بودجه‌های کم رمق عمرانی، خواب عمیق بازار مسکن / کسادی بازار فولاد

فولاد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فلزات اساسی، محصولی استراتژیک بوده که در دو سال اخیر ناملایمات زیادی از بازار دیده و به هم ریختن توازن بازار موجب کاهش شدید قیمت آن شده است. به‌طوری‌که در این دوره، افت قیمت زیادی را تجربه کرده است. با توجه به رشد مصرف فولاد در دهه اخیر و دو برابر شدن میزان تقاضای فولاد خام طرح‌های بسیار زیادی در دنیا برنامه‌ریزی‌شده و شاید باورها بر این بود که شرایط رشد مصرف فولاد همواره ادامه خواهد داشت. برای مثال برنامه چشم‌انداز کشورمان برای تولید 55 میلیون تن فولاد خام در افق 1404 برنامه‌ریزی‌شده و براساس این برنامه باید ظرفیت تولید کشور به بیش از دو برابر افزایش یابد.

این در حالی است که شرایط بازار فولاد و مصرف در دو سال اخیر هم در دنیا و هم در ایران به‌گونه‌ای بوده که بسیاری از سرمایه‌گذاران را تا حدی غافلگیر کرده است. کمتر تحلیل یا پیش‌بینی بود که در دو سال گذشته این روزهای بازار فولاد را ببیند. البته نوسان، رکود و رونق همواره ذات بازار بوده و نمی‌توان از آن فرار کرد، اما افت قیمت و شرایط بد بازار حتی سیاست‌گذاران را به دنبال چاره‌اندیشی برده که تعداد زیاد جلسات، هم‌اندیشی‌ها و کنفرانس‌های چالش و چشم‌انداز صنعت فولاد در ایران نشان از این دارد.

چالش مازاد عرضه در بازار فولاد

اگر بخواهیم در یک جمله چالش مهم بازار فولاد را خلاصه کنیم باید بگوییم: «چین به‌عنوان مهم‌ترین محرک رشد بازار در دهه اخیر، حال به‌عنوان مهم‌ترین عامل افت صنعت است و برخی از شرایط خاص اقتصاد جهانی دست‌به‌دست هم داده و رکود عمیقی را بر بازار حاکم کرده‌اند». رکود اقتصاد جهانی در سال 2015 در کنار رکود اقتصادی بی‌سابقه چین و کاهش رشد اقتصادی این کشور، در کنار رکود بازار مسکن چین و آمار بالای خانه‌های خالی در این کشور، موجب شد برای نخستین‌بار در دهه اخیر، شاهد افت مصرف فولاد باشیم.

در کنار افت مصرف فولاد در چین و سایر کشورهای دنیا، افزایش تولید در سال‌های اخیر ادامه داشت، به‌طوری‌که مازاد عرضه، بر بازار فولاد چین سیطره زد. تولیدکنندگان نیز برای فرار از کاهش تولید رو به فروش باقیمت‌های پایین‌تر و حداقل سود، آورده‌اند؛ که همین عامل قیمت‌ها را شکسته و بسیاری از تولیدکنندگان را با زیان‌های زیادی مواجه ساخت. گرچه در سال 2015 از تولید چین اندکی کاسته شده و برخی تولیدکنندگان کوچک از بازار خارج شدند اما هنوز هم سطح مازاد عرضه بسیار بالاست.

نگاهی به بازار آمار انجمن جهانی فولاد نشان می‌دهد در نوامبر سال 2015 تولید فولاد در دنیا با کاهش 4.1 درصدی، نسبت به دوره مشابه سال گذشته، مواجه شد اما در همین دوره کاهش تولید در چین 1.6 درصد بوده است که این یعنی فولاد چین توانسته سهم بازار بسیاری از کشورها را گرفته و کاهش تولید کمتری را تجربه کند، برای مثال در همین دوره تولید ترکیه، آمریکا و فرانسه به ترتیب 7.2، 15.6 و 14.7 درصد کاهش یافت.

دامپینگ گسترده چین در بازار فولاد

تولیدکنندگان چین برای مقابله با مازاد بیش از 100 میلیون تنی فولاد در کشورشان چاره‌ای جز صادرات نداشته و برای کسب سهم بیشتر در بازار صادراتی رو به دامپینگ گسترده قیمت آوردند. به عبارتی برای فروش بیشتر، قیمت محصول خود را در هر کشور زیر قیمت تولیدکننده همان کشور تعیین کرده و این عامل موجب افت بیشتر قیمت‌ها و افزایش زیان تولیدکنندگان شد. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده فولاد دنیا در سال 2012 بیشترین خالص واردات را داشت اما پس‌ازآن در سال 2013 به‌یکباره استراتژی خود را عوض کرده و شاهد آنیم که در سال 2014 بیشترین صادرات را در دنیا به خود اختصاص داده است.

به‌طوری‌که صادرات این کشور در سال 2014 با رشد 5.5 درصد به 93 میلیون تن افزایش یافت. این روند در سال 2015 شدت بیشتری داشت و صادرات در 11 ماهه اول سال با رشد 22 درصد نسبت به دوره مشابه سال قبل به 101.6 میلیون تن رسید. برآورد می‌شود کل صادرات چین در سال 2015 به 110 میلیون تن برسد که این رقم 18 درصد بالاتر از رقم سال گذشته خواهد بود.

بااین‌وجود برخی کشورها همچون ترکیه با استفاده از سیاست‌های تعرفه‌ای جلوی قبضه بازارهای داخلی خود توسط چین را گرفتند اما در ایران این سیاست‌ها اتخاذ نشد و حال که موجودی انبار تولیدکنندگان کشور به بیش از 3 میلیون تن رسیده و مشکلات نقدینگی توان رقابت با رقبای خارجی را از فولادسازان گرفته، ما به فکر اجرای بسته‌ای برای خروج از رکود هستیم که سرمایه‌گذاران به اجرای صحیح آن‌هم امیدی ندارند، تا چه برسد به تأثیر آن بر بازار فولاد! انتظار می‌رود باگذشت زمان برنامه‌های مقابله با دامپینگ چین در بازار فولاد افزایش‌ یافته و تا حدی شرایط را بهبود بخشد، بهای تمام‌شده بالای تولید فولاد در چین نیز می‌تواند به این فرآیند کمک کند.

سایر مشکلات بازار فولاد

افزایش ارزش دلار آمریکا و افزایش نرخ بهره در این کشور ازجمله مشکلات سیستماتیک برای اکثر صنایع بوده که در قیمت فولاد نیز اثر گذاشت. با افزایش ارزش دلار، قیمت فولاد همانند سایر فلزات کاهش یافت، از طرفی اوضاع سخت بازار نفت از دو بعد بر بازار فولاد تأثیر منفی اعمال کرد؛ بعد اول، موجب کاهش بودجه کشورهای متکی به نفت ازجمله ایران شده و کاهش سطح بودجه موجب افت هزینه‌های عمرانی دولت و مصرف فولاد شده است.

از دیگرسو افت قیمت نفت از بهای انرژی مصرفی تولیدکنندگان کاسته و قیمت‌ها را کاهش داده است. البته در ایران تولیدکنندگان کاهش قیمت فروش را دیدند اما کاهش بهای تمام‌شده را هرگز! حتی با افزایش قیمت حامل‌های انرژی بهای تمام‌شده تولید فولاد در ایران افزایش یافته که این امر موجب کم شدن قدرت رقابت در بازارهای جهانی شده است.

در شرایط فعلی هم افت قیمت نفت ادامه‌دار پیش‌بینی می‌شود و فاکتورهای رشد آن هنوز فراهم نیست و همچنین سیاست فدرال‌رزرو بر ادامه رشد نرخ بهره این کشور استوار است که بر این اساس باید با روزهای دلار ارزان خداحافظی کرد.

چشم‌انداز بازار فولاد در سال 2016

در ماه پایانی سال 2015 روند قیمت‌ها اندکی مثبت شد و بازار به بهبود اندک گزارش‌های منتشره از اقتصاد چین واکنشی مثبت نشان داد. همچنین کاهش تولید فولاد خام دنیا و میزان ذخایر فولادسازان، تا حدی کورسوی امید را در بازار زنده کرد. به عبارتی با کاهش سطح ذخیره‌سازی فولاد در چین و کاهش تولیدات، سرمایه‌گذاران نقطه‌ای تعادلی در بازار یافته و امیدوارند که محدودیت عرضه موجب رشد قیمت‌ها شود.اما سوال اینجاست که تا چه حد این تحلیل درست بوده و چشم‌انداز بازار فولاد در سال 2016 چگونه خواهد بود؟

در پاسخ به این سوال، گزارشی که از سود پلاتس اس‌بی‌بی اخیراً منتشر شد، نشان می‌دهد که تولیدکنندگان چین اندک افزایش قیمت فولاد را نقطه‌ای برای ورود مجدد خود به بازار تلقی کرده و مدیران این شرکت‌ها از افزایش تولید خبر داده‌اند. نباید فراموش کرد که نسبت تولید به ظرفیت تولید فولاد در دو سال اخیر به‌شدت کاهش‌یافته است؛ به‌طوری‌که این نسبت در نوامبر سال 2015 با کاهش 4 درصدی نسبت به دوره مشابه سال گذشته از 70.9 درصد به 66.9 درصد رسیده است.

این موضوع هم نشان از افزایش بهای تمام‌شده هر تن فولاد در دنیا دارد و هم نشان می‌دهد که بخش مهمی از تولیدکنندگان به دلیل قیمت‌های پایین و زیان‌های سنگین از بازار خارج‌شده و برخی شرکت‌ها نیز سطح تولید خود را کاهش داده‌اند، درنتیجه با اندکی رشد قیمت این بخش تولید، بالفعل خواهد شد و دوباره عرضه افزایش خواهد یافت. درنتیجه برای تحرک جدی فولاد در سال 2016 باید به دنبال محرکی قوی برای رشد مصرف بود که با توجه به شرایط اقتصادی دنیا این محرک فعلاً در دسترس نیست.

براساس این گزارش، ادامه کاهش رشد اقتصادی در چین، در کنار مشکلات بازار مسکن و کاهش سرمایه‌گذاری در این بخش، نشانه‌های محکمی از ادامه رکود در بازار این کشور را دارد که کاهش تقاضا با افزایش صادرات همراه خواهد بود بنابراین این امر بازارها را همچون سال 2015 آزار خواهد داد. در ایران نیز با توجه به افت شدید قیمت نفت و به دنبال آن کاهش درآمدهای دولت، نمی‌توان انتظار رشد زیادی در بودجه عمرانی داشت.

علاوه بر این تحلیل‌ها نشان می‌دهد که حتی با افزایش صادرات نفت بعد از لغو تحریم‌ها نمی‌توان انتظار افزایش درآمدهای دولت را داشت. از طرفی دیگر، بازار مسکن همچنان در خواب زمستانی خود به سر خواهد برد، درنتیجه نمی‌توان انتظار تحولی جدی در بازار فولاد داخلی در سال 95 را داشت. بااین‌حال با بهبود نسبی شرایط اقتصادی بعد از لغو تحریم‌ها، انتظار می‌رود روند صنعت در داخل کشور با بهبود نسبی همراه شود.

کارشناس بازار سرمایه