فراتر از تعرفه ها: بررسی جنگ اقتصادی آمریکا و چین

جنگ تجاری میان آمریکا و چین در طول روزهای اخیر بدل به تیتر اصلی خبرگزاری های بزرگ دنیا شده است. اتفاقی که احتمالا نه تنها مسیر اقتصاد و سرمایه گذاری جهانی، بلکه زندگی روزمره مردم دنیا را نیز دستخوش تحولی تازه خواهد کرد. بر اساس گزارش رویترز، تیم ترامپ با افزایش تعرفه واردات از چین به 145 درصد عزم اش برای تغییر روابط تجاری با اژدهای اقتصاد دنیا را نشان داده است. پکن نیز در این میان بیکار نبوده و تعرفه 125 درصدی بر کالاهای آمریکایی اعمال کرده است. شاید در نگاه نخست این یک جنگ تعرفه ای یا حتی موقت باشد، اما اگر کمی دقیق تر با ماجرا نگاه کنیم، ریشه های عمیق تری را پیدا خواهیم کرد. از کشمکش اقتصادی گرفته تا رقابت تکنولوژیک و مسائل ژئوپولتیک، همگی در این درام نیمه غربی- نیمه شرقی نقش ایفا می کنند.

ماجرا دقیقا چیست؟

اگرچه واشینگتن عدم توازن تجاری را دلیل اصلی آغاز کشمکش های اقتصادی با پکن عنوان می کند، اما تقلیل جنگ اقتصادی میان این دو اقتصاد برتر دنیا نادیده گرفتن لایه های پیچیده تر ماجراست. بر اساس گزارش بانک جهانی، در سال 2023 آمریکا بیش از 436 میلیارد دلار واردات از چین را ثبت کرده که در نوع خود رکورد حیرت انگیزی محسوب می شود. این در حالی است که چین تنها 154 میلیارد دلار واردات از اقتصاد اول دنیا دارد. همین امر جمهوری خواهان را به سوی جنگ تعرفه ها سوق داده است. سوال اینجاست که آیا تنها عامل توضیح وضعیت کنونی همین نارترازی تجاری است یا این موضوع تنها بهانه ای برای مسائل جدی تر است؟

مطلب مرتبط: در شرایط جنگ اقتصادی کنونی سیاست ارزی مناسب کدام است؟

شاید قدیمی ترین ریشه اختلاف دو اقتصاد برتر دنیا مربوط به مدل اقتصادی چین باشد. آمریکا نزدیک به دو دهه نسبت به مدل توسعه اقتصادی چین تردید و اعتراضات جدی داشته است. چرا که پکن با یارانه های گسترده، حمایت های بی چون و چرا و از همه مهم تر کاهش مصرف داخلی با هدف افزایش اجباری صادرات مدل متفاوتی از رشد اقتصاد را به نمایش گذاشته است. 

علاوه بر بعد اقتصادی، ماجراجویی های سیاسی پکن نیز در بروز رفتار تهاجمی آمریکا بی تاثیر نیست. چین که نزدیک به سه دهه رشد اقتصادی سریع را تجربه کرده، حالا نه تنها به عنوان یک غول اقتصادی، بلکه ابر قدرت سیاسی و نظامی نیز شناخته می شود. همین امر نظم تک قطبی پس از جنگ سرد به رهبری آمریکا را به چالش کشیده است. به این ترتیب مهار اقتصادی و سیاسی چین بدل به هدف اصلی سیاست خارجی دولت جدید آمریکا شده است. بر اساس گزارش نیویورک تایمز، مانورهای نظامی اخیر چین در اطراف تایوان نقش مهمی در تشدید نگاه منفی میان آمریکا و چین داشته است. 

آخرین قطعه پازل کشمکش پکن و واشتنگتن نه در آنسوی مرزها، بلکه در سیاست داخلی شان نهفته است. تعهد سفت و سخت جمهوری خواهان نسبت به بهبود وضعیت کسب و کارها، کارگران و سبد خانوار سوخت مهمی برای این نبرد تجاری محسوب می شود. از سوی دیگر، پکن نیز بار سنگینی در قبال حفظ انسجام ملی روی دوش خود حس می کند. وضعیتی که با هرگونه تغییر ناگهانی اقتصادی یا سیاسی ممکن است به خطر بیفتد. 

عوامل بالا تصویر نسبتا روشنی از نبرد میان آمریکا و چین به دست می دهد؛ تصویری که به لطف رسانه ها حالا دست کمی از یک فیلم اکشن وسترن ندارد! با این حال مسئله مهم تر از دلایل جنگ تعرفه ها، اثرات آن بر اقتصاد جهانی است. جایی که نه تنها چشم میلیاردها نفر به تحولات روابط این دو غول، بلکه سرنوشت شان نیز بدان گره خورده است. 

مکانیسم و ابزارها: جنگی با سلاح های جدید

در فیلمنامه جنگی آمریکا و چین خبری از سلاح های جنگی به سبک بازی های کامپیوتری نیست. در عوض ابزارهای این نبرد دقیق و صد البته کشنده تر هستند. اولین ابزار در این نبرد همان تعرفه هاست. بازی خطرناکی که ظاهرا هیچکدام از طرفین ترسی از آن نشان نمی دهند؛ اگرچه هم دونالد ترامپ و هم شی جین پینگ مسیر مذاکر را باز گذاشته اند. در عین حال پای ابزارهای جنگی دیگری هم در میان است. 

مهم ترین سلاح آمریکا در این نبرد نفسگیر، توان فنی و تکنولوژیک اش است. به بیانی دقیق تر، آمریکا به دنبال اعمال محدودیت بر دسترسی چین به فناوری های پیشرفته ای مثل هوش مصنوعی، تراشه های پیشرفته و همچنین ابرکامپیوترهاست. نکته جالب اینکه همه این موارد جزو مزیت نسبی آمریکا محسوب می شود. پس طبیعی است که جمهوری خواهان دل خوشی از چین بابت واردات این فناوری ها نداشته باشد. در سوی دیگر میدان هم چین بیشتر روی دیپلماسی به عنوان ابزاری کلیدی حساب کرده است. در حالی که ترامپ تصویر یک قلدر را در افکار جهانی نمایش می دهد، چین در تلاش برای کسب حمایت سایر کشورهایی است که از تعرفه های جدید جان سالم به در نبرده اند. همین امر نوعی همگرایی میان چین، کشورهای آسیای شرقی و از همه مهم تر اروپای غربی ایجاد کرده است. وضعیتی که شاید آمریکا پیش بینی اش را نمی کرد. 

مطلب مرتبط: مرحله اول توافق تجاری آمریکا و چین تعرفه های مهمی را لغو می کند

در حالی که آمریکا با سلاح تعرفه و انحصاری فناوری و چین با ابزار دیپلماسی به مصاف هم رفته اند، مسئله کلیدی برای کسانی مثل ما که دور از این نبرد زندگی می کنند، چشم انداز اقتصاد جهانی است. به زبان ساده تر، این وضعیت تازه چه پیامدهایی برای ما خواهد داشت؟

پیامدهای چند وجهی: بازتعریف اقتصاد سیاسی جهان

احتمالا هرکسی که اخبار کشمکش میان آمریکا و چین را دنبال می کند، انتظار طبیعی مبنی بر افزایش هزینه ها و به تبع آن تورم جهانی دارد. هرچه باشد اثر تعرفه های وحشتناک میان دو طرف باید یکجا خودش را نشان دهد و کجا بهتر از جیب مصرف کنندگان؟

بر اساس گزارش فارن پالیسی، هزینه های تحمیل شده بر زنجیره تولید در بلند مدت قابل مدیریت است. این یعنی بار تعرفه ها کمابیش از روی دوش مصرف کنندگان برداشته خواهد شد. با این حال بحران اصلی نه در زمین بازی اقتصاد، بلکه سیاست جریان دارد. فضای بی اطمینانی از روابط میان پکن و واشینگتن وضعت دشواری برای توسعه پایدار فراهم می کند. چرا که در این وضعت تیره و تار کمتر کسی شجاعت سرمایه گذاری های کلان را خواهد داشت. 

اگرچه ماجرای نبرد تعرفه ها ابعاد تراژیک زیادی دارد، اما خالی از کمدی هم نیست. طنز اصلی ماجرا درباره پایان جهانی شدن و شروع موج منطقه ای شدن خواهد بود. زمانی نه چندان دور تحلیلگران اقتصادی و سیاسی از پایان کارکرد مرزها و تعرفه های گمرکی صحبت می کردند، اما به لطف تحولات اخیر انگار عقب گردی چالش برانگیز را تجربه می کنیم. بنابراین باید منتظر تقویت همکاری های منطقه ای و تردیدهای جدی نسبت به سرمایه گذاری های بلند مدت خارجی، به ویژه میان آمریکا و چین، باشیم. از طرف دیگر، فشارهای فزاینده دو اقتصاد برتر دنیا بر کشورهای پیرامونی نیز تشدید خواهد شد. هرچه باشد، نه ترامپ و نه شی جین پینگ دوست ندارند با دست خالی این جنگ سرد جدید را ادامه دهند!

شاید یارگیری در اروپا برای دو غول اقتصادی متحمل به نظر برسد، اما مهم ترین عرصه فشار آن ها کیلومترها دورتر در نزدیکی تایوان روی خواهد داد. جایی که آمریکا سرمایه گذاری های هنگفتی بر روی فناوری های روز دنیا مثل تراشه های پیشرفته انجام داده و اصلا دوست ندارد آن را دو دستی تقدیم رقیب چینی کند. با این حساب برای اولین بار جریان اخبار نه از اروپا به شرق، بلکه برعکس خواهد داشت. جایی که همه نگاه ها به آمریکا، چین و شاید هم تایوان دوخته خواهد شد. 

از سوی دیگر سازمان های بین المللی نیز در این صحنه قربانی خواهند شد. خروج آمریکا از پیمان های جهانی و قطع کمک های این کشور به بسیاری از سازمان های بین المللی خود گواه این مسئله است. البته چین از این فرصت استفاده کرده و سازمان های منطقه ای و جایگزین را تشکیل خواهد داد. مسئله ای که البته بستگی به میزان تمایل پکن برای تامین مالی این سازمان ها خواهد داشت. 

مطلب مرتبط: تهدید آمریکا برای تعرفه ۱۰ درصدی برای ۲۰۰ میلیارد دلار واردات کالاهای چینی

همانطور که دیدیم، جنگ اقتصادی میان آمریکا و چین بسیار فراتر از یک اختلاف تعرفه ای ساده است. اکنون جهان در حال ورود به دورانی است که قواعد گذشته کمتر کارآیی دارند و سرنوشت اقتصاد سیاسی بین الملل بیش از هر زمان دیگری به نحوه مدیریت این رقابت پیچیده و استراتژیک گره خورده است. اینکه این رقابت به سمت نوعی همزیستی مدیریت شده یا جنگ سردی تمام عیار پیش برود، پرسشی است که جواب اش فقط و فقط به تصمیم های آتی واشینگتن و پکن بستگی خواهد داشت.