خوشمزه اما خطرناک

ماهی تیلاپیا، آبزی لب‌شور و گونه وارداتی است که در چند‌سال اخیر وارد سبد غذایی خانوارهای ایرانی شده است. زیستگاه اصلی این ماهی که از گونه سوف ماهیان است، آفریقا و کشور کنیا است، اما پرورش آن در مالزی، ژاپن، چین، هند، روسیه و بخش‌هایی از آمریکا و اروپا نیز رونق دارد. هزینه کم پرورش این ماهی در مقابل پرورش ماهی‌های گرم‌آبی، توجیه اقتصادی بالا و همچنین مقاومت آن در مقابل بیماری‌ها، انگیزه خوبی برای تولید و پرورش این‌گونه از ماهیان در جهان ایجاد کرده که تولید سالانه حدود پنج میلیون تن ماهی تیلاپیا را توجیه می‌کند. 

سازمان شیلات ایران از سال 1385 درخواست پرورش ماهی تیلاپیا را به سازمان حفاظت محیط‌زیست داد، اما با مخالفت‌های این سازمان برای پرورش و تکثیر آن مواجه شد. در ادامه پیگیری‌های سازمان شیلات، پایلوت این طرح با پشتیبانی بنیاد مستضعفان، در سال 87 در مرکز تحقیقات بافق (استان یزد)، زیر‌نظر موسسه تحقیقات شیلات ایران اجرا شد.  اکنون سازمان شیلات درخواست توسعه تکثیر و پرورش این‌گونه از ماهیان گرم آبی و لب‌شور را در بخش‌های دیگر دارد که همچنان با مخالفت‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست روبه‌رو است. 

نگرانی‌های زیست‌محیطی را درک می‌کنیم

مخالفان این طرح معتقدند: مقاومت ماهی تیلاپیا در مقابل بیماری‌ها، می‌تواند از این‌گونه جدید و میهمان تازه‌وارد، رقیب جدی برای گونه‌های بومی بسازد و در آینده ذخایر ماهیان کشور را نیز به نابودی بکشاند. در سوی دیگر، موافقان، هزینه‌های کم، توجیه اقتصادی تولید و همچنین ظرفیت‌های زیاد کشور به دلیل داشتن آب‌های لب‌شور را از جمله دلایل اصلی اعلام می‌کنند. 

حسن صالحی، رییس سازمان شیلات، در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز»‌ از برگزاری نشست‌هایی با مسئولان سازمان محیط‌زیست برای رسیدن به تفاهم در این زمینه خبر داده و می‌گوید: ما نیز به حفظ محیط‌زیست اعتقاد راسخ داریم و نگرانی‌های مسئولان سازمان محیط‌زیست را در این زمینه درک می‌کنیم. به همین دلیل نشست‌هایی را با آنها برگزار خواهیم کرد تا نگرانی‌های همکارانمان را برطرف کنیم. 

تجربه پرورش‌ آمور تکرار نمی‌شود

پیش از این احمدعلی کیخا، معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به تجربه نامطلوب پرورش ماهی آمور در کشور، در‌خصوص پرورش ماهی تیلاپیا و دلیل مخالفت این سازمان، اظهار کرده بود: تا به یقین نرسیم که پرورش و تکثیر ماهی تیلاپیا در راستای حفظ منافع کشور و حفظ محیط‌زیست ایران است، با توسعه و پرورش آن موافقت نخواهیم کرد. اجازه نمی‌دهیم، تجربه پرورش آمور (ماهی سفید‌پرورشی) تکرار شود. 

صالحی، رییس سازمان شیلات با اشاره به ایرادهایی که سازمان محیط‌زیست بر تکثیر و پرورش ماهی تیلاپیا می‌گیرد، اظهار می‌کند: مسئولیت ورود گونه‌های جدید به کشور بر عهده سازمان محیط زیست است و ما نیز باید براساس چارچوب‌های قانونی آنها را رعایت کنیم. در مرحله نخست، روی پایلوت‌ها کار می‌کنیم و ملاحظات لازم را برای تولید انبوه انجام خواهیم داد. 

عجله‌ای برای پرورش تیلاپیا نداریم

رییس سازمان شیلات گفت: یکی از مواردی که سازمان محیط‌زیست بر آن تاکید دارد، تک جنسی کردن این ماهیان به شیوه تغذیه‌ای است. در این زمینه نیز به موفقیت‌هایی دست یافته‌ایم و نابودی جنسیت ماده ماهی تیلاپیا در مرکز تحقیقات موسسه شیلات در بافق (یزد) تا 98 درصد انجام شده است. ما هم مانند سازمان محیط‌زیست، معتقدیم این‌گونه از ماهیان را باید در گلخانه‌ها و مزارع بسته پرورش دهیم تا به تالاب‌ها و رودخانه‌های کشور وارد نشوند. 

صالحی ادامه می‌دهد: راه دیگر تک‌جنسی کردن، به شیوه ژنتیکی است که سازمان محیط‌زیست بیشتر بر آن تاکید دارد و آن را مطمئن‌تر می‌داند. این روش حدود دو تا سه سال طول می‌کشد و البته ما هیچ عجله‌ای نداریم. اگر چارچوب‌ها براساس معیارهای زیست‌محیطی انجام شود و به توافق‌های لازم با سازمان محیط‌زیست برسیم، می‌توانیم از مراکز مورد تایید در کشورهای مختلف که گونه‌های تمام نر تولید می‌کنند، بچه ماهی وارد کنیم. وی تصریح می‌کند: سازمان جهانی خواربار و کشاورزی (فائو)، پیش‌بینی کرده است تا سال 2020 تولید ماهی تیلاپیا به 15 میلیون تن در سال برسد و امیدواریم کشور ما نیز از این میزان تولید، سهمی در بازارهای جهانی داشته باشد. 

مخالفان و موافقان مستدل نظر دهند

مطالعات نشان داده است که ماهی پرورشی تیلاپیا میزان بالایی اسیدچرب امگا‌۶ دارد و ممکن است به علت سطح پایین اسیدچرب امگا‌۳ و میزان بالای اسیدچرب امگا۶ به‌ویژه برای بیمارانی که مشکلات قلبی، آرتروز، آسم و دیگر بیماری‌های مربوط به التهاب بیش از حد دارند، مضر باشد. 

مهدی شکوری، مسئول اجرای سایتس ماهیان خاویاری سازمان شیلات، به «فرصت امروز» می‌گوید: هر ماده غذایی ممکن است فواید و مضراتی داشته باشد. در این زمینه کارشناسان و متخصصان تغذیه باید مستدل و علمی براساس آزمایش‌های دقیق نظر بدهند. وی می‌افزاید: کسانی که اعلام می‌کنند مصرف ماهی تیلاپیا برای سلامت برخی افراد مضر است، باید مستند و مستدل صحبت کنند. بحث اسیدهای چرب کاملا علمی است و هر‌گونه بحث و نظری در این زمینه باید مبنای علمی داشته باشد. 

وی تاکید می‌کند: تولید بیش از چهار‌ میلیون تنی این ماهی در جهان و مصرف آن در بیشتر کشورها مانند آمریکا و اروپا و همچنین تولید آن در کشورهایی مانند ژاپن، روسیه، هند، مالزی و... نشان می‌دهد که می‌توان با رعایت اصول علمی و ارزیابی‌های زیست‌محیطی، به تولید انبوه آن اقدام کرد. با این تفاسیر مخاطرات پرورش این ماهی را نمی‌توان نفی کرد. هر موجود زنده دیگری که به محیط دیگری وارد می‌شود، می‌تواند تهدیدها و خطرهایی برای موجودات دیگر داشته باشد،‌ اما می‌توان با ارزیابی‌های علمی و زیست‌محیطی، این مخاطرات را به پایین‌ترین میزان رساند. 

معاون پیشین آبزی پروری سازمان شیلات می‌افزاید: تکثیر و پرورش ماهی تیلاپیا حتی در کشورهایی که زیستگاه اصلی این ماهی است نیز با ارزیابی‌های محیطی انجام می‌شود. بنابراین، تکثیر و پرورش ماهی تیلاپیا ممکن است دارای فرآیند طولانی‌تری باشد، اما منافع زیادی برای کشور به همراه خواهد داشت. 

ورود خواسته یا ناخواسته تیلاپیا به کشور

وی اظهار می‌کند: سازمان‌های مربوط و متولی باید نظر قطعی و علمی خود را در موافقت یا مخالفت تولید انبوه این‌گونه از ماهی با توجه به منافع ملی، در کشور اعلام کنند. در‌حال‌حاضر همسایگان ما در حاشیه جنوبی خلیج‌فارس مانند کویت، امارات، عربستان و حتی عراق، اقدام به پرورش ماهی تیلاپیا کرده‌اند و در سال‌های آینده خواسته یا ناخواسته، این‌گونه آبزی وارد آب‌های کشور می‌شود. بنابراین، پیش از اینکه ماهی تیلاپیای وحشی وارد دریاهای ما شود، باید خودمان به روش علمی اقدام به تولید و پرورش آن کنیم. 

به هر روی، جدال و کشمکش سازمان شیلات و محیط‌زیست بر سر پرورش ماهی تیلاپیا در حالی ادامه دارد که واردات سالانه پنج تا شش‌هزار تن ماهی تیلاپیا به ایران، نشان می‌دهد ذائقه مردم ما با این نوع ماهی مخالف نیست، اما منافع ملی و زیست‌محیطی را نمی‌توان فدای ذائقه مردم یا مسائلی از این دست کرد.