مرکز تجاری ایران در اربیل؛ شاید تکرار یک تجربه ناموفق

امضای تفاهم‌نامه برای راه‌اندازی مرکز تجاری ایران در اربیل عراق را می‌توان گام جدیدی از سوی سازمان توسعه تجارت کشور در مراودات با همسایه غربی دانست. اتفاقی که می‌تواند برای اغلب فعالان بخش‌خصوصی خوشایند باشد. اگرچه پیشنهاد برخی فعالان این بخش ایجاد چندین مرکز برای مدیریت بهتر تجارت با عراق بود اما می‌توان این اقدام را شروعی برای گام‌های بعدی در جهت بهبود تجارت با عراق دانست. کشوری که به اعتقاد اغلب فعالان اقتصادی در بخش‌های دولتی یا خصوصی، بهترین بازار در منطقه برای ایران است. مقامات و تجار این کشور در اغلب نشست‌ها و همایش‌های‌شان در ایران دائما از تمایل‌شان به حضور ایرانی‌ها در بازارشان گفتند،

اگرچه اخیرا بحث افزایش تعرفه‌ها که به‌زودی اجرایی خواهد شد کمی کام تجار ایرانی را تلخ کرده است. شاید گشایش یک مرکز تجاری در این کشور عملکرد تجاری میان ایران و عراق را به سمت و سویی ببرد تا تجار ایرانی نیز مانند همتایان ترک، عرب و چینی کامی از بازار عراق بگیرند. اما دبیر اتاق مشترک ایران و عراق نظر دیگری دارد. جهانبخش سنجابی شیرازی با بیان اینکه ما مسائل کردستان را به درستی نمی‌شناسیم به «فرصت امروز» می‌گوید: پیش از این بخش‌خصوصی با مجوز سازمان توسعه تجارت، یک مرکز را در اقلیم کردستان تاسیس کرد که ورشکست شد. به گفته این فعال بخش‌خصوصی، این اقدام به چند دلیل با شکست مواجه شد. سنجانی توضیح می‌دهد: بخش اقتصادی این منطقه با فعالیت تجار ایرانی موافق بودند و مجوزها را صادر کردند اما بخش امنیتی و سیاسی مخالف بود و دائم سنگ‌اندازی می‌کرد.

مسائل بازار عراق را جدی بگیریم

به گفته وی، دلیل دوم این بود که بی‌نیاز بودن بازرگانانی که در بازار عراق حضور داشتند از این مرکز، تنها آن را برای تازه کارها کارآمد می‌کرد و این مسئله حضور آن را روزبه‌روز کمرنگ‌تر کرد، چون ورود تازه‌کارها به بازار عراق مشمول زمان می‌شد. آشنا نبودن به کردستان عراق مسئله دیگری است که دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق آن را در ناموفق بودن تجربه قبلی ایرانی‌ها در ایجاد مرکز تجاری در کردستان عراق مؤثر می‌داند، چرا که معتقد است نباید یک نسخه را برای کشورهای مختلف به کار گرفت.

سنجابی می‌گوید: قوانین اقلیم کردستان به‌راحتی اجازه فعالیت مستقل را نمی‌دهد. وی ادامه می‌دهد: مجموعه حاکم در اقلیم کردستان برای ایجاد یک مرکز تجاری که کانونی برای تجمع شرکت‌هاست مناسب نیست. این کارشناس بازار عراق با تاکید بر اینکه بخش‌خصوصی برای توسعه فعالیت‌هایش نباید در انتظار دولت بنشیند، ادامه می‌دهد: شاید این مرکز در کوتاه‌مدت جذابیت داشته باشد اما به سرعت جذابیتش را از دست داده و ایجاد دافعه خواهد کرد. وی شفاف نبودن برخورد و عملکرد برخی از تجار در عراق و همین‌طور متفاوت بودن مواضع آنها را با تجار ایرانی از دلایل از دست رفتن جذابیت این نوع مراکز در این بازار عنوان می‌کند.

به گفته وی، از آنجا که در حوزه اقتصادی در عراق فضای تعامل چندجانبه است، فضاهایی از این دست اجازه فعالیت به تجار مستقل و خارجی به خصوص ایرانی‌ها را نمی‌دهد. سنجابی معتقد است در صورت وجود شرایطی می‌توان به عملکرد و آینده این مرکز که احتمالا راه‌اندازی آن دو تا سه سال زمان می‌برد، امیدوار بود. وی در این‌باره توضیح می‌دهد: شناخت کامل بازار کردستان عراق، شناسایی مزایای اقتصادی این منطقه، آگاهی و اشراف کامل به قوانین تجاری منطقه، شناخت متغیرهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی منطقه، توزیع پراکندگی رقابت‌ها و... مولفه‌هایی است که اگر در اهداف اصلی این مرکز پیش‌بینی شده باشد می‌توان چشم‌انداز مثبتی برای آن امیدوار بود در غیر‌این صورت اگر قرار است این مرکز با تعریف‌های کلاسیک پیش برود آینده موفقی در انتظارش نیست.

تاسیس مرکز تجاری به شرط اطلاع‌رسانی

اما از طرفی دیگر شعبان فروتن، رییس اتاق بازرگانی ایلام، استانی که بیشترین مرز مشترک را با عراق دارد، به این ماجرا خوشبین است، هرچند که اما و اگر‌هایی هم دارد. این بازرگان ایلامی می‌گوید: این مرکز می‌تواند تحول خوبی برای تجار ایجاد کند اما اگر بتوانند اطلاع‌رسانی کامل و به روزی داشته باشند. وی با بیان اینکه تاسیس مرکز تجاری در واسط و بصره به این دلیل که در جنوب عراق و شیعه نشین بودن می‌تواند گزینه‌ خوبی باشد، ادامه می‌دهد: تصور بر این است که بازار عراق در دست ایرانی‌هاست اما واقعا این‌طور نیست. به گفته فروتن، ترکیه، یمن و کشورهای عربی حضورشان در عراق خیلی پر رنگ است و در حقیقت آنها بازار عراق را در دست دارند و کشور ما آن‌طور که باید سهم قابل توجهی ندارد.

این فعال بازرگانی که چندین سفر به عراق داشته و شناسایی بازار این کشور را تجربه کرده است، می‌افزاید: کالاهای ایرانی در عراق زیاد نیست و از هر 100 مغازه شاید یک فروشگاه کالای ایرانی داشته باشد. به گفته رییس اتاق بازرگانی ایلام، تردد در مرز مهران به عراق به دلیل بحث تعرفه‌ها کاهش یافته و مشخص نیست در آینده نزدیک با افزایش تعرفه‌ها روند تجاری ما با عراق چگونه خواهد شد. این فعال بازرگانی نیز مانند دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق معتقد است باوجود حضوری که ایرانی‌ها در بازار عراق دارند، مسائل، مشکلات و ویژگی آن را هنوز شناسایی نکرده‌اند.

فروتن می‌گوید: سفارت ایران، وزارت امور خارجه و سازمان توسعه تجارت باید رایزنی‌های لازم را تا به حال انجام می‌دادند، ما برای حضور و ماندن در بازار عراق مشکل داریم و نیازمند حمایت و تشویق‌های دولت هستیم. وی می‌افزاید: متاسفانه بازرگانان عراق برای انجام هر کار مشترکی با ما می‌گویند باید به تایید دولت برسد و این مسئله کارهای ما را به تعویق می‌اندازد، آنها براساس قوانین و مقررات کشورشان نمی‌توانند مستقل کار کنند. به گفته وی، اگرچه عراقی‌ها دائما به ایرانی‌ها می‌گویند، می‌خواهند ایران در بازارشان باشد، اما کار در عراق آسان نیست.

به گزارش «فرصت امروز» رییس سازمان توسعه تجارت در مراسم امضای تفاهم‌نامه راه‌اندازی مرکز تجاری ایران در اربیل گفته بود، مرکز تجاری باید برنامه‌محور عمل کرده و با شناخت از وضعیت بازار عراق، ظرفیت‌های تجاری اربیل را به تاجران معرفی کرده و از شرکت‌های ایرانی به منظور فروش کالا یا خدمات در اربیل پشتیبانی کند. افخمی‌راد همچنین گفته بود، باید شرکت‌هایی که محصولات‌شان به ذائقه مردم اربیل نزدیک است با راه‌اندازی مرکز تجاری از این بازار شناخت پیدا کرده و نمایندگی‌های خود را در این شهر مستقر کنند. باید از شرکت‌هایی که تمایل به حضور طولانی‌مدت در این بازار دارند حمایت شود. در این صورت، شرکت‌های خرده‌پا کنار می‌روند. این تفاهم‌نامه در هفته جاری با هدف تسهیل تجارت و افزایش مبادلات تجاری میان ایران و عراق به امضای ولی‌الله افخمی‌راد و سیداحمد عربی به‌عنوان رییس این مرکز رسید.