اکبر ترکان مشاور رئیس جمهوری و دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی / مناطق آزاد روی ریل توسعه

مناطق آزاد کارش را در دولت یازدهم با بیشترین هجمه ها شروع کرد. متهم اصلی قاچاق، واردات بی رویه، زمین خواری و... اکبر ترکان در این حال سکان مناطق آزاد را در دست گرفت. او به محض شروع به کار گفته بود این مناطق در سال های ماقبل محلی برای واردات بی رویه شده و او می خواهد این مناطق را از شر این معضل که تولید را نیز فلج کرده بود نجات دهد. امروز از آن روزها بیش از سه سال می گذرد. ترکان در گفت وگوی زیر از فراز و نشیب های این سال ها و از روند عملکرد مناطق در دولت تدبیر و امید گفته است. 

دولت یازدهم سال آخرش را می گذراند و شما در حالی مناطق آزاد را در دست گرفتید که پر از انتقاد بود، در این مدت در چه بخش هایی مشکلات حل شد؟

مناطق آزاد ایران از ابتدای روی کار آمدن دولت تدبیر، تلاش کرد تا در بخش تامین و تکمیل زیرساخت های اقتصادی و بازرگانی، حمل و نقل و سرمایه گذاری (بانک و بیمه) فعالیت هایی انجام دهد که تا آن زمان به صورت منظم اجرایی نشده بود. یک منطقه آزاد برای رونق فضای کسب و کار به ابزارهای اولیه ای نیاز دارد که در برخی از این مناطق، این ابزارها وجود نداشت. به طور مثال برخی مناطق آزاد ایران فاقد فرودگاه بودند اما در این دوره منطقه آزاد ماکو در شمال غرب ایران در طول مدت 18 ماه یک فرودگاه استاندارد و با اعتبارات خود ساخته است. ضمن اینکه این منطقه در مرز بازرگان قرار گرفته که مرکز ترانزیت داخلی و خارجی در کشور است. بندر قدیم انزلی دیگر توانمندی و کشش مبادلات پرحجم ایران با کشورهای حوزه آسیای میانه را نداشت و منطقه آزاد انزلی نیازمند یک بندر مجهز با امکانات بندری پیشرفته بود تا نیاز ایران در تعامل با روسیه و کشورهای cis برطرف شود؛ که با حمایت رئیس جمهوری و بازدیدشان از مراحل ساخت بندر کاسپین در منطقه آزاد انزلی، این امکان فراهم شد.

این فعالیت ها چقدر منجر به افزایش سرمایه گذاری شده است؟

می خواهم با یک مثال شروع کنم، مثلا فضای کار در منطقه آزاد ارس، این منطقه را به صنعتی ترین منطقه آزاد کشور تبدیل کرده است. حضور سرمایه گذاران، تولیدکنندگان و صنعتگران در بخش هایی مثل تولید محصولات کشاورزی ارگانیک و گلخانه ای، مواد نفتی و مشتقات آن، واحدهای تولید مبلمان و محصولات نساجی این منطقه را به یکی از سرمایه پذیر ترین مناطق آزاد ایران تبدیل کرده است.

ضمن اینکه جانمایی فرودگاه این منطقه نیز انجام شده و پس از تامین اعتبار مراحل ساخت آن نیز آغاز خواهد شد یا منطقه آزاد قشم، در حوزه صنعت، نفت و انرژی، سوخت رسانی به کشتی های عبوری، مسائل زیست فناوری و گردشگری به موفقیت های خوبی دست یافته است. همین طور جزیره کیش به عنوان قطب گردشگری کشور، بسترهای مناسبی برای خلق موقعیت های جدید برای سرمایه گذاری پدید آورده است. ضمن اینکه با آیین نامه تاسیس بانک های آفشور، کیش می تواند مرکز مالی آزاد ایران باشد. منطقه آزاد اروند نیز با توجه رئیس جمهوری توسعه پیدا کرد و شهرهای آبادان و خرمشهر به عنوان منطقه آزاد معرفی شدند. مبنای کار در این منطقه محرومیت زدایی و زدودن چهره شهر از آثار جنگ تحمیلی، پیاده سازی برنامه های فرهنگی و گردشگری، سرمایه گذاری در حوزه نفت و انرژی، توجه به صنایع فراساحلی و احداث مجتمع فولاد بود که تا اندازه قابل توجهی موفق بودند.

چابهار به عنوان مرکز مهم ترانزیتی مطرح شد اما هنوز هم نتوانسته به چشم اندازش نزدیک شود؟

به نظر من نخستین منطقه آزادی که می‎تواند تاثیر مناسبی بر فعالیت‎های اقتصادی به دلیل ظرفیت‎های ترانزیتی داشته باشد، چابهار است. من امیدوارم اتصال خط آهن چابهار به راه آهن سراسری مشکلات را برطرف کند و به چرخه خدمت به مردم، تجار و سرمایه گذاران اضافه شود. بر اساس توافق نامه ای که میان رؤسای جمهوری سه کشور ایران، هند و افغانستان به امضا رسید، توسعه بندر چابهار در دستور کار قرار گرفته است. چابهار به عنوان تنها بندر اقیانوسی کشور همواره مورد توجه سرمایه گذاران افغان و هندی بوده و فضای تحریم ها پس از برجام شکسته و تمایل به سرمایه گذاری در مناطق آزاد کشور به ویژه چابهار افزایش یافته است. اعتقاد داریم درآمد حاصل از فعالیت‎های اقتصادی در مناطق آزاد نمی ‎تواند جایگزین درآمد نفتی شود و فقط بخشی از آن را پوشش می‎دهد، اما این فعالیت های اقتصادی منجر به توجه و تمرکز بیشتر به توسعه جامعه محلی و اشتغال نیروهای بومی در واحدهای تولیدی و صنعتی شده است.

یکی از چالش های شما رانت و فساد در این مناطق بود، مدیریت مناطق در این زمینه چقدر موفق شد و توانست از آنها جلوگیری کند؟

از ابتدای دولت یازدهم تلاش شد شفافیت در برنامه ها و اقدامات در رأس امور فعالیت های مدیران این مناطق قرار بگیرد. تمامی سازمان های مناطق آزاد مکلف به ارائه گزارش های مربوط به برگزاری مناقصات، مزایده ها و آگهی های واگذاری شده اند، علاوه بر اینکه پس از برگزاری این مناقصات، نتایج آن نیز باید در اختیار مخاطبان و مردم قرار بگیرد. در بخش دریافتی مدیران نیز بارها استعلامات از مراجع ذی ربط انجام شده و مسئله حقوق های نجومی در این مناطق وجود ندارد و دریافتی مدیران مناطق آزاد براساس قوانین مصوب دولت است.

درباره واردات کالا و قاچاق، به مناطق آزاد هجمه هایی وارد شد و هنوز هم هست، شما به عنوان دبیرشورای عالی ریشه این مسئله را چه می دانید؟

درباره واردات بی رویه کالا در مناطق آزاد نیز که این روزها بسیار در رسانه ها خوانده می شود فقط می توانم به یک نکته اکتفا کنم و آن هم اینکه واردات کالای همراه مسافر در مناطق آزاد رقمی بالغ بر 400 میلیون دلار است که مقایسه این رقم با حجم کل واردات کشور بسیار ناچیز است. ضمن اینکه واردات کالاهای مورد نیاز در تولیدی ها و صنایع مستقر در مناطق آزاد به عنوان مواد اولیه پس از تولید محصول، به ایران یا کشورهای خارجی صادرات مجدد می شود، پس عنوان «واردات بی رویه از مناطق آزاد» از اساس غلط است. در مورد قاچاق باید بگویم دستگاه های قانونی و نظارتی همچون گمرک در مناطق آزاد حضور دارند و فعالیت و رسالت اصلی خودشان را انجام می دهند. اگر موردی پیش بیاید قطعا برخوردهای لازم از سوی منطقه آزاد یا گمرک انجام می شود. ممکن است قاچاق کالا از مبادی انجام شود که خارج از منطقه آزاد است.

شما در ابتدای شروع به کار گفته بودید مناطق آزاد از مسیر اصلی خود دور شده اند، آیا در این دوره سه ساله این مناطق در ریل توسعه قرار گرفته اند؟

تحریم های ظالمانه علیه جمهوری اسلامی علاوه بر ضربه به اقتصاد کشور به مناطق آزاد کشور نیز لطمه زد. برجام این فرصت را در اختیار مناطق آزاد ایران قرار داده تا دروازه ورود اقتصاد بین المللی، تکنولوژی، فناورهای پیشرفته باشند تا حجم تجارت خارجی ایران افزایش یابد. از طرفی مناطق آزاد می کوشند با حمایت از جریان تولید و صنعت در راستای سیاست های اقتصاد مقاومتی گام بردارند. اقتصاد مقاومتی به معنای آن است که ضمن نگاه درون زا، نگاهی برون گرا هم داشته باشیم، یعنی استعدادهای داخلی را کشف کرده و از ظرفیت های بین المللی بهره بگیریم. این بندهای اقتصاد مقاومتی در واقع همان عصاره 37ساله ای است که جمهوری اسلامی تعقیب کرده است.

همان مواضع، حرکت ها و تصمیماتی است که در طول 37سال اجرا و در بخش‎های مختلف با موفقیت عملیاتی شده و حالا به صورت منسجم درآمده است. اقتصاد ایران بعد از برجام نیز باید همان مسیر اقتصاد مقاومتی را طی کند که متکی بر توانایی داخلی با کمترین هزینه است تا معیشت مردم را ارتقا بخشد. به طور قطع نمی توانیم بگوییم چند سال طول می کشد که مناطق آزاد به ماهیت اصلی خود باز گردند، اما می توان گفت هم اکنون مناطق آزاد کشور در مسیر واقعی و روی ریل توسعه قرار گرفته اند.