آیا عسل‌های تقلبی از بازار حذف می‌شوند؟

در سال‌های اخیر توزیع عسل‌های غیرطبیعی و تقلبی در بازار، موجب نارضایتی مشتریان شده است. این بی‌اعتمادی تا جایی پیش رفته که خیلی از مصرف‌کنندگان استفاده از این ماده مغذی را کنار گذاشته و به عبارتی، عطایش را به لقایش بخشیده‌اند. اتفاقا چند شماره قبل، گزارشی بر همین اساس در این صفحه به چاپ رسید که انواع عسل‌های تقلبی و غیرطبیعی موجود در بازار را تشریح کرد. حتی بسیاری از تولیدکنندگان معتقدند بیش از 50درصد عسل‌های توزیع شده غیرطبیعی بوده و حاصل تغذیه زنبور با آب و شکر است.

ایران با تولید سالانه 78هزارتن عسل، هشتمین تولیدکننده در جهان به شمار می‌رود و با صادرات 5هزارتنی سال گذشته، مقدار قابل توجهی ازرآوری داشته است. با توجه به خودکفایی در تولید این محصول و نداشتن واردات لازم است تا بازار موردنظر، به طریقی ساماندهی شده و بهبود یابد. اگر این اتفاق بیفتد و بساط محصولات تقلبی برچیده شود، هم تولیدکننده‌ها از سود معقول منتفع شده و هم اعتماد مصرف‌کنندگان جلب خواهد شد.

بر همین اساس، دست‌اندرکاران بخش‌خصوصی با همکاری مسئولان دولتی، برند جدیدی برای توزیع عسل و محصولات مختلف آن تعریف کرده‌اند که قرار است عسل تولید شده 252 اتحادیه استانی، تحت‌عنوان همین برند در فروشگاه‌های مخصوص توزیع شود؛ فروشگاه‌هایی که نخستین شعبه آن، هفته گذشته تأسیس شد و تا چند سال آینده تعداد آنها به 40عدد در سراسر کشور می‌رسد.

برند «اکسیر» اگرچه به‌عنوان یک برند ملی برای توزیع عسل قلمداد می‌شود اما هر محصولی هم حق نفوذ به این کانال را نخواهد داشت. زیرا همزمان با این برند، آزمایشگاه مجهز کنترل کیفی نیز تأسیس شده که تمام محصولات تحت پوشش را از نظر استانداردهای لازم بررسی می‌کند. به عبارتی هر تولیدکننده‌ای که قصد فروش محصولات خود تحت عنوان برند اکسیر را داشته باشد، باید تولیداتش را از فیلترهای آزمایشگاه مربوط با موفقیت عبور دهد.

به گفته مسئولان، اکسیر، محصولات سالم و طبیعی زنبور عسل را با قیمت منصفانه در دسترس مصرف‌کننده قرار خواهد داد و امکان انتخاب محصول باکیفیت را برای مصرف‌کننده فراهم می‌آورد. این برند به دنبال ارتقای سطح معیشت پرورش‌دهندگان زنبور عسل از طریق ایجاد دسترسی مستقیم به بازار مصرف است. معرفی محصول عسل ایران به‌عنوان محصول ملی و جهانی و فراهم آوردن زمینه توسعه صادرات محصولات و فرآورده‌های صنعت زنبورداری کشور از دیگر اهداف اکسیر به شمار می‌رود. بنابراین برند نام برده همانند یک مؤسسه عمومی، متعلق به آحاد پرورش‌دهندگان زنبور عسل کشور بوده و نشانی، غیرتجاری، غیردولتی و غیرانتفاعی است.

اجرای صحیح استانداردها، کمک به توسعه استانداردها، کمک به تدوین مقررات و تجارت محصولات طبیعی زنبور عسل از مهم‌ترین اقداماتی است که برند مذکور، در راستای جلب اعتماد مشتری دنبال می‌کند. از آنجا که آنالیز محتوای شیشه‌های عسل عرضه شده در بازار از عهده مردم خارج است، چنین راهکاری می‌تواند تحولی عظیم در صنعت مذکور باشد و بی‌اعتمادی را از ذهن مشتریان پاک کند.

بر این اساس، در مراسم رونمایی از این برند، قائم مقام وزیر جهادکشاورزی در امور بازرگانی، معاون وزیر در امور تولیدات دامی، مدیرعامل صندوق توسعه زنبور عسل و رئیس اتحادیه سراسری زنبورداران حضور داشته و هر کدام جزییاتی از این صنعت بزرگ را تشریح کردند.

***

ایجاد زنجیره تولید در صنعت زنبورداری

حسن رکنی، معاون وزیرجهادکشاورزی در امور تولیدات دامی

در دو سال گذشته یکی از بحث‌های مهم در امور دام، ایجاد زنجیره تولید بوده است. این مبحث در بخش طیور با موفقیت‌های قابل توجهی مواجه شده و هم‌اکنون 15درصد تولیدکننده‌ها تحت پوشش همین زنجیره قرار گرفته‌اند. مطلوب است چنین اتفاقی برای شیر، گوشت و عسل نیز بیفتد. ضمن اینکه زنبور، یک فرق اساسی با طیور دارد؛ به عبارتی عایدات مرغ، به‌طور مستقیم وارد سبد غذایی مردم می‌شود اما اثرات مثبت تولید عسل، چند وجهی است.

به جرات می‌توان گفت یکی از آثار مطلوب پرورش زنبور عسل، افزایش کمی و کیفی دیگر محصولات کشاورزی است. به این طریق که با افزایش گرده‌افشانی، کل بخش کشاورزی منتفع می‌شود. هرچند هنوز باغدارهایی هستند که با انتقال کندو در مزارع خود، مخالفت می‌کنند اما نسبت به گذشته ذهنیت باغدارها در مورد این قضیه بسیار بهتر شده است. البته باید کارهای ترویجی و فرهنگی بیشتری انجام گیرد زیرا این یک معامله برد-برد تلقی می‌شود.

اما زنبورداران هم باید در راستای اقتصادی کردن تولیدات خود، بیشتر تلاش کنند و از بعد تک‌محصولی رها شوند. به‌عنوان مثال، یک ماده بسیارمغذی به نام ژل‌رویال در کندوها تولید می‌شود که هر کیلوگرم آن بین 5 تا 10میلیون تومان قیمت دارد. اما متأسفانه آمارها نشان می‌دهند میانگین برداشت این محصول از کندوهای ایران، 10 تا 12گرم است. درحالی‌که طبق شنیده‌ها کشور چین، 12 کیلوگرم ژل رویال به ازای هر کندو تولید می‌کند. ضمن اینکه قیمت بین‌المللی آن 300 تا 400دلار برای هر کیلوگرم تخمین زده شده است. جالب اینجاست که خود عسل، کیلویی 5 یا 6دلار در دنیا تجارت می‌شود و یک کیلوگرم از ژل رویال، با مجموع تولید شش کندوی عسل، از نظر اقتصادی برابری می‌کند.

بنابراین تولیدکننده‌ها با کمی تغییر نگرش و با رویکرد اقتصادی می‌توانند تحولی عظیم در سودآوری خود داشته باشند. اگر چین توانسته به این مهم دست یابد ما نیز می‌توانیم. به نظر می‌رسد ایجاد برندی ملی برای توزیع عسل که تولیدکننده‌های استاندارد را تحت پوشش قرار می‌دهد، یکی از مقدماتی است که پرورش‌دهندگان را در رسیدن به سودآوری بیشتر از طریق ارزش‌آفرینی یاری خواهد داد.

***

چرا بابت کوچ، از زنبوردار پول می‌گیرند؟

عفت رئیسی سرحدی، رئیس اتحادیه سراسری زنبورداران

بر کسی پوشیده نیست که حضور زنبور در باغ‌ها چقدر می‌تواند برای بارآوری و افزایش محصولات مفید باشد. به‌عنوان مثال، دولت اکنون به فکر گسترش کشت دانه‌های روغنی افتاده و قرار است 400هزارهکتار از زمین‌های گندم را به این مقوله اختصاص دهد. به جرات می‌توان گفت پرواز زنبور در این مزارع، تا 70درصد بر میزان گل‌دهی این گیاهان اثر مثبت داشته و در عین حال، به دلیل شرایط خاص، تعداد بسیاری از زنبورها در چنین مزارعی تلف می‌شوند.

این در حالی است که دهداری‌های هر منطقه، به ازای هر کندو، بابت استفاده از باغ‌ها پول می‌گیرند. درصورتی‌که در کشورهای دیگر موضوع برعکس است. برای مثال، ترکیه بین 120 تا 150لیر به ازای هر کندو برای یک دوره دو هفته‌ای گرده‌افشانی به زنبوردار اجرت می‌دهد. همین مبلغ در آمریکا 150 تا 200دلار است. همین می‌شود که برداشت عسل در این کشورها بین 30 تا 50کیلوگرم از هر کندو می‌رسد و این آمار در کشور ما به‌طور میانگین، 13کیلوگرم است.

از طرفی سازمان محیط‌زیست بعد از نشست‌های کارشناسی اعلام می‌کند که زنبورها حق پرواز در ارتفاع بیش از 2500متر را ندارند، زیرا ممکن است منابع طبیعی به خطر بیفتد. این تفکر، جای تاسف دارد و واضح است که هنوز بسیاری از کارشناسان، این حشره مفید را به درستی نمی‌شناسند. متولیان بهداشت و استاندارد نیز با نصب لیبل مخصوص برای هر عسل، مخالفت می‌کنند درحالی‌که کشور روسیه، سابقه‌ای 50 ساله در این زمینه دارد. به‌عنوان مثال، عسل کنار جنوب برای افراد دیابتی بسیار مفید است اما تولیدکننده آن، تنها باید به عبارت «عسل طبیعی» در لیبل خود اکتفا کند و نمی‌تواند محصولات خود را با منشا گل‌های مختلف به دست مشتری برساند.

هم‌اکنون حدود 74 هزار زنبوردار در کل کشور فعالیت می‌کنند اما سود اکثر آنها به جیب دلالان می‌رود. بنابراین برای کوتاه شدن فاصله بین تولید تا بازار و مهم‌تر از آن ایجاد امنیت غذایی به معنی واقعی کلمه، لازم است که مشتری محصولی را بخرد که از سلامت آن مطمئن باشد. گذشته از تمام مشکلاتی که ذکر شد، شاید «اکسیر» بتواند راهگشای حل مشکلات بعدی بوده و تعداد کندوها از 6میلیون به‌مراتب بالاتر رود.

***

تولیدکننده نباید دغدغه معیشت داشته باشد

بهزاد بانکی پور، مدیرعامل صندوق حمایت از توسعه زنبور عسل

در حال حاضر، صنعت بزرگ زنبورداری کشور با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند. اما صندوق حمایت از توسعه زنبور عسل در طول 5/2 سال گذشته، بیکار ننشسته و در راستای حل و فصل مسائل و مصائب زنبورداران، از هیچ خدمتی دریغ نکرده است. به‌طورکلی هدف اصلی توسعه و حمایت از این صنعت، در ایجاد جذابیت جهت سرمایه‌گذاری، بهبود اشتغال، افزایش بهره‌وری و همچنین ارتقای سطح معیشت و اقتصاد پرورش‌دهندگان خلاصه می‌شود.

شاید مهم‌ترین اقدام در این راستا ایجاد برندی مستقل و عمومی برای تمامی زنبوردارانی است که برای تأمین امنیت غذایی و سلامت مردم می‌کوشند. البته قرار نیست این برند، جایگزین یا رقیب برندهای دیگری باشد که هم‌اکنون در بازار وجود دارند، بلکه به‌گونه‌ای تکمیل‌کننده و توسعه‌دهنده برندهایی است که تولیدات‌شان طبیعی و استاندارد خوانده می‌شود.

«اکسیر» یک نام تجاری نیست و به دنبال سودآوری نمی‌گردد بلکه در پی منافع تولیدکننده و مصرف‌کننده است. کنترل محصول از تولید، حمل‌و‌نقل و توزیع همگی تحت پوشش آن قرار گرفته و سالم بودن آن تضمین می‌شود. شاید برخی تصور کنند که ممکن است باز هم زمینه تخلف در این برند وجود داشته باشد اما باید گفت ساختار این برند طوری است که امکان انحراف از آن به حداقل رسیده. زیرا مؤسسه کنترل کیفی فرآورده‌های صنعت زنبورعسل، به‌عنوان پشتوانه «اکسیر» با اتحادیه همکاری می‌کند.

گذشته از این، نمایندگانی از صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبور عسل، اتحادیه سراسری زنبورداران، انجمن علمی زنبور عسل، شش نفر از زنبورداران پیشکسوت با معرفی مشترک معاونت امور دام وزارت جهادکشاورزی و اتحادیه، یک نفر از سازندگان تجهیزات و سه نفر کارشناس، بر اجرای درست مقررات وضع شده، نظارت دارند. بنابراین امکان تقلب و تخلف، نزدیک به صفر بوده و همین امر، می‌تواند اطمینان مشتری را دوچندان کند. هرچند که سرمایه‌گذار اصلی این طرح، صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبور عسل بوده اما از این به بعد، کارها به عهده اتحادیه است و مدیریت فروشگاه‌ها از این طریق انجام خواهد شد.

***

نگهداری یک برند، از تشکیل آن مهم‌تر است

علی اکبر مهرفرد،قائم‌مقام وزیر جهادکشاورزی در امور بازرگانی

امروز صنعت زنبورداری از پیشرفت‌های قابل توجهی برخوردار بوده و دیگر آن حالت سنتی گذشته را ندارد. بنابراین به نظر می‌رسد که وقت آن رسیده تا زنجیره مربوط به تولید تا توزیع را به مرجله اجرا رسانده و مشکلات موجود را از سر راه بردارد. البته بدیهی است که در حال حاضر همه چیز ایده‌آل و کامل نیست و هنوز با سطح دلخواه فاصله زیادی داریم اما همین که صنعت موردنظر توانسته بدون حتی یک کیلوگرم واردات، نه‌تنها کل نیاز کشور را پاسخگو باشد، بلکه صادرات را نیز فراموش نکند، جای تقدیر دارد.

حال برندی برای فروش عسل طبیعی و استاندارد در کشور تشکیل شد. هرچند ماه‌ها تلاش‌های بی‌وقفه اتحادیه و صندوق حمایت پشت این برند بوده اما از هم‌اکنون به بعد کار تازه شروع می‌شود. زیرا نگهداری از یک نشان در بازار، از تشکیل آن بسیار مهم‌تر و سخت‌تر است. کافی است که تحت برند «اکسیر» حتی یک روز عسل نامرغوب به دست مردم برسد. در این صورت شاید آثار منفی آن حتی تا سال‌ها در ذهن مردم باقی مانده و به این راحتی‌ها از بین نرود. بنابراین لازم است که دست‌اندرکاران، بحث کنترل کیفی را فراموش نکرده و ارزش برند را زیر سوال نبرند.

«اکسیر» با همکاری اعضای اتحادیه باید بتواند در محصولات خود تنوع ایجاد کند. مطلوب است پیشکسوتان در علم تغذیه روز دنیا تحقیق کرده و طرز تولید انواع مختلف محصولات عسلی را بیاموزند. زیرا در حال حاضر، تقریباً تمام کشورها به تولید غذاهای میکس شده روی آورده و عسل نیز از این قاعده مستثنا نبوده است.

البته خود عسل نیز ترکیب غذایی بسیار پیچیده‌ای است و نیاز به کمیته‌ای دارد تا این محصول را به‌طور مستمر و در مراحل مختلف، آنالیز و از نظر علمی و فنی بررسی کند. این کمیته می‌تواند پروتکلی را برای چگونگی گردش زنبورها در باغات، تنظیم کرده و در راستای فرهنگ‌سازی برای باغداران قدم‌های مؤثر و مفیدی بردارد. در نهایت مجموعه این عوامل به ثروتمند شدن تولیدکننده منجر شده و این امر، توسعه و تقویت کل زنجیره را در پی خواهد داشت.