در نشست «ضمانت در ساختار اوراق بهادار اسلامی» تشریح شد / ضمانت در ساختار صکوک؛ چالش‌ها و راهکارها

نشست «ضمانت در ساختار اوراق بهادار اسلامی؛ چالش‌ها و راهکارها» با سخنرانی محمد توحیدی، عضو گروه مالی، اسلامی دانشگاه امام صادق (ع) و پژوهشگر مالی، اسلامی در محل شرکت فرابورس ایران برگزار شد. توحیدی اظهار کرد: در مورد چالش‌های بازار صکوک، نشست‌های مختلفی توسط سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت مدیریت دارایی مرکزی و... برگزار و این چالش‌ها روشن شده است. یکی از چالش‌های اساسی در ساختار صکوک، ضمانت صکوک است.

به گزارش سنا، وی افزود: ما در ایران در زمینه انتشار صکوک فاصله زیادی با دیگر کشورها همانند مالزی داریم که از ظرفیت صکوک در راستای توسعه خود استفاده کرده‌اند. ارزش کل صکوک منتشره در ایران ۴/۴ بیلیون دلار و ارزش کل صکوک منتشره در جهان ۷۶۷ بیلیون دلار است که ۶۷ درصد کل بازار جهانی صکوک در اختیار مالزی است.

توحیدی ادامه داد: سه چالش مهم در مسیر توسعه بازار صکوک در ایران وجود دارد که نخستین مورد زمانبر بودن فرآیند انتشار این اوراق است که از زمان تقاضای بانی تا انتشار حدود یک سال طول می‌کشد. دومین مورد عدم آشنایی و اطلاع فعالان بازار سرمایه از ظرفیت صکوک است که متناسب با ظرفیت از آن استفاده کنند و سومین چالش بالا بودن هزینه انتشار است که بانی باید هزینه‌هایی بابت بازارگردانی، پذیره‌نویسی و... پرداخت کند.

وی اظهار کرد: یکی از مشکلاتی که باعث زمانبر بودن انتشار اوراق صکوک در ایران می‌شود پیدا کردن ضامن برای انتشار است و این امر باعث کاهش اقبال به اوراق بهادار اسلامی می‌شود.

وی ادامه داد: نهادهای مجاز برای ضمانت صکوک شامل بانک‌ها، موسسات مالی و اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی، بیمه‌های تحت نظارت بیمه بانک مرکزی و نهادهای تأمین سرمایه هستند. از طرفی بانک‌ها به راحتی زیر بار ضمانت انتشار صکوک نمی‌روند و گاه هزینه‌هایی را بر بانی تحمیل می‌کنند که هزینه‌های سنگینی است، بنابراین ریسک تمرکز بر سیستم بانکی زیاد است و این ریسک می‌تواند به بازار صکوک منتقل شود.

این پژوهشگر مالی، اسلامی تأکید کرد: نکته دیگر این است که قبول بانک به‌عنوان ضامن در ساختار انتشار صکوک باعث دستکاری نرخ سود می‌شود و بازار سرمایه نمی‌تواند نرخ‌ها را بالا و پایین کند. این وابستگی بازار پول و گره زدن توسعه بازار سرمایه اسلامی به بازار پول چه بسا باعث می‌شود در بلند‌مدت نتوانیم به توسعه این بازار و جهانی شدن آن امیدوار باشیم.

توحیدی ادامه داد: همچنین لازم است اشاره کنم به شرکت‌ها‌ی تأمین سرمایه هم اجازه داده شده است که ضمانت انتشار اوراق صکوک را بر عهده بگیرند اما عملاً تمایلی به ضمانت ندارند و چه بسا براساس الزامات کفایت سرمایه، شرکت‌های تأمین سرمایه ظرفیت ضمانت اوراق بهادار اسلامی با حجم بالا را نداشته باشند. همچنین در زمینه ضمانت انتشار اوراق بهادار اسلامی از نقش شرکت‌های بیمه غفلت شده است درحالی‌که می‌توانند به ضمانت اوراق بهادار کمک کنند.

وی در ادامه به بیان راهکارهای حل مشکلات ضامن در اوراق بهادار اسلامی پرداخت و گفت: یکی از این راهکارها، رتبه‌بندی اوراق در راستای تعادل در ریسک و بازدهی اوراق بدهی و راهکار دیگر محدود کردن ضمانت، تنها به سود اوراق و نه به اصل آن است.

وی افزود: هدف از ضمانت در ساختار صکوک، کاهش ریسک نکول ناشران است و حال سوال این است که در تأمین مالی متعارف، برای مدیریت ریسک نکول چه اقداماتی انجام می‌شود. در ادبیات مالی متعارف، مفهوم اعتبار افزاها و سازوکارهای افزایش کیفیت اعتباری محصول در راستای کاهش نکول وجود دارد که یکی از این موارد ضمانت است.

وی ادامه داد: راهکار پیشنهادی بنده به‌عنوان مکمل ضامن بانکی برای مدیریت ریسک نکول و توسعه بازار اوراق بهادار اسلامی، صندوق ضمانت صکوک است و براساس مطالعات من تنها مورد مشابه مربوط به بیمه سرمایه‌گذاری و اعتبار صادرات است که فعالیتش در زمینه راه‌اندازی صندوق بیمه و ضمانت صکوک خارجی است و تاکنون در مورد صکوک اجاره آن را اجرایی کرده است.

وی به مزایای این صندوق اشاره کرد و گفت: مزایای این صندوق شامل افزایش ظرفیت ضمانت اوراق بهادار اسلامی به‌عنوان مکملی برای ضمانت بانکی، افزایش سهولت دسترسی بانیان اوراق بهادار اسلامی به ضمانت، توزیع ریسک نکول و امکان استفاده از منافع و بازدهی صکوک است. همچنین محدودیت‌های مربوط به بانک مرکزی و تعیین نرخ بازدهی صکوک رفع می‌شود.

توحیدی در پایان به بیان مولفه‌های مهم در طراحی صندوق ضمانت صکوک پرداخت و گفت: ساختار مالکیتی و مدیریتی، تجهیز منابع صندوق، نحوه پوشش ریسک توسط صندوق در صورت نکول بانیان، ماهیت صندوق، موضوع فعالیت صندوق، عمر صندوق به مدت نامحدود، ماهیت سرمایه‌گذاری و بازار ثانوی واحدهای سرمایه‌گذاری از جمله مهم‌ترین مولفه‌های طراحی صندوق ضمانت صکوک هستند.