وقتی تامین آب، محیط‌زیست را تهدید می‌کند

اخیرا نگرانی‌های زیست محیطی در خاورمیانه افزایش یافته است. منابع آب خصوصا برای کسانی که دسترسی به آب بهداشتی ندارند به‌طور فزاینده‌ای در حال کاهش است. برخی از این کشورها نظیر یمن، عربستان سعودی، عراق و امارات متحده عربی با مشکل منحصر به فردی مواجه شده‌اند که حل آن نیازمند توجه ویژه و فوری جامعه بین‌المللی است. علاوه بر این یکی از نقاط مشترک این کشورها آن است که در همسایگی خود فاقد منابع آب مورد نیاز بوده و مدیریت منابع آب در این کشورها بسیار ضعیف به نظر می‌رسد. خاورمیانه منابع بسیار غنی نفت و گاز را در خود جای داده که بیشتر ثروت کشورهای این منطقه نیز از استخراج همین منابع زیرزمینی حاصل می‌شود. با این حال شرایط آب و هوایی و محیط‌زیست، شرایط زندگی در این منطقه را بسیار سخت و دشوار کرده است. خاورمیانه به منابع آب کافی و همچنین زمین مناسب برای کشاورزی نیازمند است. این در حالی است که بسیاری از زمین‌هایی که برای کشت و تولید محصولات کشاورزی در این منطقه مناسب بوده‌اند به دلیل افزایش بیابان‌زایی از بین رفته‌اند.

بیابان‌زایی یک مشکل گسترده زیست‌محیطی است که اثرات گسترده و مخربی در کشورهای سوریه، اردن، عراق و ایران داشته. شیوه‌های کشاورزی پایدار و چرای بیش از حد دام از جمله دلایل ایجاد یک محیط خشک در این منطقه بوده است. واقعیت تامل برانگیز آن است که کشاورزی 85 درصد از منابع آب منطقه خاورمیانه را مصرف می‌کند، سوء‌استفاده از زمین‌های کشاورزی در این منطقه به واسطه آبیاری سنگین زمین‌های کشاورزی امری رایج در خاورمیانه به شمار می‌رود. این موضوع در مناطقی که دچار خشکسالی شده‌اند بیشتر به چشم می‌خورد و چشم‌انداز طبیعی و زیست محیطی منطقه را تغییر داده است. گفتنی است استفاده بیش از حد آب در کشاورزی تاثیر بسیار زیادی در کاهش و کوچک‌تر شدن منابع آبی خاورمیانه داشته است. کشورهای اردن که در صحرای سوریه و یمن که در جنوب شبه‌جزیره عربستان واقع شده‌اند در حال حاضر با کمبود شدید منابع آب دست و پنجه نرم می‌کنند. به‌عنوان مثال با وجود وسعت جغرافیایی مشابه، میانگین برداشت آب شیرین اردن کمتر از 10 درصد از میانگین برداشت آب شیرین پرتغال است. در همین رابطه قیمت آب در اردن به دلیل کاهش چشمگیر منابع آب این کشور طی 10 سال گذشته 30 درصد افزایش یافته است. یمن از جمله کشورهایی است که نرخ سوء‌تغذیه در آن بسیار بالاست و حدود 30 درصد از جمعیت این کشور قادر نیستند تا غذای مورد نیاز خود را تامین کنند. لازم به ذکر است که در سال‌های اخیر یمن قادر به تولید غذای مورد نیاز خود به منظور محافظت از جمعیت خود در مقابل سوء‌تغذیه نبوده است. گفتنی است کاهش منابع آب در خاورمیانه آسیب جدی به استانداردهای زندگی در این منطقه وارد آورده‌است.

امارات متحده عربی که در شبه‌جزیره عربستان واقع شده به دلیل شهرهای لوکس، سواحل بسیار زیبا و مراکز خرید و سایر جذابیت‌هایش مشهور است. سبک زندگی و امکانات موجود در این امیرنشین ممکن است این‌طور القا کند که کاهش منابع آب مشکلی برای این کشور ثروتمند ایجاد نخواهد کرد. اما واقعیت چیز دیگری است و امارات متحده عربی همزمان با کاهش شدید منابع آب خود چالشی جدی را در زمینه کمبود آب آشامیدنی تجربه می‌کند. در این راستا بانک صنعتی امارات در گزارشی که سال 2005 میلادی در زمینه بحران آب تهیه کرده، نوشته بود که سرانه مصرف آب در امارات بالاترین سرانه مصرف در جهان است. علاوه بر این طی 30 سال گذشته سطح آب در منطقه خاورمیانه سالانه حدود یک متر کاهش یافته است. به عقیده کارشناسان و با توجه به نرخ فعلی مصرف آب امارات متحده عربی در50 سال آینده تمامی ذخایر آب آشامیدنی طبیعی خود را از دست خواهد داد. با وجود نیروگاه‌های بسیار زیادی که برای شیرین‌کردن آب دریا و به منظور کاهش کمبود آب آشامیدنی در امارات احداث شده این کشور نیاز دارد تا عادت مصرف آب خود را قبل از آنکه در سال 2020 میزان مصرف انرژی آن دوبرابر شود تنظیم و تصحیح کند.

احداث نیروگاه به منظور شیرین کردن آب نوعی استفاده بیش از حد از منابع آب خاورمیانه به شمار می‌رود. لازم به ذکر است که 70 درصد از نیروگاه‌هایی که به منظور شیرین کردن آب در جهان ساخته شده‌اند در این منطقه و در کشورهای عربستان سعودی، امارات و بحرین واقع شده‌اند، درحالی‌که این نیروگاه‌ها آب مورد نیاز برای ساکنان مناطق خشک و بیابانی را تامین می‌کند، همزمان مشکلات بسیار زیادی را نیز برای سلامتی و محیط‌زیست این منطقه تولید می‌کند. آب دریا که در بیشتر نیروگاه‌های تولید آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می‌گیرد مقادیر قابل توجهی بورون و بروماید در خود جای داده و ادامه فرآیند تولید آب شیرین آشامیدنی از آب دریا می‌تواند منجر به کاهش منابع معدنی ضروری نظیر کلسیم از آب شود. همچنین نمک غلیظی که از فرآیند شیرین کردن آب حاصل می‌شود مجددا به دریا ریخته می‌شود که این موضوع تاثیر بسیار زیادی در شورتر شدن اقیانوس‌ها خواهد داشت. از مضرات دیگر استفاده از نیروگاه‌های تولید آب آشامیدنی تخریب محیط زندگی حیوانات وحشی و اضافه شدن بر میزان آلاینده‌ها به آب و هوا در منطقه است. ضررهای استفاده از نیروگاه‌های تولید آب شیرین آشامیدنی به اینجا ختم نمی‌شود و نقطه ضعف بزرگ دیگر این نیروگاه‌ها مصرف بسیار زیاد انرژی است، موسسه پاسفیک در این زمینه می‌گوید: استفاده بسیار زیاد از انرژی توسط این نیروگاه‌ها موجب افزایش قیمت انرژی و در نهایت افزایش قیمت آب تولید شده در این نیروگاه‌ها است که در نهایت موجب وارد آمدن خسارت به مصرف‌کننده می‌شود.

این موسسه در ادامه می‌افزاید: استفاده از دستگاه‌های تولید آب آشامیدنی اصلی‌ترین گزینه برای جبران کمبود آب در این منطقه است اما گرایش بسیار شدیدی برای مصرف بیش از حد منابع آب در خاورمیانه وجود دارد. استفاده از تعداد قابل توجهی از نیروگاه‌های تولید آب آشامیدنی، به جای ارائه مشوق‌هایی در زمینه ایجاد تنوع در تامین منابع آب آشامیدنی مورد نیاز، وابستگی بسیار زیادی به این شیوه از تولید آب ایجاد می‌کند. خاورمیانه در حال حاضر مشکلات بسیار زیادی در زمینه حفظ منابع آب طبیعی خود دارد، بدون تردید این منطقه به بیش از یک راه‌حل برای بهبود وضعیت زیست محیطی خود در آینده نیازمند است.