کارآفرینی در پیچ وعده‌های دولتی‌ها

در روز نخست هفته جهانی کار آفرینی، شاخص جهانی کار آفرینی۱۳۰ کشور اعلام شد. این گزارش حاکی از آن بود که رتبه ایران در میان ۱۳۰ کشور جهان، ۸۰ و در میان ۱۵ کشور منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ۱۴ است که وضعیت خوبی را نشان نمی‌دهد. این در حالی است که به اعتقاد کارآفرینان بدنه بزرگ دولتی در کشورمان، عدم تحقق وعده‌های داده شده از سوی مسئولان، تمایل بخش‌خصوصی به دریافت سودهای بالا، قوانین پیچیده و دست و پاگیر و نبود قوانین حمایت‌کننده از کارآفرینی و خلاقیت از دلایل افت شاخص‌های کارآفرینی در کشورمان است.

حتی این اعتقاد در میان کارآفرینان وجود دارد که در دولت قبلی اعطای وام‌هایی با اعداد بسیار کوچک و به این نام که می‌خواهند برای قشر روستایی اشتغال‌زایی کنند، موجب شد که برخی کارآفرینان به بیکاران بدهکار تبدیل شوند. در عین حال کارآفرینان معتقدند که شاخص‌های کارآفرینی در کشورمان قاعدتا منطبق با شاخص‌های بین‌المللی است و چنانچه مشکلاتی وجود دارد به مسائل و معضلات داخلی خودمان باز می‌گردد. «فرصت‌امروز» در گفت‌وگو با تعدادی از کارآفرینان ابعاد این موضوع را مورد بررسی قرار داده است.

***

سعید جارودی:

بدنه بزرگ دولتی مانع از کارآفرینی است

سعید جارودی، کارآفرین و مدیرعامل شرکت چیلک شرقی معتقد است بدنه بزرگ دولتی در برخی مواقع تبدیل به مانعی برای انجام کار، تولید و کارآفرینی می‌شود.

دولت قبلی ادعاهای بسیاری در مورد کارآفرینی داشت اما در نهایت مشخص شد که واقعیت چیز دیگری بوده است. اصولاً به چه اقداماتی کارآفرینی گفته می‌شود و معیارهایی که ما برای کارآفرینی در کشورمان داریم، چقدر به معیارهای جهانی نزدیک است؟

اولاً شاخص کارآفرینی به میزان محاسبه اشتغال یا عدم اشتغال در جامعه برمی‌گردد به‌طوری که اگر نرخ اشتغال‌زایی متناسب با رشد جمعیت باشد و تعداد افراد فاقد شغل اندک باشد، نشان می‌دهد که ما کارآفرینی را انجام داده‌ایم و فرقی نمی‌کند که دولت انجام داده باشد یا بخش‌خصوصی. بنابراین یکی از شاخص‌های کارآفرینی اندازه‌گیری نرخ اشتغال در کشور است.

مسئله دیگر این است که دولت‌های ما اساساً دچار شعارزدگی هستند و مسائلی را در مورد اقداماتی که می‌خواهند انجام دهند، مطرح می‌کنند اما معمولاً به وعده‌هایی که داده‌اند عمل نمی‌کنند. آنچه من به آن رسیده‌ام این است که ما یک بدنه قوی دولتی در کشور داریم و زمانی که دولت‌ها تغییر می‌کنند، این بدنه تغییر نمی‌کند و بنابراین نگرانی از اشتغال خود دارند.

بنابراین این بدنه دولتی در برخی مواقع تبدیل به موانعی برای انجام کار، تولید و کارآفرینی می‌شود. برای رفع این مشکل قانونی با نام رفع موانع تولید تهیه و تدوین کردند که این قانون هم اگر اجرا شود، ممکن است بخشی از تأثیرات آن منجر به ایجاد اشتغال و کارآفرینی شود.

بنابراین نظر شما این است تا زمانی که مشکلات مذکور وجود دارد کمتر کسی تمایل به کارآفرینی خواهد داشت؟  

بله، دقیقا به همین دلیل است که کمتر کسی به خود این جرات و جسارت را می‌دهد که در کشور تولید راه بیندازد و یکی از دلایلی که تعداد زیادی از کارخانجات تعطیل هستند، نیز همین موضوع است. هر بار که فردی می‌خواهد کار کند و کارخانه‌ای راه بیندازد، باید مدت‌ها درگیر موانع و مشکلات بسیار زیادی باشد و بیشتر در حاشیه به سر می‌برد تا اینکه در متن کاری که می‌خواهد انجام دهد، باشد. تمام این مسائل به‌نوعی گرفتاری ایجاد می‌کند و از همین روست که امروز مردم از سرمایه‌گذاری فرار می‌کنند.

علاوه بر موضوعاتی که اشاره کردید، به‌عنوان یک کارآفرین دلایل افت شاخص‌های کارآفرینی در کشورمان را چه می‌دانید؟  

اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم فقط بخش دولتی را مقصر در این موضوع نمی‌دانیم. بخش‌خصوصی هم تقصیرهایی دارد و تقصیر بخش‌خصوصی این است که به نرخ درآمد و سود بالا در طول سال‌های جنگ و تحریم عادت کرده است و در این مدت نسبت سود برخی از افراد و شرکت‌ها خیلی بالا بوده است. این در حالی است که امروز که داریم وارد عرصه رقابتی می‌شویم آن حاشیه سود کاهش پیدا کرده است و از آنجا که بخش‌خصوصی خود را به سود بالا عادت داده است، دیگر تمایلی ندارد با سود کم کار کند و بنابراین طبیعی است که در چنین شرایطی شاخص‌های کارآفرینی افت می‌کند. ما باید عادت‌ها و فرهنگ خود را تغییر دهیم و همسو با جریانات اقتصادی که در کشور وجود دارد، حرکت کنیم.

***

مریم نصیری:

برخی کارآفرینان به بیکاران بدهکار تبدیل شده‌اند

مریم نصیری، کارآفرین معتقد است در دولت قبلی اعطای وام‌هایی با اعداد بسیار کوچک و به نام اشتغال‌زایی برای قشر روستایی موجب شد که برخی کارآفرینان به بیکاران بدهکار تبدیل شوند.

دولت قبلی ادعاهایی در مورد افزایش میزان کارآفرینی در کشور داشت اما یک گزارش بین‌المللی که اخیراً منتشر شده نشان می‌دهد که شاخص‌های کارآفرینی در ایران افت کرده است. سوالم این است که با توجه به تعاریف متعددی که از کارآفرینی وجود دارد، به چه اقداماتی مشخصا کارآفرینی گفته می‌شود و معیارهای ما برای کارآفرینی چه تفاوتی با معیارهای جهانی دارد؟  

آن چیزی که من به عینه دیده و تجربه کرده‌ام این است که در دولت قبلی بسترسازی برای کارآفرینی انجام نشد و حمایت درستی از کارآفرینان صورت نگرفت و اقدامات مدیریت شده‌ای در این ارتباط رخ نداد. البته یک سری وام توسط بانک‌ها پرداخت شد اما تعداد قابل توجهی از این وام‌ها درگیر رانت شد و به دست کارآفرینان واقعی نرسید.

یک سری هم وام‌هایی با اعداد بسیار کوچک بود و به این نام که می‌خواهند برای قشر روستایی اشتغال‌زایی کنند، اینها را هم بدهکار کردند و این افراد تبدیل به بیکاران بدهکار شدند. این موضوعات یک نوع بی‌نظمی و آشفتگی در کارآفرینی به وجود آورد و به این نام که می‌خواهند تحریم‌ها را دور بزنند، عده‌ای تازه کار وارد عرصه کارآفرینی شدند و در نهایت اتفاق واقعی در این زمینه رخ نداد.

اقدامات دولت یازدهم در مورد بسترسازی برای کارآفرینی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟  

در دوره فعلی هم دولت به دنبال آن است که برخی بسترها را فراهم کند اما هنوز اتفاق واقعی و قابل‌لمس در این زمینه رخ نداده است و در این میان خلا و چالش‌هایی برای افرادی که فعالیت و صنعت واقعی دارند و می‌خواهند اقداماتی را انجام دهند، به وجود آمده است. یکی از دلایل این موضوع که شاخص کارآفرینی افت کرده، مربوط به همین مسئله است زیرا آنهایی که کارآفرین واقعی هستند، فقط توانسته‌اند خود را در یک سطحی حفظ کنند و موفق به گسترش کار خود نشده‌اند.

عده دیگری هم اصلا اهل ریسک نبودند و جرات نکردند که اقدام جدیدی را در زمینه کارآفرینی انجام دهند. کسانی هم که کارآفرین واقعی نبودند تبدیل به بیکار بدهکار شدند. البته این نکته قابل ذکر است که کارآفرینان برجسته‌ای وجود دارند که از فرصت‌ها استفاده می‌کنند و چالش‌ها را می‌بینند اما سریع خود را از بحران بیرون می‌کشند و در مقابل کارآفرینانی هم وجود دارند که حداقل یک سال طول می‌کشد تا بتوانند از شرایط جدید مهیا شده توسط دولت یازدهم استفاده کنند.

در صحبت‌های خود به یکی از دلایل افت شاخص‌های کارآفرینی اشاره کردید. چه عوامل دیگری را در این موضوع مؤثر می‌دانید؟

در کشور ما قوانین و پروسه‌های پیچیده اداری وجود دارد و اگر کسی بخواهد برای اخذ مجوزهای اولیه اقداماتی را انجام دهد باید بین چند سازمان و اداره دوندگی کند و جالب اینجاست که هیچ‌کدام از سازمان‌ها از مقررات سازمان دیگری اطلاع ندارند. بنابراین یک کارآفرین فقط باید چندین ماه را صرف اخذ این مجوزها کند. پس می‌توانیم بگوییم که قوانین مربوط به کارآفرینی بازدارنده هستند و باید مورد اصلاح قرار گیرند.

***

سیده فاطمه مقیمی:

قوانین حمایت‌کننده از کارآفرینی تدوین شود

سیده فاطمه مقیمی، کارآفرین و مدیرعامل شرکت حمل‌و‌نقل بین‌الملل سدیدبار معتقد است شاخص‌های کشورمان در بحث‌های کارآفرینی، ایده خلاق و نوآوری، مطابق با شاخص‌های بین‌المللی است و فقط باید قوانین حمایت‌کننده از خلاقیت و کارآفرینی تهیه و تدوین شود.

ایران رتبه 80 را در بین 130 کشور جهان از نظر کارآفرینی دارد. برخی عملکرد دولت قبلی را در این موضوع بسیار مؤثر می‌دانند. شما به‌عنوان یک کارآفرین مهم‌ترین دلایل افت شاخص‌های کارآفرینی در کشورمان را چه موضوعاتی می‌دانید؟  

البته نمی‌توانیم همه موارد را در هر مقطع زمانی به گردن مجموعه‌هایی بیندازیم که در حال حاضر شاهد پاسخگویی از سوی آنان نیستیم. اگر قرار است رشدی را در کارآفرینی شاهد باشیم با وجود نقاط ضعف موارد قبل، چنانچه عملکرد امروز خود را اصلاح کنیم می‌توانیم به سمتی برویم که موفقیت‌هایی را کسب کنیم. ما حاضر نیستیم به مشکلاتی که داریم نگاهی کنیم. امروز نقایص ما در کارآفرینی به روندهای مدیریتی حال حاضر ما مربوط می‌شود.

ما می‌توانستیم یک انقلاب کارآفرینی در کشور ایجاد کنیم. شروع برخی از کسب‌وکارها نیاز به سرمایه‌گذاری‌های مادی دارد که شاید در شرایط رکود اقتصادی یا محدودیت‌های منابع اقتصادی کشور، مانع ایجاد شود اما تفکر چیزی نیست که محدودیت‌بردار باشد.ما در مورد کارآفرینی به تفکر خلاق و نوآور اشاره می‌کنیم و تفکر خلاق می‌تواند جایگاه رشد داشته باشد اگر حمایت لازم از تفکر خلاق و نبوغ خلاق شکل بگیرد.

در ابتدای شکل‌گیری دولت یازدهم پیشنهاد تشکیل یک معاونت کارآفرینی را من به رئیس‌جمهور ارائه دادم زیرا معتقدم که تفکر کارآفرین در هر کشور می‌تواند به رشد و توسعه اقتصادی کمک کند. کارآفرینی یک بحث فراجنسیتی است و با توجه به درصد بسیار بالای تحصیلکردگان جامعه، اینها می‌توانند نوآورانه در بسیاری از امور حضور فعال داشته باشند و تفکر و ایده آنها باعث رشد و تکامل و جبران عدم وجود سرمایه مالی اولیه شود.

پس این موضوع که شاخص‌های کارآفرینی در کشورمان افت کرده است، تا حدودی به عملکرد خودمان مربوط می‌شود؟  

بله، قطعا این‌طور نیست که ما بگوییم صرفا موانع بین‌المللی موجب شده که ما رشد خلاقیت و نوآوری نداشته باشیم. یکسری از تحریم‌های داخلی خودمان مانع از رشد کارآفرینی می‌شود. در واقع عملکرد برخی از سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها به‌گونه‌ای است که مانع از کارآفرینی به معنای واقعی می‌شود.

موضوعی هم که وجود دارد این است که کارشناسان بر این باورند معیارهای کارآفرینی ما با معیارهای جهانی فاصه دارد. این موضوع را شما قبول دارید؟

شاخص‌های کارآفرینی توسط یک مؤسسه بین‌المللی تعریف می‌شود و ما سعی کرده‌ایم که خود را در شاخص‌ها قرار دهیم. درواقع در کشورمان، شاخص‌های کارآفرینی، ایده خلاق و نوآوری مطابق با شاخص‌های بین‌المللی است و فقط باید قوانین حمایت‌کننده از خلاقیت به وجود بیاید. به عبارتی می‌توانیم بگوییم که فقدان قوانین و بعضا وجود قوانین موازی و مزاحم یکدیگر موجب شده است که بر سر راه کارآفرینی مشکلات و معضلات متعددی وجود داشته باشد.