گلیم، کف‌‌پوش غایب خانه‌های ایرانی

قیمت هر متر مکعب گلیم از موکت هم کمتر است اما در حال حاضر این کف‌پوش سنتی ایرانی دیگر در خانه هموطنان جایی ندارد. تولیدکنندگان گلیم، بازبینی نشدن شاخص‌های تولید این صنعت دستی را عامل اصلی از دست رفتن بازارهای داخلی آن می‌دانند.

روزگاری گلیم کف‌پوشی برای خانه‌های ایرانی بود. از قدیم بهای گلیم از فرش ارزان‌تر بود به همین دلیل کسانی که تمکن مالی کمتری داشتند، از گلیم برای پوشاندن کف منزل خود استفاده می‌کردند. با ورود انواع مختلف کف‌پوش‌ها به بازار به‌تدریج گلیم هم جایگاه خود را در منازل ایرانیان از دست داد. جواد نظامی دوست، تولیدکننده گلیم معتقد است که گردش مالی بازار گلیم به دلیل اینکه این محصول دیگر به‌عنوان کف‌‌پوش در منازل استفاده نمی‌شود، بسیار محدود شده‌است.

وی اضافه می‌کند که قیمت گلیم بسیار کم است و یک متر مربع از این صنعت دستی در مقایسه با یک متر مربع موکت که با الیاف مصنوعی تولید می‌شود، بسیار کمتر است.

نظامی دوست با اشاره به اینکه قیمت مواد اولیه برای تولید گلیم یعنی پشم برای گلیم‌های فارسی‌باف و ابریشم برای گلیم‌های آذری باف به‌شدت افزایش یافته، بیان می‌کند که هزینه‌های جانبی تولید شامل اجاره مکانی که باید به‌عنوان کارگاه از آن استفاده شود، همچنین هزینه‌های انرژی برای سرمایش، گرمایش و روشنایی به نحوی است که سود حاصل از فعالیت در این رشته برای تولیدکننده بسیار کم است.

خرده فروشی گلیم در بازار داخل

سود بسر کم تولید گلیم، به همراه نبود بازار در داخل، تولیدکنندگان این بخش را از ادامه فعالیت دلسرد کرده ‌است. فتحعلی قشقایی، گلیم بافی که دارنده مهر اصالت است، بازار داخلی گلیم را نامناسب توصیف می‌کند.

وی می‌گوید که اساسی‌ترین مشکل بازار گلیم بحث مشتری و صادرات است. متاسفانه امکان ارتباط تولیدکنندگان با بازارهای صادراتی نسبت به گذشته خیلی کاهش یافته و به‌سختی می‌توان محصولی را از ایران صادر کرد. قشقایی مشکلات موجود در بازارهای صادراتی کشور را ناشی از روابط دیپلماتیک ایران با سایر کشورها می‌داند.

وی با اشاره به اینکه برای معرفی آثار خود به علاقه‌مندان گلیم ایرانی، سایتی را طراحی کرده که تاکید می‌کند برای ارتباط موثرتر با خارجی‌ها باید تولیدکنندگان در نمایشگاه‌های بین‌المللی حضور داشته باشند. این بافنده گلیم معتقد است که هزینه حضور در نمایشگاه‌ها بسیار زیاد است و دولت باید زمینه حضور تولیدکنندگان در این نمایشگاه‌ها را فراهم کند.

وی با اشاره به اینکه تجار، واسطه انتقال گلیم‌های ایرانی به بازارهای خارجی هستند، در پاسخ به این سوال که در صورت نبود واسطه با گلیم‌های تولید‌شده چه می‌کنید، می‌گوید که تولیدات خود را به‌صورت خرده فروشی به بازار داخل عرضه می‌کنیم. قشقایی بر این باور است که متغیرهای زیادی سبب نامناسب شدن بازار گلیم در داخل شده و مسئولان برای ساماندهی این وضعیت باید برنامه داشته باشند.

طرح‌ و اندازه گلیم نیازمند بازنگری

اگرچه تولیدکنندگان معتقدند که دولت باید فرهنگ‌سازی بیشتری در زمینه معرفی گلیم به نسل جوان می‌کرد، اما نباید این واقعیت را از نظر دور داشت که عدم تناسب ابعاد، طرح‎ها و رنگ‌های گلیم با سلیقه مشتریان امروزی سبب شده که تمایلی برای خرید آن وجود نداشته باشد. جواد نظامی دوست، تولیدکننده گلیم معتقد است که این روزها استفاده از گلیم به یک مد تبدیل شده، در نتیجه بازار داخلی آن به‌شدت متزلزل بوده و چندان مطمئن نیست.

وی اما به این نکته هم اشاره دارد که طرح‌های به‌کار‌رفته در گلیم‌ها به روز‌رسانی نشده‌اند. متاسفانه روی این طرح‌ها نوآوری نشده‌ و در گلیم تغییر رنگ نداده‌ایم. طرح‌ها را طوری اصلاح نکرده‌ایم که این محصول به یک کالای سنتی قابل استفاده در شرایط کنونی، تبدیل شود.

این تولیدکننده گلیم تاکید می‌کند که باید روی بازارهای داخلی گلیم کار شود و فرهنگ‌سازی لازم در زمینه استفاده از این کف‌‌پوش سنتی انجام شود. دولت باید از پتانسیل‌های رسانه ملی برای معرفی گلیم به جامعه استفاده کند. وی گلیم را به فرزند ناخوانده صنایع دستی تشبیه کرده و معتقد است که برای تغییر در ابعاد گلیم‌ها، سازمان نظام مهندسی و میراث فرهنگی باید نشست‌های مشترکی برگزار کنند تا نقشه راه برای تولیدکنندگان ترسیم شود.

نظامی دوست در پاسخ به این سوال که آیا در مقطعی که گلیم زیرمجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت بود، تولیدکنندگان وضعیت بهتری داشتند، عنوان می‌کند که یک بازرگان بیشتر نگرش مالی دارد و نه میراثی، نمی‌گویم تصمیم قبلی نادرست بود، اما چون زمینه‌سازی لازم در آن مقطع انجام نشده بود، این تصمیم تغییر کرد و مدیریت گلیم و سایر دار باف‌ها به جز فرش به زیرمجموعه سازمان میراث فرهنگی انتقال یافت.

وی ادامه می‌دهد که در حال حاضر گلیم زیرمجموعه سازمان میراث فرهنگی است و در زمینه طرح، رنگ و کیفیت، نقشه راه جلوی پای تولیدکننده قرار داده اما فعالیت در این بخش درآمدزا نیست. این تولیدکننده گلیم بیان می‌کند که همواره مشکلاتی پیش روی گلیم‌بافان قرار داشته که باید با بازنگری در سیاست‌ها، این معضلات رفع شود.

وی همچنین توجه دولت به حضور تولیدکنندگان گلیم در نمایشگاه‌های بین‌المللی را عاملی برای توسعه صادرات این محصول به خارج از کشور و تثبیت بازارهای خارجی می‌داند.