تعداد بالای دانشگاه ها در ایران و کارایی آنها بررسی می شود / کیفیت؛ حلقه گمشده در دانشگاه های غیردولتی

آن طور که آمار و ارقام نشان می دهد ایران پنج برابر کشورهای پیشرفته دانشگاه دارد.درحالی که ایران ٢٦٤٠ دانشگاه دارد، چین ٢٤٨١ و هند ١٦٢٠ دانشگاه دایر کرده ه است. بنا به آخرین گزارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در ایران ٢٦٤٠ دانشگاه وجود دارد که از این میان سهم وزارت علوم از جمعیت دانشجویی ٦٨  درصد و سهم دانشگاه آزاد ٣٢  درصد است.

این در حالی است که کارشناسان معتقدند در کشور ما توسعه کمی دانشگاه ها به صورتی بوده است که بسیاری از جوانان امکان تحصیل پیدا کرده اند، اما این موضوع که دانشگاه ها با افت مواجه هستند موضوعی است که نمی توان آن را انکار کرد ولی در عین حال صاحب نظران بر این باورند که محدود کردن دانشگاه ها اقدام مناسبی نیست و به جای آن باید دانشگاه ها به لحاظ کیفی رتبه بندی و مشخص شوند.

در همین حال برخی کارشناسان معتقدند که وزارت علوم باید در مورد ارتقای کیفیت بعضی از دانشگاه های غیردولتی اقدام کند زیرا تعدادی از دانشگاه های غیر دولتی و غیر انتفاعی حتی یک عضو هیأت علمی هم ندارند.  «فرصت امروز» در این گزارش تعداد بالای دانشگاه ها در ایران و کارایی آنها را بررسی کرده است.

***

علیرضا سلیمی:

برخی دانشگاه های غیردولتی حتی یک عضو هیأت علمی ندارند

علیرضا سلیمی، عضو هیأت رئیسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس معتقد است که وزارت علوم باید در مورد ارتقای کیفیت برخی از دانشگاه های غیردولتی اقدام کند، زیرا برخی از دانشگاه های غیر دولتی و غیر انتفاعی حتی یک عضو هیأت علمی هم ندارند.

در کشورمان دانشگاه به تعداد زیادی داریم و دولت باید هزینه های این دانشگاه ها را تامین کند. این در حالی است که برخی از این دانشگاه ها کارآمد نیستند و نیروهای متخصصی را تربیت نمی کنند. نظر شما در رابطه با این موضوع چیست؟

دانشگاه های دولتی از نظر کیفیت بسیار بالاتر از دانشگاه های غیردولتی هستند. در حال حاضر 2500 دانشگاه غیر انتفاعی داریم که در مجموع با بررسی های میدانی که ما انجام داده ایم، از نظر کیفیت تفاوت معنا داری با دانشگاه های دولتی دارند.

با توجه به همین موضوع ما باید به این سمت برویم که تعداد دانشگاه ها را محدود کنیم یا باید به فکر ارتقای کیفیت دانشگاه ها باشیم؟

دو راه برای این موضوع وجود دارد؛ یک راه این است که از تعدد دانشگاه های غیر دولتی جلوگیری کنیم زیرا مخالف پولی شدن دانشگاه ها هستم و منجر به آن می شود که فقط افراد متمول امکان تحصیل را پیدا کنند. در مورد دانشگاه های غیر دولتی هم باید ساماندهی انجام شود و وزارت علوم در مورد زیرساخت های مختلف اعم از منابع انسانی، بخش پژوهشی و آموزشی باید ورود جدی داشته باشد و ساماندهی کند یا در مورد ارتقای کیفیت دانشگاه های غیردولتی تصمیم جدی ای را اتخاذ کند.

واقعیت این است که در بین دانشگاه های غیردولتی، دانشگاه آزاد نسبت به سایر دانشگاه ها کیفیت بیشتری دارد و هیأت علمی و کارمند مشخص دارد، ولی برخی از دانشگاه های غیر دولتی و غیر انتفاعی حتی یک عضو هیأت علمی ندارند. متاسفانه باوجود کم و کاستی هایی که این دانشگاه ها دارند، مجوز دریافت کرده اند و حتی برخی از آنها در مقطع ارشد دانشجو پذیرفته اند، در صورتی که دانشجویان کارشناسی ارشد در پایان نامه استاد راهنما ندارند.

در صحبت های خود اشاره کردید که باید دانشگاه های غیردولتی فاقد کیفیت و کارایی ساماندهی شوند. به نظر شما راه ساماندهی این دانشگاه ها چیست؟

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری باید به صورت جدی در این مسئله ورود پیدا کند و در مورد این موضوع پاسخگو باشد که به چنین دانشگاه هایی مجوز داده است و این موضوع را توضیح دهد چگونه به دانشگاه هایی که هیأت علمی ندارند، مجوز داده است و چگونه به رشته های کارشناسی ارشد که حتی یک استادیار در آن دانشگاه ها نیست، مجوز داده اند. اگر وزارت علوم می تواند این دانشگاه ها را به لحاظ کیفی ارتقا دهد، این کار را هرچه سریع تر در حد اختیارات خود انجام دهد.

مجلس شورای اسلامی و در رأس آن کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در این رابطه چه اقداماتی را می توانند انجام دهند؟

ما به صورت مکرر این موضوع را با مسئولان وزارت علوم مطرح کرده ایم. قانون هم در این زمینه داریم اما مشکل در اجراست و قانون بسیار روشن و مشخص است. در واقع نباید وزارت علوم برای اعطای مجوز به چنین دانشگاه هایی تحت تاثیر لابی های مختلف قرار گیرد زیرا بسیاری از این دانشگاه ها تحت فشار لابی های مختلف مجوز گرفته اند.

اشاره کردید که دانشگاه های دولتی به لحاظ کیفی از دانشگاه های غیردولتی بالاتر هستند. بنابراین می توانیم این گونه نتیجه بگیریم که بودجه و امکاناتی که دولت به این دانشگاه ها می دهد، بجاست و لازم نیست که این دانشگاه ها ارتقای کیفیت داشته باشند؟

درست است بودجه ای که در این دانشگاه ها هزینه می شود، بجاست حتی می خواهم بگویم که برای ارتقای علمی کشور باید بیش از اینها هزینه شود. در حال حاضر بودجه پژوهشی ما در حد استانداردهای جهانی نیست. البته درست است که دانشگاه های دولتی وضعیت بهتری به لحاظ علمی و کیفی دارند اما اینکه از این دانشگاه ها راضی هستیم یا خیر، بحث دیگری است و قاعدتا از وضعیت دانشگاه های دولتی راضی نیستیم و باید تلاش بیشتری برای ارتقای کیفیت انجام شود.

***

کامران ندری:

دانشگاه ها به لحاظ کیفی رتبه بندی شوند

کامران ندری، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه معتقد است محدود کردن دانشگاه ها اقدام مناسبی نیست و به جای آن باید دانشگاه ها به لحاظ کیفی رتبه بندی و مشخص شوند.

برخی معتقدند دانشگاه های موجود بخشی از بودجه کشور را به خود اختصاص می دهند و هزینه هایی را به دولت تحمیل می کنند و این در حالی است که دانشگاه ها از کارایی و کیفیت لازم برخوردار نیستند. نظر شما در رابطه با این موضوع چیست؟

یکی از اصلی ترین وظایف دولت فراهم آوردن زمینه تحصیل برای کودکان، نوجوانان و جوانان کشور است، البته بخش خصوصی هم در این زمینه در حال انجام فعالیت است. در تمام کشورهای دنیا هم دولت نقش مکمل را ایفا می کند و اگر دولت بسترسازی مناسب را برای تحصیل جوانان انجام ندهد، بسیاری از جوانان امکان تحصیل پیدا نمی کنند. بنابراین این موضوع که باید دانشگاه ها وجود داشته باشند و به لحاظ کمی و کیفی توسعه پیدا کنند، یکی از وظایف اصلی دولت است.

در کشور ما توسعه کمی دانشگاه ها به صورتی بوده است که بسیاری از جوانان امکان تحصیل پیدا کرده اند، اما این موضوع که دانشگاه ها با افت مواجه هستند موضوعی است که نمی توان آن را انکار کرد. در مورد این موضوع که چه عواملی موجب افت کیفی دانشگاه ها شده اند، می توان دو عامل را برشمرد.

یک عامل عدم ارتباط دانشگاه و صنعت است به این معنا که نه بخش خصوصی و نه بخش دولتی توانایی جذب و استفاده از ظرفیت موجود در دانشگاه ها را ندارند. در واقع مشکل بخش صنعت برمی گردد به اینکه خودشان را بی نیاز از این می بینند که با اتکا به پژوهش هایی که در دانشگاه ها انجام می شود، به کار خود رونق بدهند.

این بی اعتنایی بخش صنعت به پژوهش های دانشگاه ها از چه موضوعات و مسائلی ناشی می شود؟

در حقیقت از آنجا که اقتصاد ما رقابتی نبوده است و ما با پول نفت ارتزاق و امرارمعاش کرده ایم، به امر پژوهش بی توجهی شده است، به خصوص پژوهش های کاربردی. بنابراین یکی از دلایل این موضوع که دانشگاه ها به لحاظ کیفی رشد و توسعه مورد انتظار را نداشتند این بوده که تقاضاکننده ها که بخش خصوصی و بخش دولتی بوده اند، تقاضایی را برای تحقیق و پژوهش ایجاد نکرده اند و اگر هم بوده بسیار دستوری و فرمالیته بوده است.

اگر میزان بودجه ای را که بخش خصوصی یا بخش دولتی صرف تحقیق و توسعه می کنند با بودجه های کشورهای پیشرفته مقایسه کنید، متوجه می شوید که بودجه بسیار اندکی است و اصلاً قابل مقایسه نیست.

می توان این گونه تلقی کرد عدم ارتباط و تعامل دانشگاه های کشورمان با دانشگاه های سایر کشورها به عدم کارایی و پایین بودن کیفیت دانشگاه ها دامن زده است؟

بله، متأسفانه بنا به دلایلی دانشگاه های کشورمان خود را در داخل محصور کرده اند، یعنی ارتباطی با محققان و پژوهشگران خارج از کشور ندارند و ارتباطات بین المللی دانشگاه های کشورمان در دو دهه گذشته بسیار ضعیف بوده است.

درحالی که علم و دانش بدون تعامل با دانشمندان توسعه پیدا نمی کند و جلو نمی رود. علت هم آن است که یا دانشگاه ها بودجه کافی نداشته اند تا شرایطی را فراهم کنند که اعضای هیأت علمی و دانشجویان بتوانند ارتباطات خارجی داشته باشند یا مسائل سیاسی و... مسئله ارتباط اعضای هیأت علمی دانشگاه ها با خارج از کشور را تحت الشعاع قرار داده است.

موضوع دیگر هم فرهنگ انفرادی اعضای هیأت علمی دانشگاه ها است که تواضع علمی لازم را نسبت به نظریات علمی ای که توسط متفکران در دنیا مطرح می شود، ندارند. به خصوص این موضوع در مورد علوم انسانی بیشتر است و این روحیه امکان یادگیری را از ما سلب کرده و این در حالی است که شرط اول عالم شدن و یادگیری، تواضع است. در واقع این روحیه موجب شده پیشرفتی را که انتظار داریم در دانشگاه ها اتفاق بیفتد، رخ ندهد.

به زعم شما علم و دانشی که در دانشگاه های کشور تولید می شود، چه وضعیتی دارد و آیا قابل اتکا است؟

در دانشگاه های کشورمان علم تولید می شود اما این علم متقاضی ندارد و از کیفیت لازم برخوردار نیست و کسانی که این علم را تولید کرده  اند، بسیار متعصبانه با تولیدات فکری خود برخورد می کنند و این افراد تمایل لازم برای اینکه اصلاحات لازم را در دیدگاه ها و نظریات خود ایجاد کنند، ندارند.

ضمن اینکه دانشی که تولید می شود خواننده هم ندارد، به این معنا که کتاب هایی که منتشر می شود خواننده ندارد و تا زمانی که خواننده نداشته باشیم این به یک دانش کاربردی که در عمل بتواند به رشد اقتصادی کشور کمک کند، منجر نمی شود.

برخی معتقدند با توجه به کارایی دانشگاه ها و این موضوع که بعضاً برخی از مدارک دانشگاهی فاقد اعتبار لازم است، اقدام مناسب این است که تعداد دانشگاه ها محدود و در کیفیت دانشگاه ها تمرکز بیشتری شود. نظر شما در این مورد چیست؟

با محدود کردن تعداد دانشگاه ها خیلی موافق نیستم اما معتقدم که باید دانشگاه ها رتبه بندی  شوند. به این دلیل با محدود کردن دانشگاه ها موافق نیستم که ما جمعیت نسبتاً جوان داریم و این جمعیت جوان باید آموزش ببینند.

در حال حاضر هم که تعداد دانشگاه ها افزایش یافته، هنوز دانشگاه های خوب ظرفیت لازم را برای پذیرش جوانان ندارند. از همین رو دانشگاه ها باید رتبه بندی شوند و دانشگاه های خوب و کیفی مشخص شوند و دانشگاه های بد هم سعی کنند به لحاظ کیفیت خود را ارتقا دهند و نفع خود را در این بدانند که با افزایش سطح کیفی خود، جایگاه خود را ارتقا دهند.

ارتباط با نویسنده: elmira.akrami@gmail.com