گیاهان دارویی؛ درمان سنتی برای زندگی مدرن

در طول تاریخ، گیاهان همواره راه حلی برای تسکین دردها، درمان مشکلات سلامت و راهی به سمت رهایی از بیماری بودند. با پیشرفت علوم مختلف و رشد جهشی و تصاعدی دانش در تمام زمینه‌ها، داروهای شیمیایی به صورت‌های مختلف شامل قرص، کپسول و شربت روانه بازار شدند و شاید در آن زمان، عصر طلایی داروهای شیمیایی، در اواخر قرن 19 و اوایل قرن بیستم اهمیت گیاهان دارویی اندکی کمرنگ‌تر به نظر می‌رسید.

البته در همان زمان هم، پایه ساخت بسیاری از داروها گیاهی بود. به‌عنوان مثال مسکن آسپرین که زمانی پرفروش‌ترین داروی دنیا به حساب می‌آمد، در اواخر قرن 19 میلادی در مونیخ آلمان و از پوست درخت بید استخراج شد. زمان‌های بسیار طولانی قبل از آن سرخپوستان آمریکایی از قسمت‌های مختلف درخت بید به‌ویژه پوست آن برای درمان تب و درد استفاده می‌‌کردند.

با گذشت زمان گیاهان دارویی مجددا طرفداران زیادی یافتند و امروزه استفاده از این گیاهان به دلیل گرایش مجدد انسان به طبیعت و محصولات طبیعی، اثرات جانبی مواد سنتزی و نیز کشف داروهای جدید از ترکیبات طبیعی که دارای ساختارهای پیچیده شیمیایی و غیر‌قابل سنتز هستند، از رشد قابل توجهی برخوردار است.

توجه و گرایش به محصولات طبیعی منجر به توسعه استفاده صنایع مختلف غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی از گیاهان دارویی و سایر ترکیبات طبیعی در محصولات خود شد. امروزه بازار بزرگی در سطح جهان برای کاشت، داشت، برداشت و فرآیندسازی این گیاهان وجود دارد. تنها در اتحادیه اروپا بازار گیاهان دارویی درهر سال نزدیک به 20درصد رشد نشان می‌دهد و طبق گزارش بانک جهانی، حجم تجارت گیاهان دارویی تا سال ۲۰۵۰ به بیش از ۵تریلیون دلار می‌رسد.

در دو دهه اخیر سطح زیر کشت گیاهان دارویی در کشورهای مختلف از روند رو به رشدی برخوردار بوده که نشان‌ از رشد این صنعت دارد. حجم کل صادرات گیاهان دارویی در دنیا در سال 2004 میلادی حدود 673 هزار تن بوده و در سال 2013 به 722 هزار تن افزایش یافته است.

درآمد این تجارت در مقیاس جهانی در سال 2004 حدود یک میلیارد و 264 میلیون دلار بوده که با افزایش 170 درصدی به 3میلیارد و 400 میلیون دلار در سال 2013 رسیده است. سطح زیر کشت گیاهان دارویی چین از ۱۵۳ هزار هکتار در سال ۱۹۹۰ به ۸۲۷ هزار هکتار در سال ۲۰۰۱، در ایالات متحده آمریکا از ۲۰۰ هزار هکتار در سال ۱۹۹۰ به ۶۲۲ هزار هکتار در سال ۲۰۰۱ و در کانادا نیز از ۴۰ هزار هکتار به ۳۴۷ هزار هکتار در خلال همین سال‌ها رسیده است.

سطح زیر کشت گیاهان دارویی در اتحادیه اروپا حدود ۱۰۰ هزار هکتار است که ۴۷۰۰ هکتار آن تحت پوشش کشت ارگانیک است و حدود ۲۱ هزار تولیدکننده گیاهان دارویی در این اتحادیه مشغول به کار هستند. در حال حاضر کشور چین مقام اول تولید و صادرات گیاهان دارویی جهان را به خود اختصاص می‌دهد و کشورهای هند، مصر، مکزیک در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

چین که به‌عنوان بزرگ‌ترین تأمین‌کننده و صادرکننده گیاهان دارویی جهان مطرح است، محصولات خود را به 103 کشور جهان صادر می‌کند و حجم صادرات آن طی بازه زمانی 2004 تا 2013،  15 درصد رشد نشان می‌دهد. ارزش صادرات این کشور در سال 2004 میلادی 263 میلیون دلار بود که در سال 2013 میلادی به یک میلیارد و 196 میلیون دلار افزایش یافت. مهم‌ترین کشورهای خریدار گیاهان دارویی چین شامل هنگ‌کنگ، کره‌جنوبی، ویتنام، ژاپن، تایوان و آمریکا است.

کشورهای چین، هند، ایالات متحده آمریکا و آلمان از مراکز اصلی تجارت جهانی گیاهان دارویی در دنیا هستند. کشورهای اروپایی و به‌ویژه آلمان  (واردات کل گیاهان دارویی این کشور بیش از 8400 تن در سال است) از وارد‌کنندگان عمده گیاهان دارویی هستند و مرکز تجارت جهانی گیاهان دارویی در کشور آلمان قرار دارد.

واردات آمریکا 4/5 برابر صادرات این کشور است اما با وجود این حجم صادرات، معادل نصف ارزش کل مواد خام وارداتی درآمدزایی داشته. این آمارها نشان می‌دهد که آمریکا بازار هدف خوبی برای تجار گیاهان دارویی است زیرا بیشتر مواد اولیه را در داخل کشور مصرف می‌کند ولی با این حال به دلیل صنایع فرآوری پیشرفته، موفق شده درآمدزایی خوبی نیز داشته باشد. هند  (27 درصد)، مکزیک  (14 درصد) و چین  (12 درصد) از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گیاهان دارویی به آمریکا هستند.