مشکلات اقتصاد بالادست برجام

هفته گذشته رئیس‌جمهور آمریکا و اتحادیه اروپا دستور انجام مقدمات لازم برای اجرای برنامه جامع اقدام مشترک را صادر کردند. اجرای برجام می‌تواند از جهات مختلف بر اقتصاد کشورمان تاثیرگذار باشد. در حالی که برخی از کارشناسان و فعالان اقتصادی، اجرای برجام را بر بازار تاثیرگذار می‌دانند، برخی دیگر بر این باورند که نمی‌توان اجرای برجام را در کوتاه‌مدت بر بازار موثر دانست. این گروه از فعالان اقتصادی بر این باورند که اقتصاد ما مشکلاتی دارد که مهم‌تر از اجرای برجام است و مهم‌ترین آن مولد نبودن اقتصاد و پایین بودن سهم اشتغال مولد در کشور است. در همین حال برخی از فعالان بخش خصوصی معتقدند که اگر برنامه‌ریزی وجود داشته باشد و از لغو تحریم‌ها استفاده خوبی در جهت توسعه فعالیت‌های اقتصادی مولد شود، می‌تواند تاثیر بسیاری در تحرک بازار داشته باشد. از همین رو تا زمانی که اطمینان لازم برای فعالان اقتصادی ایجاد نشود، شاهد تحرک خاصی از طرف بخش خصوصی و فعالان اقتصادی نخواهیم بود. «فرصت امروز» در این گزارش تاثیر اجرای برجام بر بازار را مورد بررسی قرار داده است.

محمدمهدی سیادت:
اطمینان فعالان اقتصادی بازار را حرکت می‌دهد

محمدمهدی سیادت، نایب‌رئیس انجمن مدیران صنایع خراسان رضوی معتقد است تا زمانی که عوامل تورم‌زا و عواملی که ارزش افزوده‌ای برای اقتصاد ایجاد نکرده و نمی‌کنند از صحنه اقتصاد بیرون نروند و اطمینان لازم ایجاد نشود، شاهد تحرک خاصی از طرف بخش‌خصوصی و فعالان اقتصادی نخواهیم بود.
برخی معتقدند که اجرای برجام در شرایط خاصی می‌تواند تأثیراتی بر بازار داشته باشد. نظر شما در رابطه با این موضوع چیست؟
ما در کشوری زندگی می‌کنیم که برنامه نداریم و در مواردی که برنامه داریم، به آن عمل نمی‌کنیم. درواقع هر طور که شرایط اقتضا کند، متناسب با آن عمل می‌شود و برنامه‌محور نیستیم. در نتیجه در کشور ما بخش‌خصوصی داخلی و سرمایه‌گذار خارجی به جای اینکه به دنبال اطمینان‌های برنامه‌ای باشد، به دنبال اطمینان از شخصیت‌های سیاسی و در نظر گرفتن موقعیت‌های کشور است و نه اینکه برمبنای یک ثبات اقتصادی بخواهد تصمیم بگیرد. این موضوع موجب شده که در طول سال‌های گذشته نهادها خیلی در عرصه اقتصاد فعال باشند. در سال‌های گذشته ظاهرا گردش و رونق مالی بود، درحالی‌که ارزش افزوده‌ای در اقتصاد خلق نمی‌شد یعنی یک کالا را چند دست می‌خریدند و می‌فروختند و گران می‌کردند و مردم در فضای خریدوفروش بودند درحالی‌که ارزش افزوده‌ای در این خریدوفروش‌ها در اقتصاد ملی ایجاد نمی‌شد.
با توجه به موضوعاتی که اشاره کردید، اجرای برجام در شرایط فعلی چه تأثیراتی بر جا خواهد گذاشت؟
در حال حاضر اقتصاد ما در حال پوست‌اندازی است و چربی‌های اضافه اقتصاد در حال سوخته شدن است و کسانی که فعالیت‌های‌شان به نفع اقتصاد ملی نیست، در حال شناسایی هستند و شاید شرایطی به وجود بیاید که نقش اینها در اقتصاد کمرنگ شود. تا زمانی که عوامل تورم‌زا و عواملی که ارزش افزوده‌ای برای اقتصاد، ایجاد نکرده و نمی‌کنند از صحنه اقتصاد بیرون نروند، اطمینانی برای اینکه اقتصاد مبتنی بر یک برنامه می‌تواند حرکت کند، نخواهد بود و تحرک خاصی از طرف بخش‌خصوصی و فعالان اقتصادی نخواهیم دید.
فکر می‌کنید اجرای برجام و لغو تحریم‌ها، چه تغییراتی را در وضعیت بازار ارز ایجاد می‌کند؟
در مورد نرخ ارز من نمی‌دانم که قرار است چه قاعده‌ای و چه فرمولی برای نرخ ارز پیاده شود. برای اینکه بتوانیم در داخل کالا تولید کنیم باید شرایط رقابت‌پذیری بین تولیدکننده داخلی و تولیدکننده خارجی، فراهم باشد. قیمت دلار اگر بنا به شرایط تورمی بخواهد افزایش یابد، باید حول و حوش 14 هزار تومان باشد که قدرت تولیدکننده داخل و خارج یکی شود و رقابت بین تولیدکننده داخلی و خارجی ایجاد شود. چون متوسط تورم ما 20 درصد بوده اما در کشورهای صادرکننده کالا به ما زیر 5 درصد بوده است. این در حالی است که هر سال حدود 15 درصد هزینه مازاد به تولیدکننده داخلی تحمیل شده است. زمانی که سهم سایر عوامل را هم لحاظ می‌کنیم در فرمولی که اشاره کردم قدرت رقابت بین تولیدکننده داخلی و خارجی، به پایین‌ترین حد رسیده است. پس اگر بخواهیم منطقی حساب کنیم باید دلار گران شود. البته یک بی‌تفاوتی در بازار و نااطمینانی عمومی وجود دارد که هیچ فعال اقتصادی، فعلاً دست به فعالیت نمی‌زند و هیچ تصمیمی نمی‌گیرد و به محض اینکه اطمینان‌هایی در حوزه سیاست و اقتصاد، مشاهده کند فعالیت‌ها به‌تدریج آغاز خواهد شد در غیر‌این صورت دوباره میدان در دست دلالان خواهد افتاد.

محمد اثنی‌عشری:
برجام در کوتاه‌مدت تأثیری بر بازار ندارد

محمد اثنی‌عشری، مدیرعامل شرکت بهسوصنعت معتقد است که اجرای برجام در کوتاه‌مدت تأثیر چندانی بر بازار نخواهد داشت زیرا اقتصاد ما مشکلاتی دارد که مهم‌تر از اجرای برجام است و مهم‌ترین آن مولد نبودن اقتصاد و پایین بودن سهم اشتغال مولد در کشور ماست.
به نظر شما اجرای برجام چه تأثیراتی بر بازار خواهد داشت و چه تغییراتی را در مورد افزایش تقاضا ایجاد خواهد کرد؟
اجرای برجام در کوتاه‌مدت تأثیر چندانی بر بازار نخواهد داشت. اقتصاد ما مشکلاتی دارد که مهم‌تر از اجرای برجام است و مهم‌ترین آن مولد نبودن اقتصاد و پایین بودن سهم اشتغال مولد در کشور ماست. نیروهای انسانی در بخش عمومی و دولتی نیروهای فاقد ارزش افزوده مناسب هستند و هزینه‌های حقوق و دستمزد آنان با درآمدهای دولت برابری می‌کند. بدهی‌های دولت گذشته کمرشکن بوده و دولت حجم زیادی بدهی به پیمانکاران و صندوق‌های بازنشستگی دارد. تکنولوژی در بخش‌های تولید و حمل‌و‌نقل بسیار فرسوده و خارج از رده است و تولیدات ما قابل رقابت در بازار‌های جهانی نبوده و قیمت تمام شده به علت پایین بودن سطح تکنولوژی و عدم بهره‌وری مناسب نیروهای انسانی و نبود نیروهای کارآمد بسیار بالاست.
در جایی که هم دولت گران بوده و هم قیمت تمام شده بالاست، مردم باید بخش عمده‌ای از درآمد خود را برای جبران این هزینه بپردازند. لذا با توجه به کاهش قدرت خرید مردم و بالا بودن قیمت تمام شده و در نهایت قیمت فروش کالاها با شرایط رکود، مواجه هستیم و این شرایط با اجرای برجام و بسته‌های حمایتی بهبود قابل انتظار را پیدا نمی‌کند. لذا تا زمانی که زیرساخت‌های اقتصادی اصلاح نشود، این مشکل ادامه خواهد یافت.
آیا تأثیر اجرای برجام بر بازار مقطعی خواهد بود یا در آینده نیز تداوم خواهد یافت؟
اجرای برجام از آنجا که برخی هزینه‌های مضاعف مانند هزینه‌های مبادله بانکی، حمل‌و‌نقل و خرید مستقیم را کاهش می‌دهد تا حدودی باعث کاهش قیمت تمام شده کالاهای ساخته شده با مواد اولیه خارجی خواهد شد ولی این رقم حداکثر 10 درصد خواهد بود.
به نظر شما اجرای برجام بر بازار ارز چه تأثیری خواهد داشت و آیا طبق آنچه انتظار می‌رود، موجب کاهش قیمت ارز خواهد شد یا خیر؟
قیمت ارز با توجه به سیاست‌های پولی و بانکی کشور پایین نگه داشته شده و در صورت اجرای برجام، نه‌تنها کاهش آن تصور نمی‌شود بلکه با توجه به کاهش درآمدهای نفتی و درآمدهای ارزی دولت، انتظار افزایش را نیز باید داشت. برخی گزارش‌ها از احتمال کاهش قیمت نفت تا کمتر از 30 دلار در هر بشکه در سال 2016 حکایت دارد. اجرای برجام و رفع تحریم‌ها به اقتصاد و فعالان اقتصادی امید می‌دهد ولی معجزه نمی‌کند و به نظر می‌رسد دولت باید انتظارات مردم را از رفع تحریم‌ها و آزاد شدن منابع مالی مدیریت کرده و انتظار بیش از واقع ایجاد نکند. عامه مردم این تصور را دارند که شرایط اقتصادی بهتر خواهد شد اما از مشکلات اقتصادی دولت، هزینه‌های عمومی و تعهدات مالی دولت اطلاع مناسبی ندارند. امروز شرایط دولت مانند خودرویی است که پشت چراغ قرمز متوقف است و همچنین نقص فنی هم دارد. با سبز شدن چراغ اجازه عبور داده می‌شود ولی نقص فنی به‌عنوان یک مشکل داخلی مانع حرکت می‌شود. برجام دقیقا چنین حالتی دارد و فضا و بستر را برای تحرک لازم فراهم می‌سازد.

محمود نجفی سهی:
تأثیر برجام در تحرک بازار مشروط است

محمود نجفی سهی، مسئول کمیسیون صنایع خانه اقتصاد ایران معتقد است اگر برنامه‌ریزی وجود داشته باشد و از لغو تحریم‌ها استفاده خوبی در جهت توسعه فعالیت‌های اقتصادی مولد شود، می‌تواند تأثیر بسیاری در تحرک بازار داشته باشد.
به نظر شما اجرای برجام چه تأثیراتی بر بازار خواهد داشت و آیا این تأثیرات، مقطعی و تحت شرایط خواهد بود یا تداوم خواهد یافت؟
اگر برنامه‌ریزی وجود داشته باشد و از لغو تحریم‌ها استفاده خوبی در جهت توسعه فعالیت‌های اقتصادی مولد شود، چه در بخش سرمایه‌گذاری داخلی و چه در سرمایه‌گذاری خارجی و چه در فعال کردن واحدهای تولیدی که در آنها سرمایه‌گذاری شده اما زیر ظرفیت کار می‌کنند، بسیار خوب است. زیرا هم به اقتصاد کمک می‌کند، هم ایجاد درآمد می‌کند، هم ایجاد اشتغال می‌کند و هم توسعه اقتصادی به وجود می‌آورد. اما اگر بخواهیم فقط واردات انجام دهیم اجرای برجام و لغو تحریم‌ها، تأثیرات دیگری بر بازار می‌گذارد.
برخی معتقدند پس از اجرای برجام، تمایل و قدرت خرید مردم افزایش پیدا می‌کند و تقاضای خرید رشد می‌کند اما در عین حال برخی نظریه‌ای مخالف این موضوع دارند. شما کدام یک از این نظریات را قبول دارید؟
برای ایجاد چنین شرایطی باید خریدوفروش ایجاد و هم عرضه و هم تقاضا تحریک شود. عرضه با فعال کردن واحدهای تولیدی که ایجاد شده و ایجاد خواهد شد، تحریک خواهد شد و تقاضا هم با ایجاد درآمد تحریک می‌شود که این موضوع هم راه‌های مختلفی دارد. در واقع اگر این برنامه‌ریزی‌ها به وجود بیاید و ادامه پیدا کند، می‌تواند در تحریک عرضه و تقاضا تأثیر بگذارد ولی اگر برنامه‌ریزی‌ها کوتاه‌مدت باشد و دارای تأثیر کمی باشد، ممکن است برای یک بار اتفاقاتی بیفتد، دیگر ادامه پیدا نمی‌کند.
پس معتقدید استفاده بهینه و صحیح از اجرای برجام و لغو تحریم‌ها، می‌تواند موجب رونق بازار شود؟
بله، اگر برنامه‌ریزی برای استفاده بهینه از اجرای برجام وجود داشته باشد، می‌تواند موفقیت‌های بسیاری را به دنبال داشته باشد. در واقع دولت باید شرایط داخلی و امکانات داخلی کشور را در نظر بگیرد و بر این اساس، برنامه‌ریزی کند تا بتواند از شرایط اجرای برجام به نفع تولید کشور استفاده کند.
انتظاری که مخصوصا در بازار ارز وجود داشت این بود که پس از اجرای برجام، قیمت ارز کاهش پیدا کند اما هنوز چنین اتفاقی نیفتاده است. فکر می‌کنید دلیل این موضوع چیست؟
باید به این موضوع توجه داشته باشیم که قیمت ارز پایین نگه داشته شده است و قیمت واقعی ارز بیش از 3500 تومان است زیرا شرایط کشورمان طوری است که اگر قیمت دلار بیشتر از این هم باشد، واردات توجیه پیدا می‌کند. از سوی دیگر در کشور ما شرایط توزیع، شرایط مناسبی نیست و قیمت تمام شده تولید بالاست و چندان دست تولیدکننده نیست که بتواند تمام مشکلات را به‌تنهایی حل کند و مقدار زیادی مشکلات بیرون بنگاهی و مشکلات شرایط اقتصادی است. نباید این‌گونه فکر کرد که با پایین آمدن قیمت دلار رونق اقتصادی ایجاد می‌شود. اگر قیمت دلار پایین بیاید، واردات افزایش می‌یابد و بقیه واحدهای تولیدی هم تعطیل می‌شود.