ملاحظات چینی گروه 20

رهبران گروه 20 در روزهای نهم و دهم سپتامبر در دهلی هند گردهم آمدند و با پیوستن اتحادیه آفریقا به این گروه موافقت کردند. البته این تنها اتفاق مهم نشست امسال گروه 20 نبود و اصلاح ساختار بانک جهانی برای کاهش نفوذ جهانی چین و احداث کریدور جدید ریلی و کشتیرانی برای رقابت با طرح «جاده و کمربند» از دیگر رهاوردهای این اجلاس بود. از جمله حواشی نشست امسال گروه 20 در دهلی هند، این بود که «نارندرا مودی»، نخست وزیر هند در دعوت نامه های رسمی برای سران گروه ۲۰، کشورش را بهارات نامید و همین امر، جنجال های زیادی در کشور میزبان به وجود آورد. براساس قانون اساسی، پرجمعیت ترین کشور جهان به نام های هند و بهارات شناخته می شود. هرچند نام هند در سراسر جهان رایج تر است و بیشتر استفاده می شود، اما نام های بهارات و هندوستان (سرزمین هندوها در اردو) نیز به صورت رسمی و توأمان برای اشاره به کشور هفتاد و دو ملت به کار می روند.

نکته جالب آنکه چند هفته پیش از برگزاری اجلاس امسال گروه 20 در شهر دهلی، پانزدهمین نشست سران گروه بریکس در روزهای بیست و دوم تا بیست و چهارم آگوست در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی برگزار شد که جدا از نزدیکی زمانی این دو نشست، بسیاری از تحلیلگران، اهداف این دو بلوک را در تقابل با یکدیگر تعریف می کنند. در حاشیه نشست های امسال گروه 20 علاوه بر تصمیمات مهمی نظیر افزوده شدن اتحادیه آفریقا به این گروه، دو تصمیم مهم با هدف کاهش نفوذ اقتصادی چین در جهان گرفته شد؛ نخست اینکه بانک جهانی بزرگ تر می شود و ظرفیت وام دهی اش افزایش پیدا می کند. دوم آنکه کریدور جدیدی در رقابت با طرح «جاده و کمربند» چین عملیاتی می شود که احتمالا به ضرر ایران خواهد بود؛ چراکه دیگر هند انگیزه چندانی برای سرمایه گذاری در بندر چابهار و سواحل مکران نخواهد داشت و منافع اقتصادی ترانزیت کالاهای هندی از سبد اقتصاد ایران خارج خواهد شد.

مانور هند در غیاب چین و روسیه

گروه ۲۰ از وزیران دارایی و روسای بانک های مرکزی ۱۹ کشور آرژانتین، استرالیا، برزیل، کانادا، چین، فرانسه، آلمان، هند، اندونزی، ایتالیا، ژاپن، مکزیک، روسیه، عربستان سعودی، آفریقای جنوبی، کره جنوبی، ترکیه، انگلیس، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا تشکیل شده است که توسط شورای ریاست دوره ای و بانک مرکزی اروپا در این اجلاس نمایندگی می شود. در این اجلاس همچنین مدیران صندوق بین المللی پول و بانک جهانی حضور دارند. گروه ۲۰ مهمترین کشورهای صنعتی و قدرت های اقتصادی نوظهور جهان را دربر می گیرد. کشورهای عضو گروه 20 تقریبا ۹۰ درصد تولید ناخالص داخلی، ۸۰ درصد تجارت جهانی و دو سوم جمعیت جهان را نمایندگی می کنند. گروه ۲۰ در پاسخ به بحران مالی اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی و در راستای این هدف که قدرت های اقتصادی نوظهور نیز در کنار کشورهای صنعتی در مباحث اقتصاد جهانی مشارکت کنند، تاسیس شد. اولین اجلاس این گروه در دسامبر ۱۹۹۹ در برلین به میزبانی مشترک وزرای دارایی آلمان و کانادا برگزار شد. جالب آنکه پیش از تشکیل گروه ۲۰ نیز گروه های مشابهی به ابتکار گروه ۷ (هفت کشور صنعتی جهان) شکل گفته بودند؛ نظیر گروه ۲۲ که در سال 1398 با هدف مشارکت کشورهای غیرعضو در گروه ۷ در حل بحران اقتصاد جهانی در واشنگتن تشکیل شد. برخلاف موسسات و نهادهایی نظیر صندوق بین المللی پول و بانک جهانی، گروه ۲۰ همانند گروه ۷ از ستاد مرکزی و دائمی برخوردار نیست. ریاست اجلاس گروه ۲۰ به طور دوره ای میان کشورهای عضو می چرخد و رئیس جلسه هر ساله از میان کشورهایی که در گروه بندی های متفاوت منطقه ای عضویت دارند، انتخاب می شود.

اما در آخرین نشست گروه 20 در سپتامبر 2023، علاوه بر پیوستن اتحادیه آفریقا به این گروه، دو تصمیم مهم با هدف کاهش نفوذ جهانی چین گرفته شد. گروهی از تحلیلگران اقتصادی و دیپلماتیک باور دارند که آنچه در نشست امسال گروه 20 به ریاست هند رخ داد، اساسا نوعی کودتای دیپلماتیک از سوی هند علیه چین بود. غیبت رهبران چین و روسیه در این نشست، فرصتی مغتنم را برای قدرت نمایی هند به عنوان یک مهره کلیدی اقتصادی و دیپلماتیک فراهم کرد و دهلی نو تلاش کرد با دستیابی به چندین تصمیم مهم اقتصادی در این اجلاس به کمک آمریکا و دیگر اعضای گروه 7 از میزان نفوذ اقتصادی چین بر کشورهای درحال توسعه بکاهد.

بانک جهانی بزرگ تر می شود

رهبران جهان در حاشیه نشست گروه ۲۰ خواستار توسعه بانک جهانی به منظور افزایش و بهبود ظرفیت وام دهی این نهاد شدند، هرچند مدیران بانک جهانی معتقدند که بدون تأمین بودجه توسط بخش خصوصی امکان چنین توسعه ای فراهم نیست. «آجای بانگا»، رئیس بانک جهانی در این باره می گوید: بانک جهانی دیگر تنها بر ریشه کنی فقر متمرکز نیست، بلکه روی دیگر چالش های جهانی قریب الوقوع - مانند بیماری های همه گیر، تغییرات آب و هوایی و ناامنی غذایی - تمرکز دارد. هیچ راهی وجود ندارد که پول کافی در بانک های توسعه چندجانبه یا حتی در دولت ها وجود داشته باشد که بتواند انواع تغییراتی که برای مهار این بحران چندگانه به آن نیاز است را ایجاد کند. در این راستا، جذب سرمایه و نبوغ بخش خصوصی از اهمیت بسیاری برخوردار است.

رهبران کشورهای گروه ۲۰ در اجلاس اخیر این گروه توافق کردند که توسعه بانک جهانی، کاری نیست که این بانک به تنهایی بتواند با آن مقابله کند. «جو بایدن» در حمایت از این ایده از رهبران گروه ۲۰ خواست تا در سال آینده از بانک جهانی و سایر بانک های توسعه چندجانبه بیشتر حمایت کنند تا توانایی این نهادها برای حمایت از کشورهای کم درآمد و متوسط افزایش یابد. رئیس جمهور آمریکا همچنین از کنگره خواسته است تا بیش از ۲۵ میلیارد دلار بودجه بانک جهانی را افزایش دهد؛ اقدامی که این بانک را قادر می سازد تا به کشورهای درحال توسعه برای دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی کمک کند. «بایدن» پیش از این گفته بود که کشورهای درحال توسعه برای کاهش وابستگی خود به چین و مصونیت از تبعات جنگ روسیه و اوکراین، به گزینه های دریافت بودجه بیشتری نیاز دارند. بانک جهانی در سال ۱۹۴۴ برای کمک به تلاش های بازسازی اروپا و ژاپن پس از جنگ جهانی دوم ایجاد شد. این نهاد تنها با ۳۸ عضو آغاز به کار کرد، اما امروزه بیشتر کشورهای جهان را شامل می شود.

علاوه بر فراهم کردن منابع مالی بیشتر برای کمک به کشورهای درحال توسعه برای کاهش فقر و توسعه اقتصادی، توسعه بانک جهانی همچنین به توسعه و انتقال انرژی های تجدیدپذیر کمک خواهد کرد. علاوه بر بانک جهانی، صندوق بین المللی پول هم در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ متعهد شده است که مشارکت قوی تری برای کمک به کشورها در مبارزه با بدهی، اهداف پایدار و توسعه فناوری ایجاد کند. رئیس صندوق بین المللی پول هم گفت که بانک جهانی و این صندوق برای تکمیل و بهبود همکاری ها باید تلاش کنند.

جاماندگی ترانزیتی ایران از رقبا

پروژه ریلی و کشتیرانی، طرح ابتکاری چندملیتی جدیدی است که در حاشیه اجلاس گروه 20 رونمایی شد و می تواند در صورت عملیاتی شدن، نفوذ اقتصادی چین را در سطح منطقه و جهان به چالش بکشاند. این کریدور جدید که شامل هند، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اردن، رژیم صهیونیستی و اتحادیه اروپا می شود، به تقویت تجارت، ارائه منابع انرژی و بهبود اتصال دیجیتال در این کشورها کمک خواهد کرد. به نظر می رسد که آمریکا با حمایت از این طرح در تلاش است تا از فشار طرح ابتکاری «کمربند و جاده» چین خارج شود. «جیک سالیوان»، مشاور امنیت ملی آمریکا در حمایت از این طرح در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ گفت که این شبکه حمل ونقل، رشد اقتصادی را تقویت می کند، به گردهم آمدن کشورهای خاورمیانه کمک می کند و این منطقه را به جای منبع چالش و بحران به قطب فعالیت های اقتصادی تبدیل خواهد کرد.

البته هنوز جزییات زیادی درباره این کریدور جدید منتشر نشده است، اما منابع مطلع می گویند، این یک کریدور اقتصادی است که برای اتصال هند، خاورمیانه و اروپا طراحی شده و شامل خطوط راه آهن و کشتیرانی است که از امارات متحده عربی، عربستان سعودی، اردن و مناطق اشغالی می گذرد. دولتمردان غربی و عربی از این طرح استقبال کرده اند؛ زیرا می تواند مدت زمان تجارت میان هند و اتحادیه اروپا را تا ۴۰ درصد کاهش دهد. با این حال، این خبر خوبی برای ایران نیست. هرچند هدف اصلی این طرح، تحت فشار قرار دادن چین و کاهش نفوذ جهانی اژدهای زرد است، اما طبیعتا شانس ایران برای کسب درآمد از مسیر ترانزیت کالاهای هندی به اروپا و برعکس را کاهش می دهد. بدین ترتیب، ایران را در کنار چین می توان از بازندگان این کریدور جدید دانست. با عملیاتی شدن کریدور جدید نه تنها ایران از درآمد ترانزیت کالاهای هندی هیچ نصیبی نمی برد، شوربختانه این درآمد سرشار و پایدار به جیب رقبای منطقه ای کشورمان از جمله عربستان سرازیر خواهد شد. به نظر می رسد که ایران دیگر چهارراه جهان نیست.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com