گزارش «فرصت امروز» از بازار بازی های فکری در ایران / بازاری پر و پیمان در انتظار سرمایه گذار

بازار بازی های فکری، بازی هایی که مخاطبان و مشتریانش اغلب کودکان هستند؛ کودکانی با جمعیت چند ده میلیونی در ایران. اما آنچه از بررسی این بازار به دست می آید، عدم ساماندهی درست این بازار است.

بازاری بکر و دست نخورده که حتی صنف مستقلی ندارد و آمار و ارقامی که کارشناسان، تولیدکنندگان و مسئولان صنفی اعلام می کنند، گاه در تناقض با یکدیگر قرار می گیرند. اما آنچه در این بازار دارای اهمیت است، وجود بسترهای بکر برای تولید و سرمایه گذاری است.

واردات عمده ای هم در این زمینه نداریم و آمار 15درصدی سال 94 از ظرفیت های گسترده برای تولید داخلی نشان دارد. در این گزارش در گفت وگو با مسئولان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و مسئولان صنفی مرتبط با این حوزه به بررسی این بازار پرداخته ایم.

روند رو به رشد بازی های فکری

محمدحسین فرجو، دبیر شورای نظارت بر اسباب بازی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با اشاره به آماری در مورد واردات بازی های فکری می گوید: آمار واردات بازی های خلاقانه، فکری و آموزشی در سال 94، به 15درصد رسید که این آمار در سال 81 زیر یک درصد بوده است. این به آن معناست که این حوزه آرام آرام در اثر ترویج افراد، شرکت های تولیدکننده و مراکز آموزشی به خصوص مدارس غیرانتفاعی جای خود را در بازار ایران باز کرده است.

وی همچنین با اشاره به آمار جهانی در این زمینه اضافه می کند: به طور میانگین سالانه مصرف اسباب بازی برای هر فرد در کشورهای جهان حدود 34دلار است که این رقم در برخی کشورها تا 300دلار نیز مشاهده شده است. در ایران نیز مصرف سالانه اسباب بازی برای هر فرد حدود 5دلار است.

در شش ماهه نخست سال 95 مجموعا 134پرونده ثبتی و تولیدی داشته ایم که از این تعداد پرونده، 51مورد مربوط به ثبت بازی های فکری بوده است. فرجو با بیان این جملات می افزاید: از نظر تعداد واحدهای تولیدی در حوزه سرگرمی های فکری می توان گفت حدود 20واحد تولیدی در این زمینه فعال هستند که روند تولید داخلی و واردات در کشور به تدریج در حال گذر به بحث صادرات است.  برخی از شرکت های ما توانسته اند به کشورهایی نظیر ترکیه و آسیای میانه بازی های فکری صادر کنند.

البته این آمار رقم قابل توجهی نبوده است؛ به طور مثال با تیراژ 350 تا 5هزار قطعه این صادرات صورت گرفته است. در بخش بازی های فکری، کمتر شاهد قاچاق بوده ایم زیرا تعرفه اسباب بازی بسیار پایین است (حدود 26درصد) بنابراین دلیلی برای اینکه واردکننده بخواهد ریسک این کار را بپذیرد، وجود ندارد.

وی همچنین اضافه می کند: در مورد مواد اولیه نیز 80 تا 90درصد مواد مورد استفاده در این صنعت، تولید داخلی است و ما نیازی به واردات این گونه مواد برای تولید بازی های فکری نداریم، مگر در برخی از کالاها مانند کاغذهای مقوایی که از اندونزی و مالزی وارداتی صورت می گیرد.

محتوای فکری ها و بازار بکر و دست نخورده

اینکه بازی های فکری تا چه اندازه واقعا فکری محسوب می شوند سوالی است که به ذهن هر خواننده ای خطور می کند؛ محمدحسن سلام زاده، سرپرست مرکز سرگرمی های سازنده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در این رابطه به «فرصت امروز» می گوید: منظور از بازی های فکری بازی هایی است که سطحی از آموزش را دربر دارد یا ترویج یک تفکر در آنها گنجانده شده است. این گروه بازی ها سرگرمی های سازنده محسوب می شوند و در کنار اینها سرگرمی ها و بازی های فکری نیز وجود دارند که جزو بازی های فکری و سرگرمی هستند.

وی اضافه می کند: موضوع دیگری که در این بازار قابل تامل است مربوط به تناسب یا عدم تناسب بازی های فکری با فرهنگ بومی ایران است چون بازی های فکری نباید تفکر غیرفرهنگی را در کودکان ترویج کنند به همین جهت تمام نمونه های وارداتی مناسب بازار ایران نیستند، این گونه بازی ها باید بومی سازی شوند و اینکه مناسب با هر سنی مفاهیم کلی آموزش گنجانده شود. عدم شناخت فرهنگ داخلی بزرگ ترین آسیب این حوزه محسوب می شود.

به همین منظور باید بازی های وارداتی با طراحی های مجدد در کشور تولید شوند تا بتوان مانع تاثیرات مخرب روحی این بازی های فکری در کودکان شد. بازار طراحی و تولید بازی های فکری بازاری بکر است زیراکه تولید در این بخش محدود و دست نخورده باقی مانده است.

سلام زاده در ارتباط با حجم تولید بازی های فکری در کشور می گوید: در ایران سالانه حداکثر 50هزار محصول در زمینه بازی های فکری تولید می شود که برای تولید این رقم فضایی در حدود حداقل هزار متر مورد نیاز است.

بازیگران بازار بازی های فکری در ایران

تولید اسباب بازی در ایران بسیار محدود است و صنعتی به نام صنعت اسباب بازی در ایران وجود ندارد اما بازار پر و پیمانی دارد و سرگرمی های فکری نیز بخشی از این بازار محسوب می شوند. سلام زاده با بیان این جملات می گوید: تیراژ تولید شرکت های معتبر تولیدکننده در این بخش سالانه به 5هزار عدد محصول می رسد و تولیدکننده های کوچک نیز چیزی حدود هزار عدد در سال تولید دارند. در این حوزه مواد اولیه مختلفی استفاده می شود که پلاستیک و چوب از این قبیل هستند.

پلاستیک مورد نیاز این بخش در کشور تولید می شود اما موادی مانند چوب و پارچه وارداتی هستند. در مورد واردات چوب به دلیل نداشتن جنگل کاری های صنعتی واردات ترجیح داده شده است زیرا با قطع بی رویه درختان برای تامین ماده اولیه قطعا جنگل ها از بین می روند. چوب وارداتی معمولا از کشورهایی مثل چین، روسیه،  اوکراین و بعضا کشورهای اروپای شرقی صورت می گیرد.

طفل بی سرپرستی به نام اسباب بازی

اتحادیه خرازان مدعی کفالت بخشی از این حوزه است و اتحادیه نایلون و پلاستیک نیز مدعی دیگر این حوزه به  شمار می رود. همچنین نوشت افزارفروشی ها هم اسباب بازی می فروشند و خلاصه داستانی دارد این صنف اسباب بازی. نبود صنفی مستقل در نهایت به دغدغه مشترک تمام تولیدکنندگان و فروشندگان این بخش انجامیده است؛ سید رحیم مقیمی اصل، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان پلاستیک و نایلون در این رابطه به «فرصت امروز» می گوید: همه تولیدکنندگان و فروشندگان اسباب بازی اعم از بازی های فکری و... باید مجوز خود را از این اتحادیه دریافت کنند، این در حالی است که اتحادیه خرازان نیز به اعطای مجوز تولید و فروش اقدام می کند که این تداخل وظیفه، موجب بروز مشکلات و اعتراض هایی از جانب اتحادیه پلاستیک نیز شده است.

مقیمی در ادامه و در مورد میزان مصرف مواد اولیه در صنف اسباب بازی می افزاید: سالانه رقمی بیش از 500تن پلاستیک در کشور برای تولید اسباب بازی مصرف می شود و ما هیچ گونه مواد اولیه وارداتی در این حوزه نداریم. مگر در برخی از موادهای پلیمری که تولید آنها برای کشور صرف نداشته است که این رقم حدودا 10درصد واردات در این حوزه را شامل می شود. در بخش صادرات نیز توانسته ایم به کشورهایی نظیر قزاقستان، ترکمنستان،  ارمنستان و حتی ترکیه صادرات داشته باشیم.

رئیس اتحادیه فروشندگان و تولیدکنندگان پلاستیک و نایلون در این زمینه به خانواده ها هشدار داده و می گوید: باید خانواده ها در تهیه اسباب بازی های فکری به برند کالا نیز توجه کنند زیراکه بعضا مشاهده شده است برخی اسباب بازی ها با مواد غیرخالص ساخته می شود که این برای سلامت کودکان مضر خواهد بود.

***

سرمایه  اولیه

در رابطه با راه اندازی فضای کسب و کار بسته به نوع و سطح فعالیت، میزان فضا، نیروی انسانی، سرمایه اولیه و هزینه تجهیزات متفاوت خواهد بود. به طور مثال فضای مورد نیاز برای شروع چنین فعالیتی بین 500متر تا 10هزار متر متغیر است. همچنین در خصوص تجهیزات و دستگاه های تولید نیز بسته به نوع فعالیت قیمت دستگاه ها متفاوت خواهد بود.

بخشی از این صنعت وابسته به چوب است که متاسفانه هیچ اقدامی برای این بخش صورت نگرفته و این محصول باید از کشور چین و روسیه وارد شود،  کاغذ مقوای نیز وارداتی است. به عبارت بهتر بخش اعظم حوزه بازی های فکری، وابسته به واردات است.

دستگاه ها و تجهیزات این بخش نیز از چین وارد می شود و قیمت آن نیز از 150میلیون تا 500میلیون تومان متغیر است. نیروی شاغل مستقیم در این بخش نیز اگر صحبت از کارخانه باشد و بخواهیم به صورت حرفه ای کار کنیم بین 300،500نفر متغیر خواهد بود، اما اگر صحبت از یک کارگاه است با حدود 20نفر نیروی کار، می توان در این حوزه به فعالیت پرداخت و ادامه داد.

مواد اولیه این حوزه به جز چوب که معمولا از کشورهای چین و روسیه وارد می شود در بخش پلاستیک تولید داخل است اما گاه تولید داخل پاسخگوی تمام نیازهای این بخش نیست. اگر پتروشیمی همت کند می تواند تمام نیازهای این صنعت را برطرف کند. تقریبا 150واحد تولیدکننده در این بخش فعالیت می کنند که در این آمار حتی کارگاه هایی که تنها یک محصول نیز تولید می کنند،  لحاظ شده اند.

همچنین یکی از هزینه های هر تولید کننده، ایجاد زیرساخت هایی برای صادرات است که نیاز به تهیه لجستیک ویژه خود دارد. وقتی بحث صادرات مطرح می شود باید حجم صادرات را مدنظر داشت. شاید تنها محصولی که در بخش بازی های فکری از ایران صادر می شود همان لگوها باشد که برای کشورهای محدود همسایه صادرات داریم.

***

مجوزها و ریسک ها

در چرخه تولید اسباب بازی و بازی های فکری از مرحله طراحی گرفته تا تولید و فروش، مشکلات و چالش های متعددی وجود دارد. عدم ارتباط بین بخش طراحی و صنعت اسباب بازی سبب شده است که طرح های موجود نه بازار فروش و نه امکان تولید داشته باشند، زیرا صرفا زاییده ذهن طراح هستند. موضوع دیگر این است که مکان هایی برای ثبت طرح وجود ندارد که افراد بتوانند در آنجا طرح های شان را به اسم خود ثبت کنند. در رابطه با بحث تولید نیز مسئله کپی کردن غالب است.

همچنین در این حوزه نیز مشابه صنعت کتاب و انتشارات حق کپی رایت رعایت نمی شود.  اخیرا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هولوگرامی برای حمایت از حق کپی رایت ارائه کرده است که ضمانت اجرایی کوچکی داشته و کارکردی ندارد.

منابع مالی کمی در دست تولیدکنندگان وجود دارد و معمولا تولیدکنندگان بازی های فکری توان مالی بالایی ندارند؛ مهم تر اینکه در این حوزه تسهیلاتی داده نمی شود و حمایت های خاصی نیز صورت نمی گیرد. مهم ترین دلیل این موضوع نیز نداشتن واحد صنفی مستقل و جداگانه است.

به طور کلی صنعت اسباب بازی در ایران زیر نظر صنف خرازان و اتحادیه نایلون و پلاستیک فعالیت می کنند، همچنین نوشت افزارفروشی ها هم اسباب بازی می فروشند. همین امر باعث می شود شبکه فروش مشخصی در این بازار وجود نداشته باشد که از جمله ریسک های این حوزه به شمار می رود. نبود شبکه فروش مشخص باعث می شود که فعالان بازار آماری از عامل فروش در کشور نداشته باشند.

فروشندگان برای اخذ مجوز فروش باید به یکی از این دو صنف مراجعه کنند اما در زمینه اعطای مجوز تولید یک بازی فکری این کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که با تشکیل کمیسیون هایی به تولید یک بازی مجوز اعطا می کند. در حوزه فروش نیز مافیایی وجود دارد و به دلیل انحصاری که در این شبکه فروش وجود دارد باعث می شود کمترین سود نصیب تولید کننده و بیشترین سود نصیب دلال شود.

ارتباط با نویسنده: leilashirzad69@gmail.com