باغی از سرمایه و دانش

باغ‌های گیاه‌شناسی در همه جای دنیا به‌عنوان یکی از مراکز آموزشی، علمی و در برخی موارد برای تفریح مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. در این‌گونه باغ‌ها تمام گونه‌های گیاهی بومی منطقه، کشور و حتی برخی کشورهای دیگر در سطح معقولی معرفی می‌شوند. نخستین باغ گیاه‌شناسی خصوصی ایران که به گفته بنیانگذار آن پیش از آنکه بخواهد اهداف انتفاعی را دنبال کند به فکر احیا و ارتقای فرهنگ حفظ محیط‌زیست بوده، باغ اورس است.

این باغ در کیلومتر 10 جاده شاهرود – مجن در استان سمنان فضایی جدید و لذت‌بخش را برای آشتی دوباره مردم با طبیعت و محیط‌زیست با سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی مهیا کرده است. بیش از 5500 اصله نهال از 150 گونه درختی و درختچه‌ای در این باغ کاشته شده است که از این حیث یک باغ بوتانیک محسوب می‌شود.

سرمایه‌گذاری در احداث چنین پروژه‌هایی می‌تواند هم در زمینه‌های آموزشی و هم زیست‌محیطی تاثیر بسزایی داشته باشد. از نمونه‌های مشابه خارجی این‌گونه باغ‌ها می‌توان به باغ کیو در انگلستان یا باغ بوجا در کانادا اشاره کرد. البته این باغ‌ها از شهرت و تفاوت بیشتری برخوردار هستند. پیست دوچرخه‌سواری، زمین‌های ورزش و بازی، رستوران، همچنین استفاده بازدید‌کنندگان از میوه‌ها، سبزیجات و صیفی‌جات ارگانیک این‌گونه باغ‌ها از مزایای منحصربه‌فرد آنها به شمار می‌آید.

آنچه در زیر می‌خوانید گفت‌وگوی«فرصت امروز» با دکتر امیرحسین ولیان درخصوص شرایط و چگونگی سرمایه‌گذاری در راه‌اندازی باغ گیاه‌شناسی در ایران است. ولیان که خود پزشک عمومی است به‌عنوان یکی از فعالان محیط‌زیست در ایران شناخته می‌شود و از سرمایه‌گذاران و بنیانگذاران باغ اورس به شمار می‌آید.

***

درخصوص باغ اورس و شرایط کنونی آن توضیح دهید.

فضای این باغ شش هکتار درنظر گرفته شده و فاز اول (5/4 هکتار) آن به‌صورت باغ گردشگری مورد بهره‌برداری قرار گرفته است و فاز دوم هم (5/1 هکتار) به‌صورت واحدهای ویلایی و سوییت‌هایی ساخته خواهد شد که در اختیار گردشگران قرار بگیرد. همچنین تاسیس کتابخانه یا سالن مطالعه، کلاس‌های آموزش هنر در محیط طبیعت، فروشگاه صنایع‌دستی با قیمت تمام‌شده برای حمایت از صنعتگران صنایع‌دستی استان و کشور و. . . از جمله برنامه‌هایی است که به‌زودی در این مکان به اجرا درخواهد آمد.

هدف شما از راه‌اندازی باغ گیاه‌شناسی چه بوده است؟

این باغ صرفا برای گیاه‌شناسی نیست بلکه باید به‌عنوان یک باغ گردشگری از آن یاد کرد. در واقع خدمات ‌رفاهی و گردشگری در اینجا وجود دارد اما در کنار آن دیدگاه‌های زیست‌محیطی به منظور ارتقای فرهنگ عمومی نسبت به فضای‌سبز و محیط‌زیست حاکم است، به همین سبب با توجه به اقلیم منطقه سعی شده است حداکثر گونه‌های گیاهی هم جمع‌آوری شود.

با توجه به اقلیم متنوع و برخی از پوشش‌های گیاهی منحصــربه‌فرد ایران و پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های درونی کشور، آیا موارد مشابه این‌چنینی می‌تواند در کشور فرصت اشتغال‌زایی و سرمایه‌گذاری داشته باشد؟

بخش دولتی در این زمینه فعالیت‌هایی انجام داده است اما همچنان هم نیاز است توجه بیشتری به این‌گونه فرصت‌ها شود، از نظر کارشناسی نیاز است حداقل در هر استان کشور یک باغ گیاه‌شناسی به منظور بازدید دانش‌آموزان و دانشجویان و انجام فعالیت‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی در این خصوص به علاوه گذران اوقات فراغت، فعالیت کند.

روش‌های درآمدزایی و سودآوری در احداث باغ گیاه‌شناسی چگونه است؟

یکی از روش‌های درآمدزایی می‌تواند درآمد حاصل از بازدیدکنندگان باشد که این امر نیازمند ارتقای فرهنگ گیاه‌شناسی است. متاسفانه آشنایی مردم با گونه‌های گیاهی بسیار اندک است که تقریبا می‌توان گفت در فرهنگ عمومی کشور شناخت درختان آنقدر ضعیف است که اگر کسی در ایران آمار بگیرد متاسفانه متوسط انواع درختانی که مردم بتوانند معرفی بکنند به 10 نوع هم نمی‌رسد. دانشگاه‌ها، مدارس، مراکز آموزشی، سازمان‌های تخصصی مثل سازمان جنگل‌ها و مراتع و شهرداری‌ها متاسفانه هیچ‌گاه به قدر ضرورت روی آموزش فعالیت موثری نداشته‌اند. به‌عنوان مثال در تهران پارک‌های متعدد و خوبی داریم، ولی تنها در چند مورد از آنها نام درختان، کنار درخت نوشته شده است.

برای انجام این فرهنگ‌سازی و ایجاد تمایل چه باید کرد؟

بنده قبل از احداث باغ اورس، بنیانگذار و دبیر دیده‌بان جنگل‌های شاهرود بودم و فعالیت‌های زیست‌محیطی شایان توجهی در محدوده شهرستان شاهرود انجام داده‌ایم که مهم‌ترین آن حفظ جنگل ابر در برابر تاراج احداث یک جاده غیرضروری و رانت‌خوارانه بود. در راستای فرهنگ‌سازی و ارتقای دانش گیاه‌شناسی اخیرا برای مدارس بازدید از باغ اورس را به‌صورت رایگان برقرار کردیم تا در حین بازدید فرد راهنما مثل یک کلاس درس علوم، مبانی کلی محیط‌زیست را به دانش‌آموزان آموزش دهد. همچنین در چند مدرسه گلکاری و درختکاری را توسط کودکان شروع کردیم. متاسفانه مدارس به این موضوع اهـمیت نمی‌دهند. اگر بچه‌ها خودشان با شوق و علاقه‌ای که دارند گل بکارند، درخت بکارند، گیاهی را سبز کنند و از آن مراقبت کنند، در تمام عمرشان توجه ویژه‌ای به همه گیاهان و فضای‌سبز خواهند داشت. آموزش و فرهنگ‌سازی تا این حد می‌تواند ساده باشد منتهی ارتباط واقعی فیزیکی کودکان با طبیعت نباید قطع شود.

برای احدث یک باغ گیاه‌شناسی مقدمات کار و نیازهای اولیه از نظر تهیه و جمع‌آوری بذور گیاهی، آماده‌سازی شرایط اقلیمی و نحوه نگهداری چیست؟

قبل از هر چیز به داشتن یک سایت با یک طراحی مطلوب که بتواند فضاهای مختلف را برای گیاهان متعدد و متنوع پیش‌بینی کند نیاز داریم سپس بعد از تعیین مکان و در نظر گرفتن شرایط اقلیمی باید گیاهانی را که سازگار با اقلیم منطقه هستند انتخاب کرد به علاوه از گیاهان چندساله آماده هم در دیگر اقلیم‌ها بهره برد، مثلا در باغ گیاه‌شناسی اورس؛ گیاهان کوهستانی، گیاهان جنگلی و گیاهان مناطق کویری وجود دارد. البته شاهرود شاید از معدود شهرهای ایران هست که هم جنگل‌های هیرکانی، هم پوشش درختان و جنگل‌های اورس در دامـــنه‌هــای جنوبی البرز، هم پوشش گیاهـــی منطــقه تورانی و همچنین کویرها و ماسه‌زارهـای جنـوب را که تا دامنـه کویرمرکـزی ادامه پیـدا می‌کند داراست.

هزینه احداث یک باغ گیاه‌شناسی به علاوه تعداد نیروی انسانی مورد نیاز برای فعالیت چقدر است؟

هزینه‌ها با توجه به حجم و گستردگی کار بسیار متفاوت است، اما در مجموع این مورد خیلی نزدیک به باغداری است. در باغداری به دلیل اینکه از یک، دو یا چند گونه رایج استفـاده می‌کنیم، هزینه‌ها کمتر است. اینجا به دلیل تنوع زیاد و به دلیل تهیه اقلام مختلفی که وجود دارد هزینه‌ بیشتر می‌شود. همچنین نگهداری آنها زحمت بیشتری دارد ولی درنهایت هزینه آن شاید حدود دو برابر احداث یک باغ میوه باشد. به علاوه سایر موارد جانبی مانند پیست دوچرخه‌سواری، زمین‌های ورزش و بازی، رستوران یا ویلا برای سکونت و... موارد مکملی است که باید برآورد هزینه جداگانه‌ای داشته باشد.

پیشنهاد شما به سرمایه‌گذاران علاقه‌مند در این بخش چیست؟

درواقع می‌توان گفت بازهم پیشنهاد من در این زمینه بیشتر درخصوص جنبه‌های آموزشی است و در وهله اول متوجه مدیران و تصمیم‌گیرندگان بخش آموزش از سطح دبستان یا پیش‌دبستانی می‌شود که باید به سرمایه‌گذاری در حوزه فرهنگ شناسایی فضای‌سبز اقدام کنند. باغ گیاه‌شناسی یک نمونه بارز فضای سبز شناسنامه‌دار است، اگر به‌طور پیوسته از سوی مراکز آموزشی بازدیدکننده مراجعه کنند در آن صورت باغ‌ گیاه‌شناسی این‌چنینی می‌تواند بازدهی اقتصادی هم داشته باشد. به نظر من اگر بخش‌خصوصی بخواهد صرفا باغ گیاه‌شناسی احداث کند زمانی می‌تواند موفق باشد که امکانات تفریحی آن را هم به‌طور کافی تدارک ببیند. به‌عنوان مثال باید امکاناتی همچون برکه، آبشار، آلاچیق، کافی‌شاپ، رستوران و فروشگاه تعبیه کند که بتواند در واقع به‌صورت مجموعه کامل تفریحی در کنار بخش علمی گیاه‌شناسی به کار خود ادامه دهد.

دولت و مردم چگونه می‌توانند از چنین طرح‌های منحصربه‌فردی حمایت کنند؟

درخصوص این مورد برای سرمایه‌گذاری نخستین نکته این است که بخش‌خصوصی باید روی پای خود بایستد و دل بستن به شعارها و وعده‌ها چندان پشتوانه محکمی محسوب نمی‌شود، از طرفی هم نمی‌شود همه مشکلات را به گردن دولت انداخت و انتظار داشت دولت همه کارها و وظایف را به عهده بگیرد. در حقیقت اگر ما بخواهیم کاری را انجام دهیم دولت هم آن کار را به ناچار انجام می‌دهد. کافی است که ما کارمان را درست انجام دهیم و با افکار عمومی ارتباط خوبی برقرار کنیم. مسلما در میان مسئولان دولتی هم این دیدگاه وجود دارد که وقتی مجموعه‌ای می‌تواند از نظر آموزشی و علمی کارآمد باشد، از آن حمایت کنند. این حمایت‌ها هم از اختصاص زمین و سهولت در اهدای مجوز گرفته تا پرداخت وام‌های کم‌بهره و طولانی‌مدت می‌تواند باشد. مطمئنا مردم ما هم طبیعت‌دوست هستند و با ارائه آموزش‌های زیست‌محیطی به ارزش و بهای محیط‌زیست بیش از پیش پی خواهند برد که امیدواریم با سرمایه‌گذاری در حوزه آموزش، پروژه‌هایی چون باغ اورس هم به بازده اقتصادی برسد کمااینکه مردم شاهرود با استقبال خود نشان دادند ارتباط مردم با طبیعت به منظور دستیابی به لذت و آرامش همچنان برقرار است.