دو شرکت دیگر تامین می‌شود. وزارت ارتباطات نیاز کابلی کشور را 25 هزار کیلومتر عنوان کرده که به گفته بخش خصوصی مابقی این نیاز از خارج تامین می‌شود. 

مخابرات، حوزه اینترنت پرسرعت  (ADSL)

در این حوزه تعداد شرکت‌های دارای پروانه حدود 11 شرکت هستند که کمتر از این تعداد فعالیت گسترده دارند. مهم‌ترین شرکت‌های این حوزه، پارس‌آنلاین، شاتل، آزادنت، داتک و آسیاتک است. مخابرات نیز در این حوزه فعالیت چشمگیری دارد.

با توجه به اینکه شرکت‌های این حوزه باید تجهیزات خود را در مخابرات نصب و از این طریق خدمات خود را ارائه دهند، عمدتا در توسعه شبکه خود بعضا با دست‌اندازی‌هایی از سوی مخابرات مواجه می‌شوند. مخابرات با داشتن تمامی تجهیزات و امکانات مورد نیاز توانسته مشتریان این شرکت‌ها را به مرور به سمت خود جذب کند. 

حوزه تجهیزات ماهواره و فناوری‌های برتر

این حوزه به دلیل حساسیت‌های موجود هرچند با نام‌های بخش خصوصی مطرح می‌شود، اما عمده این شرکت‌ها توسط نهادهای نظامی مدیریت می‌شوند. شرکت‌هایی مانند زعیم، صنایع الکترونیک شیراز، صنام و صا ایران از مهم‌ترین شرکت‌های این حوزه به حساب می‌آیند. 

اپراتورهای مخابراتی

سه شرکت همراه اول، ایرانسل و رایتل به عنوان مهم‌ترین شرکت‌های خصوصی حوزه اپراتوری تلفن همراه محسوب می‌شوند. البته شرکت تالیا به عنوان یک اپراتور البته با مدیریت مخابرات ایران نیز مطرح است اما تا کنون نتوانسته سهم چندانی در میان مشترکان تلفن همراه داشته باشد.

سه شرکت یاد شده اعضای هیات مدیره شان عمدتا از مدیران مخابراتی و دولتی هستند. اپراتور دیگری تحت عنوان کنسرسیوم ایرانیان نت - اپراتور چهارم !  که مشخص نیست از چه منظر اپراتور چهارم به حساب می‌آید- نیز وجود دارد که اعضای هیات مدیره آن باز از میان نیروهای دولتی و نظامی است. 

حوزه IPTV

این حوزه به دلیل انحصاری بودن خدمات و داده‌ها تنها در اختیار مخابرات ایران، صداوسیما و کنسرسیوم ایرانیان نت است. 

تجهیزات مخابراتی (دکل، آنتن، سوئیچ و...)

مجموع شرکت‌هایی که در این حوزه تحت عنوان سندیکای صنعت مخابرات شناخته می‌شوند، به دو گروه خصوصی و شبه خصوصی تقسیم‌بندی می‌شوند. زیرا در میان اعضای این گروه شرکت‌هایی هستند که اعضای هیات‌مدیره آن را نمایندگان بخش‌های دولتی یا نظامی تشکیل می‌دهند. تعداد شرکت‌های فعال در این حوزه با توجه به واردات قابل توجه ایران از چین و ورود برندهایی مانند هووآوی، زایکسل و ZTE کار را برای فعالیت شرکت‌های داخلی دشوار کرد. 

در دیگر حوزه‌ها از جمله شرکت‌هایی که خدمات تلفن بین‌الملل یا شرکت‌های ISP  به دلیل فعالیت‌های مخابرات و همچنین شرکت‌هایی که دارای پروانه PAP هستند، آنقدر محدود شده که عمدتا یا ورشکست شده یا از گردونه بازار خارج شده اند.  با مروری بر حوزه فعالیت‌های گوناگون و نحوه ورود و فعالیت  شرکت‌ها به خوبی می‌توان تصویری نسبتا روشن از سهم بخش خصوصی - به معنای واقعی کلمه - ترسیم کرد. بنابراین، تنها با حضور در بازار می‌توان رقمی نزدیک به واقعیت را به دست آورد.