چک، رایج اما نامناسب برای دادوستد

برابر آمارها، میزان چک‌های برگشتی در کشور نسبت به سال‌های گذشته اندکی کاهش یافته است اما همچنان میزان قابل توجهی از چک‌های صادره توسط افراد و اهالی کسب‌و‌کار، برگشت می‌خورد. برابر آمارهای بانک مرکزی، طبق بررسی‌های صورت‌پذیرفته در این خصوص، تعداد چک‌های برگشتی در سال 1390، 37/6میلیون برگ بوده است. بانک مرکزی در گزارش خود درخصوص چک‌های برگشتی در سال 92، 9/10درصد از چک‌ها برگشت خورده بود. این درصد نسبت به سال 91 که 8/11درصد برآورد شده بود حدود 9/0درصد افزایش نشان می‌داد. اما برخی آمارها حکایت از رشد مجدد چک‌های برگشتی در سال 93 دارد. آخرین آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که فقط در مهر سال جاری 523 هزار برگ چک برگشت خورده است که گویای رشد اندک آن در مقایسه با سال گذشته است. این شرایط موجب شده است که مبادلات تجاری برای کسبه و فعالان بازار بسیار دشوار شود. 

شیوه‌های عجیب کلاهبرداری با چک

حسن محبوبی، یک فعال بازار و تولید‌کننده در این باره به «فرصت امروز» گفت: وضعیت چک در بازار بسیار خطرناک شده‌است. اکنون وضعیت به‌گونه‌ای شده که فعالان بازار ترجیح می‌دهند چک‌هایی را که نمی‌شناسند، قبول نکنند. اغلب کاسب‌هایی که اسم و رسمی در بازار دارند برای حل این موضوع راهکارهایی برای خود در پیش گرفته‌اند. مثلا کسانی که من و مجموعه تولیدی‌ام را می‌شناسند می‌دانند که   در پشت چک‌هایم علامت خاصی می‌گذارم و به اعتبار این علامت، چک را قبول می‌کنند، اما این راهکارها قطعی نیست و از بروز تخلف در بازار جلوگیری نمی‌کند. 

وی در پاسخ به این پرسش که چرا کسبه چک‌های ناشناس را قبول نمی‌کنند گفت: در مورد چک، تقلب‌های عجیب و غریبی صورت می‌گیرد. کار، از چک بی‌محل کشیدن گذشته است. مثلا اخیرا ماده‌ای وارد بازار شده است که افراد شیاد با آغشته کردن چک به مقدار کمی از این ماده، چک را به دست مشتری می‌دهند، وقتی مشتری چک را دریافت و در کیف پول یا گاو صندوقش می‌گذارد، آن ماده عمل کرده و چک را به طور کامل نابود می‌کند به‌گونه‌ای که اثری از خرده‌های چک هم باقی نمی‌ماند. با وجود چنین شرایطی کسبه نمی‌توانند با اطمینان خاطر به دادو ستد بپردازند. 

این فعال بازار تاکید کرد: البته ریشه همه این مشکلات در مسائل اقتصادی کشور است. با فشارهایی که از بخش‌های مختلف به فعالان بازار وارد می‌شود، زمینه برای سوء‌استفاده کلاهبرداران فراهم می‌شود، اما این تمام موضوع نیست؛ بعضی از کسبه واقعا توان پاس کردن چک‌هایشان را ندارند و رفته رفته به سمت ورشکستگی پیش می‌روند. 

چه کنیم تا مبادله با چک، امن باشد

سیاوش محبی تحلیلگر اقتصادی در این باره به «فرصت امروز» گفت: چک، یک سند تجاری مهم است که با وجود خطرات آن در میان کسبه و مردم هوادار زیادی دارد. با وجودی که هر روز آمارهای زیادی از صادرکنندگان چک و موضوعات مربوط به برگشت آن در رسانه‌ها و کوچه و بازار نقل می‌شود، اما مردم همچنان از این سند برای مبادلات خود استفاده می‌کنند که فکر می‌کنم دلیل آن اجتناب‌ناپذیر بودن آن به دلیل وجود نداشتن جایگزین مناسب است. 

وی افزود: یک سند دیگر برای مبادلات تجاری سفته است اما با وجود کم بودن حواشی آن، امکانات کافی برای رواج آن به جای چک وجود ندارد. یکی از این دلایل، هزینه خرید سفته است و دلیل دیگر، ظرفیت‌های پایینی است که سازمان‌هایی مثل بانک‌ها برای آن قائل شده‌اند. مثلا با یک بار گردش سفته در مبادلات، آن برگ دیگر قابل استفاده نیست. 

این تحلیلگر تاکید کرد: در حال حاضر شرایط به‌گونه‌ای است که صادر‌کننده چک بی‌محل تا زمان اثبات شدن جرمش، دغدغه‌ای ندارد و گیرنده چک باید با صرف هزینه و وقت بسیار زیاد، چکش را نقد کند. این روند می‌تواند معکوس شود یعنی صادرکننده چک هم به محض برگشت خوردن چک باید به همان میزان و حتی بیشتر دوندگی کند تا چکش را از خطر برگشت خوردن نجات دهد. اگر چنین شرایطی فراهم شود صاحبان دسته چک‌ها نهایت مراقبت را از حساب‌های خود به عمل خواهند آورد تا چک‌هایشان پاس شود. 

مـحـبـی اظـهـار کرد: ظرفیت‌های چک‌های موجود در بازار هم جوابگوی نیازهای کسبه نیست. مثلا چک‌هایی که در بازار دست به دست می‌شود، شاید بسیاری از افراد، نام صاحب حساب را هم نشنیده باشند. بانک مرکزی یا بانک‌های مربوطه می‌تواند با راه‌اندازی سامانه‌ای، امکان بررسی آنلاین سوابق صادرکنندگان چک را فراهم کنند یا می‌توانند شرایطی را فراهم کرده که شکل چک، گویای درجه اعتبار آن باشد. مثلا برای صاحبان حساب‌هایی که حتی یک برگ چک آنها تاکنون برگشت نخورده، یک رنگ و برای مشتریانی که به کرات چک‌شان برگشت خورده است رنگ دیگری در نظر بگیرند تا کسبه بازار تکلیف‌شان را با این چک‌ها بدانند.