با شیوه نوین کسب وکار در هزاره سوم آشنا شوید

در طول تاریخ جوامع مختلف برای کار گروهی روش‌های زیادی را ابداع کردند که ما اگرچه عنوان خاصی را برای‌شان نمی‌شناسیم اما با بسیاری از آنها آشنایی خیلی نزدیکی داریم و حتی در زندگی روزمره از آن‌ها استفاده می‌کنیم. عنوان کار تیمی برای ما در ساده‌ترین حالت به این شکل است که دو یا چند نفر در کنار هم به انجام یک کار با هدف مشخص بپردازیم. اما حقیقت این است که اگر کمی بیشتر به آن فکر کنیم خواهیم دید که در نحوه همکاری و فعالیت گروهی جزییات زیادی وجود دارد که در نحوه اجرا و نتیجه آنها، حتی نوع کارها و اهداف‌شان تاثیر زیادی وجود خواهد داشت.

در این روش یک کار به گروهی از افراد سپرده می‌شود و نه به فردی مشخص. گاهی گروهی که کار به آنها سپرده می‌شود به اندازه‌ای وسیع است که افراد خیلی زیادی را شامل می‌شود و در اجرای آن همه مشارکت می‌کنند که تعداد حاضران در یک پروژه تا چندین هزار نفر هم می‌رسد. البته مشارکت کردن و نکردن در اختیار خود افراد است و به هیچ عنوان اجباری در کار نیست. برخلاف تصورات معمول، روش جمع‌سپاری در رابطه با امور غیرانتفاعی مشخص و برای منافع شخصی به کار نمی‌رود و همیشه پای سود و زیان وسط نیست.

یک روش دیگر موسوم به  freelance است که روش معمول بنگاه‌های کار در فضای مجازی محسوب می‌شود و اگر کمی دنبال کسب درآمد در فضای مجازی بوده باشید حتما با آن آشنا هستید. دراین روش یک نفر اعلام نیاز می‌کند که می‌خواهد به فعالیت مشخصی بپردازد و بابتش به مقدار مشخصی منابع مالی احتیاج دارد.

باقی افراد اعلام آمادگی می‌کنند و در نهایت یک نفر کار را به سرانجام می‌رساند و به عبارتی در طول آن پروژه به استخدام سفارش‌دهنده درمی‌آید. ولی در روش جمع‌سپاری یک نفر اعلام نیاز می‌کند اما این‌بار همه فعالیت تعیین‌شده را انجام می‌دهند و براساس نوع کار یک یا چند نفر یا حتی همه شرکت‌کننده‌ها نفع می‌برند.

نخستین کنفرانس جمع‌سپاری خاورمیانه، روز جمعه 31 اردیبهشت‌ماه در سالن همایش‌های کتابخانه ملی برگزار شد. برنامه این رویداد بین‌المللی بر موضوع جذب سرمایه‌های مردمی و نگاهی جدید به تعریف اقتصاد مشارکتی تمرکز داشت. ‌

هدف CSW Summit Tehran ایجاد جرقه‌ای در بین شرکت‌کنندگان در این موضوع است که چگونه می‌توان از اینترنت برای بهره‌وری اجتماعی، تعامل تصمیم‌گیرندگان و کارآفرینان ایران یک کاتالیزور ساخت و اتصال آنها به متخصصان جهانی در جمع‌سپاری و جذب سرمایه مردمی را ممکن کرد.

این رویداد بین‌المللی در برگیرنده سخنرانی‌ها، مطالعات موردی و جلسات تعاملی با حضور افرادی همچون: مهندس سلجوقی عضو هیات عامل سازمان فناوری اطلاعات، آقای جنید اقبال از پاکستان و مدیرعامل شرکت Careem.com، مدیرعامل شرکت  Pi-slice، جناب دکتر جعفر محمدی مدیر اجرایی مركز نوآوری فناوری اطلاعات و ارتباطات دانشگاه صنعتی شریف و آقای جواد یزدانی بنیانگذار دونیت بود.

در این نشست، اپی لودویک نکاج مدیرعامل Crowdsourcing Week  از کشور سنگاپور هم حضور داشته و عنوان کرده است که در دنیای امروز جمع‌سپاری به واژه‌ای هیجان‌انگیز تبدیل شده است، ولی چیزی که اشخاص و کسب‌و‌کار‌ها به آن نیاز دارند دانش عمیق در این حوزه است تا بتوانند از طریق قدرت اینترنت بهترین استفاده را از ارتباطات اجتماعی خود ببرند. ما بسیار هیجان زده هستیم که بتوانیم از طریق این کنفرانس برای استعدادها و کارآفرینان ایرانی الهام‌بخش باشیم.

در پی رشد قابل توجه برنامه‌های جمع‌سپاری در سراسر آمریکای شمالی، آسیا و بازارهای اروپا، منطقه خاورمیانه نیز در حال کاوش برای کشف این موضوع است که چگونه در جامعه رو به گسترش اینترنتی این منطقه، افراد فعال در دنیای دیجیتال می‌توانند در نوآوری و ساخت یک طرز فکر قوی همکاری کنند.

برای آشنایی بیشتر با این کنفرانس و همچنین مفهوم جمع‌سپاری، با آقای فرخ شهابی‌نژاد موسس شرکت ایونت‌باکس و دبیر اجرایی این مراسم گفت‌وگویی در خلال برگزاری کنفرانس داشته‌ایم. شهابی‌نژاد از فعالان حوزه آنلاین است. او تاکنون روی استارتاپ‌های زیادی در سراسر دنیا کار کرده و همکاری داشته است.

او از بنیانگذاران شرکت‌های HostInstall  میکروبلاگ فارسی بیپ‌فا و ایده‌ران نیز است. وی درحال حاضر روی Eventbox. ir کار می‌کند و از برگزارکنندگانCROWD SURCING IN IRAN  است. وی در ابتدا می‌گوید: این مبحث به خدمات‌رسانی به رویدادهای مختلف مربوط می‌شود.

شهابی‌نژاد جمع‌سپاری را اینطور تعریف می‌کند: جمع‌سپاری یعنی اینکه وقتی یک کاری را انجام می‌دهید، هرکسی برای خودش این کار را نکند؛ همه جمع شوند و با یک هدف بزرگ‌تر یک کار مشترک را انجام بدهند که همان تعاون و همکاری است در ابعاد جدیدتر و وسیع‌تر.

مثال‌های مختلفی در این زمینه موجود است؛ مثل ویکی‌پدیا که یک سیستم جمع‌سپاری جهانی است و همه مردم کمک می‌کنند تا یک دایرهًْ‌المعارف آنلاین ساخته شود و همه در آن شریک هستند. وی در مورد اعتبار و اطمینان این مدل فعالیت می‌گوید: اعتبار این گونه فعالیت‌ها را خود مردم بالا می‌برند. اگر کار متعلق به همه باشد، مردم هم اعتماد بیشتری دارند و هم راحت‌تر مشارکت می‌کنند، بدون اینکه چشمداشتی داشته باشند.

مثال‌های زیادی هست؛ مثل اپلیکیشن فایرفاکس که همه برنامه‌نویسان رویش کار می‌کنند. وب‌سایت گنجور که با کمک مردم تمام اشعار فارسی را آنلاین می‌کند. وقتی این‌گونه کارها هست مردم خودشان راغب می‌شوند تا کمک و فعالیت کنند. تاثیرش هم بسیار بالاتر است. الان با نرم‌افزارهایی زبان انگلیسی را به‌صورت آنلاین و رایگان یاد می‌گیرید، بدون اینکه کلاس بروید. هرکس تجربه خودش و مدل یادگیری‌اش را با دیگران به اشتراک می‌گذارد.

صرفه اقتصادی، اشتغال‌زایی و تجمیع سرمایه‌گذاری

موسس شرکت ایونت‌باکس در حیطه اقتصادی این شیوه می‌افزاید: در بخش اقتصادی خیلی کارها می‌شود کرد و مبحثی هست به نام اقتصاد مشارکتی که وارد موضوع جمع‌سپاری می‌شود. ما با استفاده از این روش می‌توانیم خدمتی را که قبلا نمی‌توانستیم ارائه دهیم را عرضه کنیم، مانند اسنپ و کِریم که با جمع‌آوری اطلاعات حمل‌ونقل، تاکسی‌ها را به اشتراک می‌گذارند. با اجرای یکی از جنبه‌های جمع‌سپاری هم کارفرما منفعت مالی می‌برد، هم راننده‌ها فعال می‌شوند و هم مسافرها معطل نمی‌شوند.

این مصداق بارز یک رابطه برد- برد- برد است که همه طرفین ماجرا سود می‌برند و کارشان پیش می‌رود. با استفاده از اقتصاد مشارکتی، هزینه‌های ایجاد شغل‌های جدید خیلی پایین می‌آید و درصد اشتغال‌زایی خیلی بالاتر می‌رود، چون هزینه‌ها کم می‌شود، تعداد شغل بیشتر و سریع‌تری ایجاد می‌شود.

در جریان برگزاری این کنفرانس به موضوعات مهم دیگری هم اشاره شد که نتایج آن به تجمیع سرمایه‌گذاری منتهی می‌شود از جمله: نوآوری باز، شهرهای هوشمند، جمع‌سپاری و تامین مالی و اقتصاد مشارکتی. Crowd funding  یا تامین حمایت مالی یعنی فردی بخواهد سرمایه یا ابزار لازم برای کار مورد نظرش را جمع کند. این ابزار می‌تواند ایده، شغل جدید، امور خیریه یا پیش‌فروش کالا و خدمات باشد. این فعالیت در حوزه‌های تکنولوژی شروع شد و گستردگی فراوانی پیدا کرد.

در همه جای دنیا و در تمام حوزه‌ها دارند کار می‌کنند به‌خصوص در بخش انرژی و پزشکی درمانی. با استفاده از جمع‌سپاری اطلاعات بیماران را جمع‌آوری می‌کنند و با استفاده از داده‌های موجود در پرونده‌های پزشکی بیماران، می‌توانند درمان‌های سریع‌تری پیدا و تجویز کنند. آن وقت به جای یک دکتر و یک واحد درمانی که مثلا روی سرطان کار می‌کند، چندین دکتر متخصص و واحدهای پزشکی و پژوهشی روی این بیماری تحقیق و بررسی می‌کنند. تبادل اطلاعات پزشکی و دارویی و ارائه درمان‌های متنوع و سریع از ویژگی‌های این کار است.

شهابی‌نژاد در مورد سابقه جمع‌سپاری در ایران و جهان می‌گوید: این مسئله در خاورمیانه بسیار تازه و ناشناخته است. این نخستین کنفرانس بین‌المللی بوده که در منطقه برگزار شده و تا به حال نداشته‌ایم. جمع‌سپاری‌ها در جهان حدود 20 سال سابقه دارند و شکوفایی آنها حدود پنج سال است. وی در مورد وضعیت ایران و استفاده از این شیوه نوین اضافه می‌کند: به خاطر نبود قوانین و آگاهی لازم بین مردم در ایران کار نشده.

هدف این مراسم برای آشنایی و ایجاد رابطه بین مردم و مطرح شدن این مدل کاری بوده است. این پدیده در ایران خیلی کند بوده و فقط چند سامانه انگشت‌شمار هستند که با این طرز تفکر کار می‌کنند. ولی اینطور که پیداست گروه‌های جدیدی اضافه می‌شوند. وی در پایان با ابراز امیدواری گفت: مهم نیست الان کجا هستیم، مهم دو سال بعد است که کجا هستیم.

جمع‌سپاری فقط دریافت حمایت مالی نیست

جمع‌سپاری از نظر مفهومی عبارت است از حمایت داوطلبانه گروهی از مردم از یک پروژه، فرآیند، اجرا یا ایده. این حمایت ‌می‌تواند به‌صورت مالی یا معنوی باشد. شخص یا گروهی برای اجرای ایده خودشان در شروع کار از دیگران دعوت می‌کنند از آنها حمایت کنند تا بتوانند ایده خودشان را به سرانجام برسانند.

حمایت‌کنندگان در این روش به‌ دنبال سود مستقیم نیستند و درصورت شکست ایده، مجریان را مورد بازخواست قرار نمی‌دهند. امروزه جمع‌سپاری نسبت به روزهای آغازین خود از نظر اجرایی و کیفی رشد زیادی کرده است. تجربه‌ها و شکست‌های متعدد به‌صورت یک دانش کوچک و قابل انتقال درآمده و به ‌سرعت درحال توسعه است.

جمع‌سپاری فقط به این معنی نیست که درخواست حمایت مالی کنید، وقتی یک شبکه تلویزیونی از مخاطبان خود می‌خواهد که خبرنگار افتخاری آنها باشند و پدیده شهروند – خبرنگار را مطرح می‌کند، وقتی یک سایت خبری، خوانندگان خود را به روزنامه‌نگاری آماتوری و تعامل در ایجاد محتوا دعوت می‌کند، وقتی یک برند برای حمایت کمپین تبلیغاتی خود درخواست مشارکت دارد، و ده‌ها پروژه آزاد دیگر نمونه‌های بارز جمع‌سپاری هستند که ماهیت کاملا غیرمالی دارند.

در جمع‌سپاری حتی اگر شکست هم بخورید و نتوانید حدنصاب حمایت لازم را کسب کنید، آمار نسبتا دقیقی از مشتریان و مخاطبان واقعی خود پیدا خواهید کرد. علاوه بر این سایت‌ها و مراکز جمع‌سپاری اعتبار اجتماعی و تخصصی بالایی دارند و مانند یک رسانه، شما و ایده‌تان را معرفی ‌می‌کنند بدون صرف کمترین هزینه‌ای، و حتی بهتر از یک مرکز تخصصی تبلیغات.

نفوذ در جامعه

دامنه گسترش رسانه‌های اجتماعی امروز دیگر به حوزه رسانه ختم نمی‌شود، بلکه کارکرد این رسانه‌ها در حوزه‌های گوناگون مانند کسب وکار اجتماعی شکل گرفته است و همچنان در حال شکل دادن مفاهیم جدید در عرصه فناوری‌های روز است.

آنچه مسلم است اینکه در بطن این رسانه‌ها انبوهی از کاربران وجود دارند و حتما این سوال پیش می‌آید که چطور از این اجتماع برای فعالیت‌های سازمانی و تجاری استفاده شود که همه در این روند برنده باشند.

اینجاست که باید به مفهوم جمع‌سپاری (Crowd Sourcing) بپردازیم. به زبان ساده، جمع‌سپاری، همان برون‌سپاری است اما با این تفاوت که کار به جای ارائه به یک نفر یا مجموعه به یک جمع سپرده می‌شود. به عبارتی دیگر، جمع‌سپاری آن مشارکت و همکاری افزایشی در چارچوب «خرد جمعی» است نه متاثر از تکنولوژی که چارچوب کسب وکار را دچار تحول کرده است.

در این روش، خلق محصول از انحصار شرکت‌ها و افراد متخصص خارج می‌شود و مصرف‌کنندگان دست به دست هم می‌دهند تا کالا یا خدمت مورد نیازشان را گروهی تولید و عرضه کنند. جمع‌سپاری یک الگوی کسب‌وکار مبتنی بر وب است.

فرخ شهابی‌نژاد، موسس ایونت‌باکس می‌افزاید: بر کسی پوشیده نیست که با همکاری و اشتراک با یکدیگر، مرز غیرممکن‌ها جابه‌جا شده است. پتانسیلی که در بحث جمع‌سپاری وجود دارد را در کمتر موضوعی می‌توان یافت. با گسترش و شناخت این مبحث در کشورمان حتما شاهد حرکت‌ها و ایده‌های مثبت و موثری خواهیم بود که قدم به قدم به بهتر شدن دنیای ما کمک می‌کنند.

مشکلات ما حقوقی است

برای انجام و گسترش هر شغل و حرفه‌ای علاوه بر دانش، مهارت و تجربه، نیاز به مقررات اجرایی و حقوقی در همه زمینه‌های کاری احساس می‌شود. نمی‌توان کسب‌وکاری به راه انداخت ولی اصول و قواعد آن را رعایت نکرد و انتظار موفقیت هم داشت.

به همین منظور با آقای دکتر جعفر محمدی، مدیر اجرایی مرکز نوآوری فناوری اطلاعات و ارتباطات دانشگاه صنعتی شریف در مورد مباحث حقوقی جمع‌سپاری و نحوه فعالیت استارتاپ‌های ایرانی همکلام شدیم.

محمدی می‌گوید: به خاطر نبود قوانین و تازگی این بحث در کشور، فقط در بحث خیریه فعال هستیم و یک وب‌سایت مهربانه داریم که پروژه‌های عام‌المنفعه زیادی را از این طریق مشارکت اجتماعی اجرا کرده است.

دلیل این کار به یک سری مشکلات و معضلات قانونی و حقوقی بازمی‌گردد و نبود مجوز باعث رکود و سستی در کار می‌شود. به همین خاطر در ابتدای راه نخواستیم وارد مسائلی بشویم که ایجاد مشکل کند و بار حقوقی داشته باشد. همه زیرساخت‌ها و ملزومات لازم آماده است و فقط قسمتی از موانع قانونی باقی مانده که اگر برطرف شود می‌تواند در حوزه غیر‌از خیریه هم فعال باشد. برای اینکه این اتفاق زودتر بیفتد، مباحث قانون‌گذاری را پیش کشیدیم و با دوستانی از سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مختلف مانند وزارت کشور، وزارت کار، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان بورس جلسات زیادی برگزار کردیم.در این نشست‌ها مقرر شد در تهیه متن مجوزهایی که باید تنظیم و سپس اخذ شود، همکاری کنیم.

محمدی در خصوص جاذبه‌ها و گرایش‌های موجود این بخش از تجارت‌های نوظهور می‌گوید: یکی از مشکلات عمده و اساسی استارتاپ‌های داخلی تامین سرمایه لازم است که من اینجا تاکید می‌کنم سرمایه فقط پول نقد نیست. بخش مالی شامل هزینه تجهیزات، خط تولید، زمین یا دفترکار و قسمت غیرمالی شامل اعتبار، اعتماد، نیروی انسانی زبده، حسن‌شهرت، تجربه و تخصص می‌شود. اگر ما بستر را آماده کنیم که افراد یک تجارت جدید، هرچند کوچک و محدود راه بیندازند، هم تامین مالی کنند و هم از دانش روز استفاده کنند، خیلی زود به بازدهی مطلوب خواهند رسید.

کشور ما بیش از مقاله و دانش تئوریک به کارهای اجرایی و عملیاتی احتیاج دارد. ما به فناوری، ابزار و وسایل تبدیل تکنولوژی نیاز مبرم داریم. ما به ایجاد یک حرکت جذاب و مثبت در جامعه نیازمندیم. بخش تولید علم و تبدیل آن به فناوری کاربردی در کشور ما بسیار مغفول مانده است. در قسمت حقوقی و قانون‌گذاری ضعف فراوان داریم.

شروع کار این حوزه با کارهای فرهنگی و امور خیریه آغاز شد تا شفاف‌سازی‌های اولیه نظیر این پول کجا می‌رود؟ و به دست چه کسی می‌رسد؟ و نظایر آن را جا بیندازیم و فرهنگ‌سازی کنیم. فعلا کارهای ما در سطح مقدماتی و اولیه است. مدیر اجرایی فناوری اطلاعات دانشگاه شریف در مورد مجوزها و متولی آن می‌افزاید: این به مدل‌های فعالیت برمی‌گردد.

چند سازمان بیشتر نیستند که می‌توانند فعال باشند که یکی از آنها باید نظارت داشته باشد. مثلا یکی از دستگاه‌هایی که می‌تواند روی مراکز خیریه نظارت داشته باشد، وزارت کشور است. شرایط، ضوابط، عرف و قانون، مسئولیت‌های اجتماعی و مدنی همه باید لحاظ شود. کار فقط خیریه نیست و شامل خیلی از موارد می‌شود که باید برای ریز آنها برنامه و تبصره و ماده قانونی داشت.

حالا اگر بخواهیم مجوز بدهیم تا همه حوزه‌ها را پوشش دهد و به موازی‌کاری نخوریم، باید یک سازمان متولی این قضیه شود و با بقیه سازمان‌ها و ارگان‌ها خودش تعامل بکند. برای منی که می‌خواهم کار بکنم لازم نیست که با هزار جا سر وکله بزنم. در بررسی‌هایی که انجام شد، بیشترین حجم کاری مربوط به سازمان بورس است. پیش‌بینی شده که سازمان بورس این مجوزها را صادر کند و خودش پشت صحنه با سایر نهادها در تماس باشد. مثلا اگر پولشویی اتفاق بیفتد، وظیفه رسیدگی با شورای پول و اعتبار است.

آینده نزدیک

پس از مذاکرات و نشست‌های متوالی مقرر شد کمیته قانون‌گذاری متشکل از شرکت فرابورس، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به همراه نمایندگان دانشگاه‌ها تشکیل شود تا ضوابط و آیین‌نامه‌های اجرایی را به‌صورت موقت منتشر کنند و چارچوب قانونی محکم‌تری به نوع فعالیت‌های آتی بدهند. این مقررات تنظیم شده و به‌زودی اجرایی خواهند شد.

بنا به گفته فرخ شهابی‌نژاد، دبیر اجرایی کنفرانس جمع‌سپاری تهران، با ارزیابی‌های صورت گرفته از سوی مدعوین خارجی زمینه برای فعالیت در ایران مثبت اعلام شده و در آینده‌ای نزدیک (حدود یک ماه آینده) دو تا سه شرکت خارجی به طور مستقیم و مشارکتی در بازار جمع‌سپاری ایران فعال خواهند شد. با افزایش و گسترش این تجارت در کشور، ایران به‌زودی به استانداردهای جهانی نزدیک خواهد شد. 

ارتباط با نویسنده: Ali_elmi1361@yahoo.com