گزارش «فرصت امروز» از وضعیت سنگ آهن در ایران / ارزآوری چند صد میلیون دلاری سنگ آهن

استفاده از منابع طبیعی خدادادی از جمله معادن و بالاخص سنگ آهن به عنوان یکی از مواد معدنی استراتژیک در کل کشورهای صاحب این منابع، کشورها را به سمت برآوردهای اقتصادی با دقت بالا و ارزیابی شرایط کلی ورود به عرصه تولید و رقابت سوق داده است. با این حال باید گفت طی سال 93 طبق آماری که مرکز آمار ارائه کرده است تعداد معادن فعال سنگ آهن ایران 145معدن بوده است، در سال 92 این آمار 159معدن را نشان می دهد.

در سال 94 گرچه هنوز آمار رسمی منتشر نشده است اما می توان گفت براساس شواهد این آمار به پایین تر از 50معدن تقلیل یافته است زیرا بسیاری از معادن بخش خصوصی تعطیل شده اند. به عنوان مثال در استان زنجان 22معدن سنگ آهن وجود داشته که در آذرماه سال 94 تنها دو معدن فعال باقی مانده است. به همین نسبت در استان های دیگر هم این روند ادامه داشته است.

در سال 94 آمار تعطیلی معادن سنگ آهن بالا بوده است. دلیل آن هم به بازارهای جهانی و هم تحولات داخلی برمی گردد. افت شدید قیمت سنگ آهن در بازارهای جهانی و اعمال تعرفه های صادراتی در خصوص محصولات و مشتقات سنگ آهن و تغییر و تحولات قوانین حقوق های دولتی، از عواملی بود که به تعطیلی معادن منجر شد. «فرصت امروز» در این گزارش در گفت وگو با انوشیروان دلیریان، کارشناس معدن در حوزه سنگ آهن، به بررسی وضعیت بازار سنگ آهن پرداخته است.

ظرفیت سنگ آهن ایران

دلیریان در خصوص ظرفیت موجود معادن سنگ آهن در ایران گفت: ذخیره قطعی که برای سنگ آهن ایران متصور هستند بین 2/5 تا 2/8 میلیارد تن است و ذخیره احتمالی بین 4/5 تا 5/1میلیارد تن برآورد شده است که این آمار تا سال 2014 و براساس آماری است که زمین شناسی آمریکا مورد تایید قرار داده است.

وی ضمن اشاره به تولید سالانه سنگ آهن و شرکت های فعال در این بخش توضیح داد: در سال 2015 (94) براساس آمارهای رسمی موجود، در بخش دولتی 45میلیون تن سنگ آهن استخراج شده که از این رقم حدود 30میلیون تن به فروش رفته است، به این صورت که 25میلیون تن به صورت ماده اولیه به کارخانجات کنسانتره سازی فروخته شده و 5میلیون تن نیز به صورت دانه بندی صادر شده است.

در مورد بخش خصوصی گرچه تفکیکی در آمارها وجود ندارد، اما آماری که هم انجمن سنگ آهن و هم مراجع دولتی مورد تایید قرار داده اند، رقم 5میلیون تن برای تولید و فروش در سال 2015 بوده است. به این ترتیب در سال 94 مجموع سنگ آهن تولیدی بخش خصوصی و دولتی 49 تا 50میلیون تن بوده است.

دلیریان در خصوص شرکت های فعال در این حوزه گفت: اعضای انجمن سنگ آهن حدود 67 تا 70 شرکت است که همین تعداد نیز در حوزه سنگ آهن فعال هستند.

چالش بیکاری و معوقات حقوقی شاغلان

مرکز آمار کشور در سال 93، عدد 18هزار و 412نفری را از اشتغال زایی این حوزه نشان می دهد. مطابق صحبت هایی که رئیس انجمن سنگ آهن با رسانه های گوناگون داشته، در سال 94، 6هزار نفر در این حوزه شغل خود را از دست داده اند. بر همین اساس می توان گفت در حال حاضر حدود 11 تا 12هزار نفر در این بخش فعال هستند.

اگر بخواهیم به صورت کلان به این آمارها نگاه کنیم، در سال 93، طبق آمار تعداد فعالان شاغل در تمام صنایع معدنی کشور رقمی بالغ بر 91هزار و 869 نفر است که حدود 20درصد این شاغلان مربوط به فعالان بخش سنگ آهن است.در همین راستا می توان اذعان کرد که تعطیلی معادن سنگ آهن بخش اعظمی از این جامعه را دچار چالش بیکاری یا معوقات حقوقی کرده است.

این کارشناس حوزه معدنی با اشاره به صادرات بخش سنگ آهن و ارزآوری این حوزه تصریح کرد: طبق آمار رسمی که دولت و انجمن سنگ آهن در سال 94 ارائه کرده اند جمعا 14میلیون و 100هزار تن صادرات داشته ایم که از این آمار 4/2درصد به صورت کنسانتره و نزدیک 10میلیون تن به صورت سنگ آهن دانه بندی شده، صادر شده است.

این در حالی است که حدود 133میلیون دلار گندله واردات داشته ایم. ارزآوری این بخش از معدن، طبق اعلامی که در رسانه های مختلف صورت گرفته بین 433میلیون دلار تا 518میلیون دلار متغیر بوده است.

وی می افزاید: بیشترین صادرات سنگ آهن، با رقمی بالغ بر 95درصد به کشور چین صورت می گیرد، از 5درصد باقی مانده، کمی بیشتر از 2درصد به امارات، حدود 1/3درصد به قطر و 1/25درصد به عراق، 5درصد به ترکمنستان و 37درصد به پاکستان و 18درصد نیز به روسیه صادرات داریم. واردات گندله نیز از کشور هند با 47/2درصد، امارات با 28/4درصد و بحرین با 24/5درصد انجام می شود.

نبود انگیزه برای ارائه سنگ آهن در بورس

دلیریان ضمن اشاره به عرضه سنگ آهن در بورس کالا بیان داشت: سنگ آهن در بورس کالا به صورت تناژ عرضه می شود، اما بورس یک منبع برای خرید سنگ آهن است، سنگ آهن به صورت آزاد در درب معدن در بنادر صادراتی و اقصی نقاط کشور نیز به فروش می رسد، اما چون بورس ایران تحت دو محرک دولتی و بخش فولاد قرار دارد یک مقدار قیمت آن غیرواقعی است. به همین جهت فروشندگان سنگ آهن و تولیدکنندگان این ماده معدنی رغبتی به ارائه محصول در بورس کالا ندارند.

جدا از 8 تا 9 معدن دولتی که تولید کننده سنگ آهن هستند، باقی معادن محصولات خود را از طریق شاخص قیمت گذاری سنگ آهن در سایت یومتال چین یا متال بولتن ایران به فروش می رسانند، چرا که قیمت بورس، آزاد و رقابتی نیست و با محرک های مختلف قیمت پایین نگه داشته می شود.

در خصوص محل مصرف سنگ آهن نیز باید یادآور شد که 99درصد سنگ آهن تولیدی دنیا صرف تولید فولاد و چدن می شود و یک درصد دیگر در تهیه بتن و صنایع سیمان و گل حفاری در صنعت نفت و تولید رنگ دانه ها استفاده می شود.

چشم انداز مثبت بازار سنگ آهن

افت قیمت و رکود سنگ آهن در سال 2014 شروع و تا پایان 2015 و اوایل 2016 ادامه داشت و میانگین قیمت 28 تا 35دلار بوده است. یعنی یک افت 80درصدی قیمت را نسبت به سال 2014 شاهد بودیم. در حال حاضر، قیمت ها در بازار شناور است. در یک هفته اخیر قیمت ها روند رو به رشد داشته است؛ از 53 تا 60دلار نوسان قیمت داشته ایم که می توان چشم انداز خوبی را برای این ماده معدنی متصور بود.

ماشین آلات کم کیفیت و بی کیفیت چینی

به طور کلی تنها چند کشور در زمینه تولید ماشین آلات معدنی در حوزه استخراج و نه فقط سنگ آهن، بازار جهان را تحت تاثیر خود قرار داده اند که شرکت کاترپیلار آمریکا، کوماتسو و هیتاچی ژاپن، انواع و اقسام برندهای چینی و هیوندایی و دوو دورسان کره جنوبی و ولوو سوئد از این قبیل هستند.

با توجه به شرایط قبل تحریم بخش اعظم بازار ایران را کوماتسوی ژاپن به دلیل استهلاک پایین در اختیار داشت، اما در دوره تحریم این برند و کاترپیلار آمریکا، جای خود را به برندهای کم کیفیت یا بی کیفیت چینی و بعضا کره ای دادند.

دلیریان در خصوص مالکیت معادن در ایران می گوید: 91درصد ذخایر ثبت شده قطعی به نام شرکت های دولتی یا شرکت هایی که سابقا دولتی بوده و در حال حاضر به صورت دولتی اداره می شوند، است. حدود 4 تا 5درصد ذخایر در اختیار بخش خصوصی است و 4 تا 5درصد دیگر نیز در اختیار تعاونی قرار دارد، به این ترتیب بخش عمده ای از ذخایر سنگ آهن به صورت دولتی و غیرخصوصی اداره می شود.

مهم ترین مسئله سنگ آهن

مهم ترین مسئله سنگ آهن در بعد جهانی افت شدید قیمت طی سال 2014 تاکنون است که این موضوع نیز از عدم بالانس عرضه و تقاضا در سطح جهانی نشأت می گیرد. یعنی چین به عنوان بزرگ ترین مصرف کننده سنگ آهن کاهش تقاضا داشته است. از طرف دیگر شرکت های بزرگ تولیدکننده سنگ آهن مثل واله برزیل، ریوتینتو و بی اچ پی بیلتون استرالیا، افزایش ظرفیت داشته اند و همین باعث شده قیمت ها افت شدید داشته باشند.

اگر بخواهیم از بعد کشوری به مهم ترین مسئله سنگ آهن بپردازیم، می توان گفت بزرگ ترین مسئله سنگ آهن و تمام صنایع معدنی در ایران بحث رکود است، رکود حاکم بر اقتصاد کشور باعث شده فولاد ما با مشکل عرضه مواجه شود و در این حوزه مصرف کننده ای وجود نداشته باشد.

موضوع دوم که باز هم از رکود نشأت می گیرد مطالبات شرکت های معدنی به ویژه  دولتی ها و کمتر خصوصی ها از بخش فولاد است. از طرف دیگر فشار دولت برای اخذ حقوق دولتی از معادن سنگ آهن از دیگر دغدغه های بخش سنگ آهن در ایران است.