گزارشی از تولید کودهای بیولوژیک زیستی به جای کود های شیمیایی سرطان‌ زا در بازار محصولات کشاورزی / نبرد کودهای نوآور زیستی ‎با کودهای پرزور شیمیایی

امروزه با افزایش رشد جمعیت، تولیدات کشاورزی برای رفع نیازهای غذایی سرعت بالایی را با استفاده از کودهای شیمیایی یا بهتر بگوییم کودهای مصنوعی در پیش گرفته است. براساس نتایج به دست آمده در ایران سرانه مصرف سم در محصولات کشاورزی به ازای هر نفر ۴۰۰ گرم و همچنین میزان مصرف کود شیمیایی از 2/5 به 3/5 میلیون تن در ۱۰ سال گذشته افزایش داشته‌ است.

مصرف بیش از حد این کودهای شیمیایی و فاضلاب منجر به آلودگی محصولات کشاورزی می‌شود و این نگرانی‌ها به اینجا ختم نمی‌شود، بلکه ورود عنصر تشکیل‌دهنده نیترات در کودهای شیمیایی که یک ماده سرطان‌زاست انسان را در ‎مقابل بیماری‌های مختلفی از قبیل گوارش، ناهنجاری‌های عصبی و اختلال در سیستم غدد درون‌ریز و سیستم ایمنی بدنی تهدید می‌کند.

در این زمینه تلاش‌های گسترده‌ای به منظور یافتن راهكارهای مناسب برای غنی‌سازی محصولات کشاورزی و کاهش غلظت آلاینده‌ها در محصولات کشاورزی شده است که یكی از این راهکارها تولید باکتری‌های مفید خاكزی (كودهای‌بیولوژیک) است. کودهای بیولوژیک حاوی باکتری‌هایی است که عناصر غذایی خاک و هوا را در یک فرآیند زیستی تبدیل به مواد مغذی همچون ویتامین‌ها، فسفات، پتاس و دیگر مواد معدنی می‌کند و به ریشه گیاه می‌رساند. مصرف این کودها علاوه بر بهبود کیفیت خاک و از بین بردن آلودگی محیط‌زیست کم‌هزینه‌تر، پایدارتر و موثرتر از دیگر کودها هستند.

در این زمینه شرکت دانش‌بنیان کشت‌کار گستر نوژان خراسان شمالی با همکاری تیمی از کارشناسان و مهندسان این حوزه موفق شده‌اند با جایگزینی کودهای بیولوژیک (زیستی) نیتروزیست و فسفوزیست اثرات نتیجه‌بخشی را روی کودها به ثمر برسانند، از این رو «فرصت امروز» سراغ این شرکت دانش‌بنیان رفته تا با تولید محصول‌شان بیشتر آشنا شویم.

همکاری گروهی با دوستان دانشگاهی

محمد ابراهیمی، مدیر عامل شرکت دانش‌بنیان کشت‌کار گستر نوژان دانش‌آموخته کارشناسی ارشد رشته برق با همکاری چند نفر دیگر از دانشجویان یک دانشگاه در دوران تحصیل با انجام مطالعات و تحقیقات در زمینه کودهای بیولوژیک و آزمایش‌های مربوطه از سال 1391 فعالیت‌شان را آغاز کردند و پس از یک سال این شرکت را با تاییدیه رسمی به ثبت رساندند.

این مخترع از زمینه فعالیت شرکت و اختراع محصولش اینچنین شروع می‌کند: ما موفق شدیم با استفاده از پسماندها و ضایعات کشاورزی، کودهای زیستی یا همان میکرو‌ارگانیزم‌ها را که در خاک زندگی می‌کنند و قادرند عناصر غذایی خاک را در یک فرآیند زیستی به مواد مغذی تبدیل کنند تولید کنیم، در واقع توانستیم این کودهایی که نیتروژن‌های هوا را به آمونیاک تبدیل می‌کنند و باعث در دسترس شدن مواد‌غذایی خاک می‌شوند تولید و با نام کودهای بیولوژیک به فروش برسانیم.

فراهم کردن بستر کشت‌های محلی

او از تفاوت کودهای موجود در بازار با این کودهای بیولوژیک این‌گونه می‌گوید: در صنعت کودسازی عمدتا خارج از کشور بستری را برای شروع رشد و تکثیر این کودها فراهم می‌کنند، این کودها در بستر کاشته شده و در شرایط مساعد با سرعت بالایی شروع به تکثیر کرده و سپس این کشت‌های تولید شده را وارد کرده و به بازار عرضه می‌کنند و به دست کشاورزان می‌رسد اما ما توانستیم در خود خاک (استان خراسان شمالی) که یک بستر بسیار مقاومی را در مقابل دما، سرما و همه عوامل جوی دارد با استفاده از ایده‌ها و خلاقیت‌هایی که در ذهن‌مان بود با ترکیب چندین پسماند کشاورزی مانند شیرابه‌ها، ملات، چغندر و دیگر پسماند‌ها این بستر کشت را عوض کنیم. همچنین میکروب‌های حل‌کننده فسفات و چندین میکروب دیگر که در این بستر وجود دارند را طوری فراهم کنیم که قارچ‌ها خیلی سریع‌تر و راحت‌تر شروع به رشد کنند.

چرخه طبیعت و استفاده مجدد از پسماند کشاورزی

ابراهیمی هدف از اجرایی کردن این ایده را این‌گونه بیان می‌کند: با توجه به اینکه کودهای شیمیایی با هزینه‌ها و آلودگی‌های بسیاری همراه است به علاوه به دلیل اینکه می‌توان از خود ضایعات محصولات کشاورزی که به طبیعت برمی‌گردند و بلااستفاده می‌مانند استفاده مجدد در این چرخه داشت، تصمیم به تولید این محصول گرفتیم.

البته ناگفته نماند موضوع پایان نامه‌ای که متعلق به یکی از دوستان در خصوص همین کودهای زیستی بود، نخستین خشت‌های تحقق و شکل‌گیری این طرح را بنا نهاد.

سرمایه‌ای با وام و مشارکت هم‌دانشگاهیان

این مخترع از چگونگی تهیه سرمایه اولیه‌ای که برای شروع فعالیت‌های خود نیاز داشته‌اند، می‌گوید: ما با سرمایه‌ای که 60 درصد آن وام و مابقی آن سرمایه شخصی بود کار را شروع کردیم و البته سرمایه اصلی ما همکارانی بودند که همه فارغ‌التحصیلان از رشته‌های کشاورزی، زیست‌شناسی گیاهی، بیوشیمی و مهندسی برق از بهترین دانشگاه‌های کشور در مقاطع دکترا و کارشناسی ارشد بودند و ذهن‌شان سرمایه اولیه آنها بود و با دانش فنی که داشتند تیمی را تشکیل دادیم و این شرکت دانش‌بنیان را تاسیس کردیم و با تلاش‌های فراوانی که کردیم توانستیم به نقاط بالاتری در این زمینه برسیم.

وی در رابطه با این موفقیت‌ها می‌گوید: با توجه به کاربری تخصص و کاربری دوستان با هزینه‌های اندک موفق به ساخت دستگاه فرمناتور تمام اتوماتیک با استفاده از تکنولوژی PLC با حجم 1000 لیتر و راه‌اندازی خط تولید شدیم که اگر این تجهیزات سنگین و بسیار گران‌قیمت را خریداری می‌کردیم رقمی حدود یک میلیارد سرمایه نیاز داشت.

ایده‌های روشن اما مانع‌های کور

ابراهیمی از سختی و موانعی که در ابتدا برای طی کردن این پروسه داشته و بسیار آنها را خسته کرده، می‌گوید: ما انتظار داشتیم افرادی مانند ما که با ایده‌های نو اما سرمایه‌های کم به دنبال مسیری روشن برای تولیدات داخلی هستند توسط دولت حمایت شوند، ولی متاسفانه بوروکراسی‌ و حلقه‌های مفقوده در زمینه مصرف کود در کشور به‌گونه‌ای است که از نوآوری‌ها در این زمینه حمایتی نمی‌شود.

حتی ما نزدیک به یک سال و نیم وقت‌مان را صرف گرفتن تاییدیه‌های لازم برای مصرف این کود کردیم اما حمایت‌های مالی زیادی در این رابطه برای‌مان به عمل نیامد و فقط این حمایت‌ها در رابطه با تولید محصول بود. انتظار ما این است که دولت کودهای بیولوژیک را بیشتر مورد توجه قرار دهد تا کودهای شیمیایی و این محصول را به‌عنوان یک کالا با سهمیه‌بندی در اختیار کشاورزان قرار دهد و این یارانه را فقط در اختیار کودهای شیمیایی قرار ندهد.

بازاریابی سنتی راهی برای کمبودهای هزینه

در خصوص بازاریابی و فروش محصولات این مخترع اینچنین می‌گوید: با توجه به مشکلات مالی و هزینه‌های بالای شرکت برای رفع این مشکلات، برخلاف اینکه تولیدکننده بودیم و نباید وارد این زمینه‌ها می‌شدیم اما برای بازاریابی با هزینه‌هایی که متحمل شدیم شروع به آموزش و برگزاری کلاس‌هایی در تک تک روستاها و شهرها کردیم و مردم را متقاعد به استفاده از کودهای زیستی به جای کودهای شیمیایی و همچنین آموزش‌های رایگان در خصوص استفاده از آن کردیم، هر چند خود این کلاس‌ها هم با مشکلات عدم برگزاری مواجه شد اما با تلاش‌های فراوان این استراتژی را پیاده کردیم و با توجه به بازار دلالی که قصه پر فراز و نشیب خود را دارد با سوددهی فروش مستقیم به خود کشاورزان وارد بازار کار شدیم و محصول را به فروش رساندیم.

وی همچنین ادامه می‌دهد: مشتری‌های اصلی ما در ابتدا خود افراد بومی استان و کشاورزان بودند اما در حال حاظر استان یزد، تهران و چندین شهر دیگر هم از مشتری‌های ما هستند و البته همسایگی با کارخانه پتروشیمی، بازار رقابت سختی را برای‌مان به‌وجود آورده است. مردم با وجود هزینه پایین و با کمیت بالایی که این تولیدکننده‌ها برای محصول‌شان گذاشته‌اند متاسفانه ترجیح می‌دهند این کود‌های شیمیایی را خریداری کنند.

گلایه از نهادها

این مخترع در خصوص اینکه حمایت پارک علم و فناوری استان خراسان از شما چگونه بوده است، این‌گونه پاسخ می‌دهد: صندوق دانش‌بنیان نوآوری و شکوفایی و خود پارک حمایت‌های خوبی را برای‌مان به عمل آوردند و شاید بتوان گفت پارک‌ها تنها بخش‌هایی هستند که قدر و منزلت کار علمی را در کشور می‌دانند اما متاسفانه نهادهای دیگر در این زمینه و معرفی محصول حمایت‌های لازم را از ما دریغ کرده‌اند و برای این حمایت‌ها و وام‌ها، سندهای با قیمت بالا را از ما درخواست می‌کنند که ما هم از تهیه آن عاجزیم.

وی ادامه می‌دهد: ما نیاز به حمایت‌های رسانه‌ها هم داریم که می‌تواند بسیار موثر باشد اما با هزینه‌های بالایی که صدا و سیما برای تبلیغات گذاشته است یک شرکت دانش‌بنیان نوپایی مانند ما قطعا از عهده آن برنمی‌آید.

نیاز به سرمایه‌ای 200میلیونی

و در پایان ابراهیمی در رابطه با صادر کردن محصول به خارج از کشور تصریح می‌کند: این محصول با آزمایش‌های انجام شده روی آن در مقایسه با نمونه‌های خارجی توانسته برتری خود را نشان دهد و بسیار رقابت خوب و تنگاتنگی با نمونه‌های مشابه از این محصولات را داشته باشد.

همین قدرت رقابت باعث شده ما جسارت صادر کردن محصول را به خود دهیم و در حال رایزنی هستیم تا محصول را به خارج از کشور صادر کنیم. حجم تولید ما پایین است و حدود30 تن در سال قابلیت تولید داریم که این مقدار در مقایسه با نیاز بازارهای جهانی پاسخگو نیست، از این رو سعی داریم سرمایه‌گذاری پیدا کنیم تا با افزایش سرمایه‌ حدود 200میلیون تومانی، تولید خود را به چندبرابر افزایش دهیم.

ارتباط با نویسنده: mirzaeefaezeh@yahoo.com