کرم+ زباله = ثروت

شاید نخستین چیزی که با شنیدن نام کرم یا دیدن این موجود به ذهن شما متبادر می‌شود این باشد که این موجود چقدر چندش‌آور است. اما اگر بدانید کرم‌هایی هم هستند که می‌توانید از طریق آنها به پول و کسب درآمد برسید، حتما نظرتان راجع به این موجودات بی‌آزار و مفید عوض می‌شود. شاید اگر بدانید کرم‌هایی هم هستند که مانند یک دستگاه تولید کود ارگانیگ عمل می‌کنند و زباله، کود حیوانی و تقریبا همه چیز به غیر‌ از سنگ، شیشه پلاستیک و مواد فلزی را می‌بلعند و طی یک فرآیند پیچیده آنها را به کود قابل استفاده در مصارف کشاورزی تبدیل می‌کنند، قدری بیشتر متعجب شوید.در هر صورت تولید کود ورمی کمپوست در سال‌های اخیر در کشور ما رونق گرفته است، اما باید بدانید با رعایت یک سری نکات علمی و عملی می‌توانید به‌عنوان یک تولید‌کننده موفق در این زمینه فعالیت کنید. در ادامه گزارش با جنبه‌های مختلف تولید کود ورمی کمپوست بیشتر آشنا خواهید شد.

انتخاب روش تولید

در حال حاضر دو روش عمده برای تولید کود ورمی‌کمپوست مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اول تولید به روش رآکتوری که در دنیا بیشترین کاربرد را دارد و در امریکا، کانادا و کشورهای اروپایی مورد توجه است و دوم روش پشته‌ای یا هیمه‌ای که در ایران بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در روش رآکتوری کود و کرم در داخل دستگاه یا رآکتور ریخته شده و پس از یک ماه کود ارگانیک از قسمت پایینی دستگاه خارج می‌شود. هر رآکتور در بازار بین 4 تا 10میلیون تومان قیمت دارد، البته رآکتورهای صنعتی به عنوان یک کالای وارداتی حدود 10میلیون تومان در بازار خریدوفروش می‌شود.

در ایران استفاده از این نوع رآکتورها با توجه به هزینه اولیه بالایی که دارد به صرفه نیست. اما نوع دیگری از رآکتور هم وجود دارد که به‌صورت دستی در آهنگری‌ها ساخته می‌شود و در حال حاضر 4 تا 5 میلیون تومان در بازار قیمت دارد. مزیت دستگاه‌های صنعتی نسبت به رآکتورهای دستی این است که سیستم کنترل دما، رطوبت و ویبره آن به‌صورت اتوماتیک بوده و همچنین از سیستم آب‌پاش اتوماتیک هم برخوردار است، ولی در سیستم‌های دستی این مزیت‌ها وجود ندارد. نکته مورد توجه اینکه در بیشتر مناطق ایران می‌توان از رآکتورهای دستی استفاده کرد. معمولا رآکتورهای صنعتی بیشتر در کشورهایی که با سرما و گرمای شدید مواجهند برای کنترل انرژی و بالا بردن بهره‌وری تولید استفاده می‌شود.
 در روش پشته‌ای اما به این طریق عمل می‌شود که کود را به‌صورت پشته‌هایی به عرض یک متر و ارتفاع 50 سانتی‌متر روی زمین می‌ریزند. طول پشته‌ها به اندازه دلخواه است (معمولا 20 متر) و پس از آن کرم را روی پشته‌ها قرار می‌دهند و آبیاری می‌کنند. در این روش فرآیند رطوبت‌دهی و آبیاری بسیار ابتدایی انجام می‌شود. برای جلوگیری از خفگی کرم‌ها هر چند روز یک بار کارگران با بیل، پشته‌ها را جابه‌جا می‌کنند که احتمال تلف شدن و از بین رفتن کرم‌ها به دلیل استرس و ضربه، بسیار بالاست.

(ولی در روش رآکتوری این مشکلات وجود ندارد) ایراد بزرگ این روش همین هم زدن پشته‌هاست که هم هزینه کارگر را بالا می‌برد و هم تولید در این روش بسیار پایین‌تر از روش اول است. در ایران 90درصد فعالان بازار از روش پشته‌ای برای تولید استفاده می‌کنند و غالبا 90درصد این افراد شکست می‌خورند. چون تولید نسبت به مقیاس سطح در این روش بسیار پایین است. (حدود 50 تن کود در 100 تا 150متر مربع) فقط 10 درصد از این افراد موفق عمل می‌کنند که پشته‌های بالای یک متر را با روش‌ها و قلق‌های خاصی در فرآیند تولید به کار می‌گیرند. کسانی که با سرمایه 30 تا 50میلیونی وارد بازار می‌شوند مجبورند از این روش استفاده کنند. نکته مهم اینکه اگر در این روش درست عمل کنید نسبت به روش اول سریع‌تر به سوددهی می‌رسید. بنابراین اگر قصد سرمایه‌گذاری در این زمینه را دارید، پیشنهاد «فرصت امروز» به شما روی آوردن به روش رآکتوری است.

شروع سرمایه‌گذاری و امکانات لازم

برای شروع باید یک سوله 100 متری در اختیار داشته باشید تا کارتان توجیه اقتصادی داشته باشد. می‌توانید خودتان برای خرید زمین و ساخت سوله اقدام کنید، یا اینکه از سوله‌های آماده استفاده کنید که برای خرید زمین و ساخت سوله باید دست‌کم 100میلیون کنار بگذارید. اما در حالت دوم باید بدانید هزینه اجاره سوله بین 500 تا 700هزار تومان در ماه برای‌تان آب می‌خورد. حدود 10 دستگاه (رآکتور) در یک سوله 100 متری جای می‌گیرد. رآکتورها معمولا در ابعاد چهار در یک متری طراحی و ساخته می‌شوند، اما ابعاد دیگر هم در بازار وجود دارد. برای مثال در کشور‌های اروپایی برای مصرف‌کنندگان خانگی دستگاه‌هایی در ابعاد یک متر مربع طراحی شده است. پس از ساخت یا اجاره سوله می‌توانید کار را با 100میلیون تومان آغاز کنید که از این مبلغ 40 تا 50 میلیون برای خرید دستگاه‌ها هزینه می‌شود.

حدود 20 میلیون هزینه کارگر است و بین 20 تا 25 میلیون هم باید برای خرید کود مصرفی کنار بگذارید. برای شروع کار به دو تا سه تن کرم نیاز دارید که با توجه به قیمت‌های فعلی بازار (5 تا 7 هزار تومان برای هر کیلوگرم کرم زنده آماده برای تولید ورمی کمپوست) حدود 15 میلیون برای‌تان هزینه برمی‌دارد. از آنجایی که تقریبا برای تولید کود ورمی کمپوست نیاز به هیچ گونه مجوزی ندارید، اما با این وجود اگر می‌خواهید به طور حرفه‌ای وارد این فضا شوید بهتر است به دنبال فرآیند کسب مجوز هم باشید. چون می‌تواند در شرایط فروش به شما کمک کند، گذشته از این برای دریافت تسهیلات بانکی به دردتان می‌خورد. برای کسب مجوزها باید به اداره جهاد کشاورزی مراجعه کنید. در صورت احراز شرایط لازم که با توجه به ادارات استان مربوطه متفاوت است، فرآیند کسب مجوزها بین یک تا شش ماه طول می‌کشد. توجه داشته باشید در صورت داشتن طرح توجیهی مناسب، زمین و سوله می‌توانید به دنبال استفاده از تسهیلات دولتی باشید. اعطای تسهیلات تنها از طریق بانک کشاورزی صورت می‌گیرد و ممکن است بین شش ماه تا دو سال در انتظار بمانید.

شرایط تولید و سود احتمالی

در فرآیند تولید ورمی کمپوست شما با دو نوع محصول نهایی سروکار دارید؛ کود ورمی کمپوست و کرم‌ها. از تولید با 10 رآکتور سالانه 150تا 300 تن کود ارگانیک حاصل می‌شود که با توجه به قیمت فعلی بازار (هر تن کود مرغوب بین 200 تا 400 هزار تومان) بین 400 تا 700 میلیون تومان به فروش می‌رسد. در بحث تولیدکرم هم به‌صورت میانگین از دو تا سه تن کرم اولیه سالانه 12 تن کرم حاصل می‌شود که می‌تواند تا سقف 40 تن هم افزایش یابد. بنابراین اگر هدف تولید کرم باشد، می‌توانید با تغذیه مناسب میزان تولید کرم‌ها را افزایش دهید و از بازار فروش کرم هم بهره‌مند شوید. توجه داشته باشید که رژیم غذایی کرفس، تفاله هویج، پوست تخم مرغ و چغندر سفید می‌تواند باعث افزایش جفت‌گیری و تکثیر بیشتر کرم‌ها شود.

البته باید توجه داشته باشید که برای تازه‌وارد‌ها این کار به هیچ وجه توصیه نمی‌شود، چون هم مصرف بیش از حد از این مواد‌غذایی باعث تلف شدن کرم‌ها خواهد شد و هم تراکم بیش از حد کرم‌ها موجب خفگی آنها می‌شود. رسیدن به این سطح از تولید کرم نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی خاصی دارد که هزینه‌ها را بالا می‌برد. در نهایت با توجه به قیمت فعلی کرم در بازار (بین 4 تا 7 هزار تومان به ازای هر کیلو گرم) حدود 60 تا 200 میلیون درآمد برایتان در بر دارد. سرمایه‌گذاری در تولید کود ورمی کمپوست با توجه به شرایط پیش گفته می‌تواند در پایان سال دوم به نقطه سر به سری برسد. از سال سوم فرآیند سوددهی آغاز می‌شود. در پایان با توجه به کسر هزینه‌های استهلاک، تعمیرات و غیره به طور متوسط طی یک دوره چهار ساله سود 30 تا 35 درصدی حاصل می‌شود. از پایان سال ششم هم باید کم‌کم به فکر تعویض رآکتورها باشید چون تقریبا پس از پایان هشت سال دستگاه‌ها مستهلک می‌شوند.

فرصت‌ها و تهدیدهای بازار

در حال حاضر صنعت تولید کود ورمی کمپوست در ایران بسیار نوپاست و همین امر می‌تواند فرصت مناسبی باشد تا افرادی که می‌خواهند در این بخش سرمایه‌گذاری کنند، خیلی نگران رقبای بازار نباشند. مدیر مجمع ورمی کمپوست ایران در این رابطه می‌گوید: «فضای مناسبی که در حال حاضر برای استفاده از محصولات ارگانیک در جامعه ما وجود دارد بهترین زمان برای جایگزینی کود ورمی کمپوست به جای کوی‌های حیوانی و شیمیایی چه در بحث تولید محصولات کشاورزی و چه در بحث استفاده در فضای سبز شهری و سایر مصارف است.»
به گفته عادل طالبی، در شرایط فعلی بازار بکر و ناشناخته‌ای پیش پای سرمایه‌گذاران است که می‌تواند با مدیریت صحیح تضمین‌کننده موفقیت در کار باشد. وی درباره تهدیدهای بازار می‌گوید: «بزرگ‌ترین عامل تهدید برای تولید‌کنندگان در حال حاضر وزارت جهاد کشاورزی است، چرا که اولا در زمینه فرهنگ‌سازی مناسب در جهت توسعه بازار مصرف عملکرد خوبی نداشته است و ثانیا یارانه‌های پرداختی به کود‌های شیمیایی باعث شده تا استفاده از کود شیمیایی برای کشاورزان صرفه بیشتری داشته باشد، این درحالی است که یارانه پرداختی برای استفاده از کود ورمی کمپوست صفر است. علاوه بر این، تصور اشتباه از سود غیر‌واقعی بازار و استفاده از روش پشته‌ای از دیگر تهدید‌های بازار است، همچنین ورود با سرمایه کم و نداشتن دانش فنی مناسب هم می‌تواند عامل شکست در بازار باشد.»

توصیه فعالان بازار

طالبی درباره نکاتی که هنگام ورود به بازار باید به آنها توجه کنید، می‌افزاید: «کسانی که می‌خواهند در این کار سرمایه‌گذاری کنند ابتدا باید بازار محصول خود را بیابند و بعد به فکر تولید باشند. مسئله بازاریابی مسئله مهمی است که نباید ساده از آن عبور کرد، به‌خصوص در مورد این صنعت که در ایران صنعت نوپایی است و بازار مصرف آن هنوز به طور کامل شکل نگرفته است.» وی در ادامه با اشاره به دوره‌های آموزشی تولید ورمی کمپوست تصریح می‌کند: «در حال حاضر دو نوع دوره آموزشی در کشور ارائه می‌شود که متولی آن جهاد کشاورزی و شرکت‌ها و تولیدکننده‌های عمده بازار هستند. دوره‌های جهاد کشاورزی علمی و آکادمیک است، اما دوره‌هایی که از سوی تولید‌کنندگان بزرگ برگزار می‌شود بیشتر به جنبه عملی موضوع توجه دارد. بنابراین به تازه‌وارد‌ها توصیه می‌کنم که حتما در دوره‌های آموزشی مورد نظر شرکت کنند و سپس در مورد ورود یا عدم ورود به بازار تصمیم‌گیری کنند.»

اطلاعات تکمیلی

در تولید ورمی کمپوست به‌طور‌کلی از چهار نوع کرم استفاده می‌شود ولی مهم‌ترین آنها که به‌طور معمول مورد استفاده قرار می‌گیرد، ایزینیا فوتیدا است. اما اگر هدف شما تولید کرم باشد، بلادورم (نوعی کرم گوشتی) مناسب‌تر است. این نوع کرم بیشتر برای تامین غذای مرغداری‌ها استفاده می‌شود. نوعی کرم خونی سیاه‌رنگ که مورد علاقه کبک و بلدرچین هم هست ولی کیفیت کود تولیدی را پایین می‌آورد. این کرم حاوی 70درصد پروتئین خالص است. جالب است بدانید پودری که بدن‌سازان تحت عنوان کراتین و غیره استفاده می‌کنند همین کرم است که به‌صورت پودر در آمده و در اختیار ورزشکاران قرار می‌گیرد.

البته در غذای ماهی هم از این کرم‌ها استفاده می‌شود. در طی فرآیند تولید دمای محیط باید بین 10 تا 30 درجه سانتیگراد باشد اگرچه کرم‌ها تا دمای 4 تا 45درجه سانتیگراد را تحمل می‌کنند، ولی در دمای پایین‌تر از 10درجه عملکرد بسیار کاهش می‌یابد. بهترین عملکرد بین 22 تا 25 درجه رقم می‌خورد. کرم‌ها تقریبا همه‌چیز خوارند به‌جز سنگ، شیشه و آهن. هر چیزی از کاه، زباله ‌‌تر و چوب گرفته تا پوسته تخم‌مرغ را می‌خورند. البته در ایران بیشتر غذای کرم‌ها برخلاف کشورهای اروپایی که از زباله‌ تر استفاده می‌کنند، کود حیوانی است. موارد مصرف کود ورمی کمپوست بیشتر در زمین‌های کشاورزی، گلخانه‌ها، فضای سبز شهری، اصلاح خاک و شوری‌زدایی آن است. در حال حاضر قیمت این کود در بازار چیزی حدود دو برابر کود شیمیایی و تا چهار برابر کود حیوانی است، به همین دلیل در محصولات کشاورزی گران‌تر مثل پسته و زعفران بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.